Μέση Ανατολή: Φονική κούρσα πυραύλων – Ενοπλες οργανώσεις ενισχύουν το οπλοστάσιό τους

Οι βαλλιστικοί πύραυλοι που εκτοξεύτηκαν από την Υεμένη στο Ισραήλ στις 31 Οκτωβρίου έσπασαν αρκετά ρεκόρ. Πιθανότατα ταξίδεψαν μακρύτερα από κάθε άλλο βαλλιστικό πύραυλο που εκτοξεύτηκε ως επιθετική ενέργεια, έχοντας διασχίσει τουλάχιστον 1.600 χλμ. Αναχαιτίστηκαν από το αντιπυραυλικό αμυντικό σύστημα του Ισραήλ, Arrow, πάνω από την έρημο Negev. Ήταν η πρώτη φορά που το Arrow, που έχει αναπτυχθεί εδώ και 23 χρόνια, χρειάστηκε να αναχαιτίσει έναν πύραυλο εδάφους-εδάφους. Ήταν επίσης η πρώτη αναχαίτιση στο διάστημα, σύμφωνα με δύο Ισραηλινούς αξιωματούχους. Το περιστατικό είναι μια μικρή αντανάκλαση του πώς η εξάπλωση των πυραύλων με αυξανόμενη εμβέλεια και ακρίβεια αλλάζει το στρατιωτικό τοπίο της Μέσης Ανατολής.

Ισραήλ: Ο σιδηρούς θόλος και πώς η Χαμάς εντόπισε την «Αχίλλειο Πτέρνα» του

Οι πύραυλοι αποτελούν συστατικό στοιχείο των πολεμικών συγκρούσεων στην περιοχή για περισσότερα από 50 χρόνια. Ο σοβιετικός Scud εκτοξεύτηκε για πρώτη φορά στα τελευταία στάδια του πολέμου του Γιομ Κιπούρ το 1973 εναντίον του Ισραήλ. Τεράστιος αριθμός τέτοιων πυραύλων εκτοξεύτηκαν από το Ιράν και το Ιράκ στον λεγόμενο πόλεμο των πόλεων τη δεκαετία του 1980. Σύμφωνα με μια εκτίμηση, το 90% των 5.000 πυραύλων που επιστρατεύτηκαν σε μάχες μεταξύ 1945 και 2017 εκτοξεύτηκαν στη Μέση Ανατολή.

Τώρα η απειλή αυτή κάνει “μεταστάσεις” με δύο τρόπους. Περισσότεροι άνθρωποι έχουν πρόσβαση σε περισσότερους πυραύλους. Και οι ίδιοι οι πύραυλοι γίνονται ποιοτικά καλύτεροι.

Στη δεκαετία του 1950 η Αίγυπτος άρχισε να κατασκευάζει βαλλιστικούς πυραύλους με τη βοήθεια ναζί επιστημόνων. Ακολούθησε το Ισραήλ, με γαλλική βοήθεια. Από τη δεκαετία του 1960 έως τη δεκαετία του 1980, οι σοβιετικοί πύραυλοι πλημμύρισαν την Αίγυπτο, το Ιράκ, τη Λιβύη, τη Συρία και άλλα κράτη. Η Κίνα προμήθευσε τη Σαουδική Αραβία και την Τουρκία. Η Βόρεια Κορέα βοήθησε το Ιράν, την Υεμένη και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα. Αργότερα, οι ΗΠΑ, η Βρετανία και η Γαλλία έστειλαν δικούς τους προηγμένους πυραύλους. Το αποτέλεσμα είναι ότι 11 χώρες στην περιοχή διαθέτουν τώρα βαλλιστικούς πυραύλους (αυτούς που ίπτανται σε παραβολικό τόξο) ή πυραύλους κρουζ (που χρησιμοποιούν κινητήρες σαν αεροπλάνο για να πετούν σε πιο επίπεδες τροχιές) με βεληνεκές άνω των 250 χιλιομέτρων, εκτιμά ο Hassan Elbahtimy του Βασιλικού Κολλέγιου του Λονδίνου.

Εξίσου σημαντικό είναι το γεγονός ότι τα κράτη δεν έχουν πλέον το μονοπώλιο στην τεχνολογία. Τα τελευταία 20 χρόνια το Ιράν προμήθευσε μη επανδρωμένα αεροσκάφη, ρουκέτες και πυραύλους, καθώς και την τεχνογνωσία για την κατασκευή τους, στη Χαμάς στη Γάζα, στους Χούτι στην Υεμένη, σε διάφορες πολιτοφυλακές στο Ιράκ και τη Συρία και, κυρίως, στη Χεζμπολάχ στο Λίβανο.

Το 2007 η Χαμάς είχε αρκετές εκατοντάδες ρουκέτες, σύμφωνα με ισραηλινούς υπολογισμούς. Αυτός ο αριθμός εκτινάχθηκε στις 10.000 το 2014 και στη συνέχεια τριπλασιάστηκε σε 30.000 το 2021. Το πιο εξελιγμένο οπλοστάσιο της Χεζμπολάχ έφτασε από περίπου 15.000 πυραύλους το 2006, τη χρονιά που πολέμησε με το Ισραήλ, σε περίπου 150.000 σήμερα. Περίπου 400 από αυτούς είναι πύραυλοι μεγάλου βεληνεκούς που μπορούν να χτυπήσουν οπουδήποτε στο Ισραήλ.

Στρατιωτική απειλή οι ένοπλες ομάδες

Το αποτέλεσμα είναι ότι οι ένοπλες ομάδες αποτελούν πλέον ένα επίπεδο συμβατικής στρατιωτικής απειλής που μόνο τα κράτη θα μπορούσαν να διαθέτουν πριν από 20 χρόνια. «Ο κίνδυνος ενός πολέμου δύο μετώπων για το Ισραήλ», υποστηρίζει ο Bruce Hoffman του Συμβουλίου Εξωτερικών Σχέσεων, «αρχίζει να προσλαμβάνει υπαρξιακές διαστάσεις». Τα μεγαλύτερα αποθέματα επιτρέπουν μεγαλύτερες και μακροχρόνιες συγκρούσεις.
Στον πρώτο πόλεμο του Κόλπου, το Ιράκ του Σαντάμ Χουσεΐν εκτόξευε κατά μέσο όρο περίπου ένα Scud την ημέρα στο Ισραήλ για λίγο περισσότερο από ένα μήνα. Η Χαμάς, αν και οπλισμένη με ρουκέτες, έφτασε από το ανώτατο όριο των 192 εκτοξεύσεων την ημέρα κατά τη διάρκεια του πολέμου το 2014 σε 470 την πρώτη ημέρα μιας μεγάλης έξαρσης το 2021 (εξαιρώντας μάλιστα τους μικρότερους όλμους). Μόνο στις 7 Οκτωβρίου εκτόξευσε τουλάχιστον 2.200 ρουκέτες.

Οι αριθμοί, όμως, δεν είναι το κύριο πρόβλημα. Η Χαμάς έχει σημειώσει σχετικά λίγα απευθείας χτυπήματα σε κατοικημένες περιοχές. Αυτό υποδηλώνει ότι η Iron Dome εξακολουθεί να αναχαιτίζει περίπου το 90% των στόχων της, όπως έκανε σε προηγούμενους πολέμους με τη Γάζα. Από τους 1.400 Ισραηλινούς που σκοτώθηκαν από τις 7 Οκτωβρίου, μόνο τέσσερις έχουν σκοτωθεί ως αποτέλεσμα ρουκετών, σύμφωνα με ανώτερο αξιωματικό των Ισραηλινών Αμυντικών Δυνάμεων (IDF) που μίλησε στο The Economist. Τα συστήματα αντιπυραυλικής άμυνας του Ισραήλ είναι παγκόσμιας κλάσης. Δύο από τους νεκρούς αυτούς έχασαν τη ζωή τους από καρδιακή ανακοπή ενώ έσπευδαν σε καταφύγια. Το πρόβλημα είναι ότι οι πύραυλοι βελτιώνονται.

Σκεφτείτε τους Scud του Σαντάμ. «Έχετε ένα σύστημα που είναι πολύ ακριβό, πολύ περίπλοκο στη λειτουργία του και τρομερά ανακριβές», λέει ο Fabian Hinz του Διεθνούς Ινστιτούτου Στρατηγικών Μελετών, μιας δεξαμενής σκέψης. Αυτοί οι Scud είχαν ένα πιθανό κυκλικό σφάλμα (cep) άνω των δύο χιλιομέτρων, που σημαίνει ότι μόνο οι μισοί πύραυλοι που εκτοξεύτηκαν αναμένονταν να προσγειωθούν σε αυτήν την απόσταση από το σημείο πρόσκρουσης. Αυτό τους έκανε καλούς για τρία πράγματα, λέει ο κ. Hinz: να επιδεικνύονται σε παρελάσεις, να τρομοκρατούν πόλεις ή να φέρουν πυρηνικά όπλα.

Σε μια εργασία που δημοσιεύτηκε το 2021, ο Michael Horowitz, τώρα ανώτερος αξιωματούχος του Πενταγώνου, και η Lauren Kahn του Πανεπιστημίου Georgetown έδειξαν ότι το 1990 μόνο εννέα χώρες διέθεταν «έξυπνες» βόμβες ακριβείας, οι οποίες χρησιμοποιούν ένα μείγμα αδρανειακής πλοήγησης και δορυφορικών σημάτων για να βρουν τους στόχους τους. Ακόμη και μεγάλες δυνάμεις όπως η Κίνα και η Ινδία, και οι περισσότερες χώρες του ΝΑΤΟ, δεν είχαν αυτή την ικανότητα. Στη συνέχεια, η τεχνολογία έγινε παγκόσμια: 22 χώρες την απέκτησαν μέχρι το 2000 και το 2017 υπερδιπλασιάστηκαν σε 56.

Στις χώρες αυτές περιλαμβάνεται πλέον και το Ιράν. Ο πύραυλος Shahab-1, ένα Scud knock-off, τον οποίο το Ιράν χρησιμοποίησε για να χτυπήσει μαχητές που εδρεύουν στο Ιράκ τη δεκαετία του 1990 και στις αρχές της δεκαετίας του 2000, είχε σφάλμα (cep) περίπου μισού χιλιομέτρου. Σήμερα, ο Fateh-110, μια οικογένεια πυραύλων σχεδιασμένη από το Ιράν, πιστεύεται ότι έχει σφάλμα κάτω από 35 μέτρα και ίσως έως και πέντε μέτρα με αξιόπιστο δορυφορικό σήμα—αρκετά καλό για να χτυπήσει ένα μεγάλο όχημα. Το έδειξε αυτό τον Ιανουάριο του 2020, όταν αντέδρασε στη δολοφονία ενός Ιρανού στρατηγού εξαπολύοντας επίθεση σε αμερικανικά στρατεύματα στο Ιράκ και σημειώνοντας έξι απευθείας χτυπήματα σε υπόστεγα πυραύλων. Μια ύποπτη ιρανική επίθεση με drone και πυραύλους κρουζ τον προηγούμενο χρόνο σε εγκαταστάσεις πετρελαίου της Σαουδικής Αραβίας ήταν επίσης πιθανώς έργο αυτού του τύπου πυραύλου.

«Αυτό το χτύπημα είχε τεράστιες γεωπολιτικές προεκτάσεις», λέει ο κ. Hinz. Παλαιότερα, τα περισσότερα κράτη που ήθελαν να χτυπήσουν εχθρούς μακριά χρειάζονταν μια ακριβή αεροπορία. Ενας μη κατευθυνόμενος πύραυλος θα ήταν άχρηστος πέραν των 1.000 χλμ. “Τώρα υπάρχει αυτός ο παράγοντας χωρίς αεροπορία – ή με μια πραγματικά τρομερή αεροπορία, όπως το Ιράν – που μπορούν να χτυπήσουν το βάθος ενός αντιπάλου”, λέει. «Αυτό αλλάζει τους στρατηγικούς υπολογισμούς». Τα χτυπήματα του 2019 και του 2020 έδειξαν ότι το Ιράν και οι πληρεξούσιοί του είχαν μια σοβαρή συμβατική αποτρεπτική δύναμη εναντίον του Ισραήλ, της Αμερικής και άλλων.

Μεγαλύτερο βεληνεκές σημαίνει επίσης την ικανότητα επίθεσης στο Ισραήλ από ένα ευρύτερο φάσμα χωρών. Οι πύραυλοι μικρού βεληνεκούς που εκτοξεύονται από το κατώφλι του Ισραήλ στη Μέση Ανατολή θα είναι πάντα φθηνότεροι και επομένως προσιτοί στους μεγαλύτερους αριθμούς που απαιτούνται για μεγαλύτερα μπαράζ ή μεγαλύτερους πολέμους. Αλλά η Υεμένη εξακολουθεί να είναι μια χρήσιμη βάση εκτόξευσης. Παραμένει ασαφές εάν οι Χούτι ή οι Ιρανοί προστάτες τους εξαπέλυσαν την επίθεση της 31ης Οκτωβρίου. Επιπλέον μπορεί οι Φρουροί της Επανάστασης του Ιράν μπορούν να κατηγορήσουν τους Χούτι για τα χτυπήματα. Και αν το Ισραήλ ανταπαντούσε στην Υεμένη, ο κίνδυνος κλιμάκωσης και πολιτικών επιπτώσεων θα ήταν μικρότερος από αυτόν ενός πολέμου για τον Λίβανο ή το Ιράκ.

Η πρόκληση της ακρίβειας

Τέλος, η ακρίβεια αποτελεί επίσης μια βαθιά πρόκληση για την πυραυλική άμυνα. Το Iron Dome και άλλες ισραηλινές αντιαεροπορικές άμυνες λειτουργούν υπολογίζοντας πού κατευθύνεται ένας πύραυλος και τον αναχαιτίζουν μόνο εάν προσγειώνεται σε κάποιον σημαντικό στόχο, όπως μια κατοικημένη περιοχή ή μια στρατιωτική βάση. Το 2006 το οπλοστάσιο της Χεζμπολάχ ήταν σχεδόν εξ ολοκλήρου χωρίς τεχνολογία καθοδήγησης, και έτσι πολλοί πύραυλοι μπορούσαν να αγνοηθούν με ασφάλεια. Όμως, την τελευταία δεκαετία το Ιράν έχει στείλει με επιτυχία εκατοντάδες κιτ καθοδήγησης, που μετατρέπουν τους κανονικούς πυραύλους σε πυραύλους ακριβείας, στον Λίβανο, όπως υποστηρίζουν οι αξιωματούχοι του Ισραήλ, παρά τις σποραδικές ισραηλινές αεροπορικές επιδρομές στη Συρία για να αποτρέψουν αυτές τις προμήθειες.

Αυτό σημαίνει ότι σε έναν μελλοντικό πόλεμο – έναν πόλεμο που οι Ισραηλινοί αξιωματούχοι θεωρούν ότι είναι αναπόφευκτος – ένα πολύ μεγαλύτερο ποσοστό των εισερχόμενων πυραύλων θα έχει έναν συγκεκριμένο στόχο και μια καλή πιθανότητα να τον χτυπήσουν. Κατά συνέπεια, το Ισραήλ θα πρέπει να δαπανήσει πολύ περισσότερα για συστήματα αναχαίτισης. Κάθε σύστημα Iron Dome κοστίζει περίπου 100.000 δολάρια. Το David’s Sling, ένα ξεχωριστό σύστημα που αντιμετωπίζει μεγαλύτερους πυραύλους, κοστίζει πολλαπλάσια χρήματα. Το Ισραήλ μπορεί να χρειαστεί να επικεντρωθεί σε στρατηγικές τοποθεσίες, όπως αρχηγεία και αεροπορικές βάσεις, παρά σε πόλεις.

Ένας τρόπος προσαρμογής είναι η διατήρηση των συστημάτων αναχαίτισης βελτιώνοντας τον αλγόριθμο που προβλέπει πού είναι πιθανό να προσγειωθούν οι πύραυλοι. Μια άλλη είναι η χρήση ηλεκτρονικού πολέμου για να μπλοκάρει τα σήματα πλοήγησης, όπως κάνει ήδη το Ισραήλ—στη σύγχυση των χειριστών που βασίζονται σε εφαρμογές τηλεφώνου για να τους κατευθύνουν. Ένα τρίτο είναι η εστίαση σε φθηνότερα μέσα υποκλοπής. Το Ισραήλ έχει πραγματοποιήσει αρκετές δοκιμές ενός συστήματος που βασίζεται σε λέιζερ, γνωστό ως Iron Beam. Ωστόσο, η επιχειρησιακή του ενσωμάτωση στα υπάρχοντα συστήματα πυραυλικής άμυνας δεν θα συμβεί κατά τη διάρκεια αυτού του πολέμου, και έχει ελλείψεις, όπως δυσκίνητα μηχανήματα και περιορισμένη αποτελεσματικότητα σε συνθήκες συννεφιάς.

Το Ισραήλ μπορεί επίσης να επιστρατεύσει και τη βοήθεια συμμάχων. Οι ΗΠΑ έχουν ένα μεγάλο ραντάρ X-band στην έρημο Νεγκέβ του Ισραήλ και τα πολεμικά της πλοία απέκρουσαν ένα μπαράζ πυραύλων από την Υεμένη στις 19 Οκτωβρίου. Ένας πύραυλος από εκείνο το μπαράζ αναχαιτίστηκε ακόμη και από τη Σαουδική Αραβία, η οποία δεν έχει διπλωματικές σχέσεις με το Ισραήλ, αλλά μοιράζεται ραντάρ μέσω Αμερικής. Τον Ιούνιο του περασμένου έτους το Ισραήλ δήλωσε ότι είχε ενταχθεί στη Συμμαχία Αεράμυνας Μέσης Ανατολής (mead), ένα σχέδιο υπό την ηγεσία των ΗΠΑ που περιλαμβάνει αραβικές χώρες.

«Η επιτυχία αυτής της τεχνολογίας είναι ότι προσαρμόστηκε όλα αυτά τα χρόνια σε μια σειρά από διαφορετικές απειλές που προέρχονται από διαφορετικές κατευθύνσεις», δηλώνει ο Yair Ramati, ένας Ισραηλινός μηχανικός, ένας από τους αρχικούς προγραμματιστές του Arrow και πρώην επικεφαλής της πυραυλικής άμυνας του Ισραήλ . «Για πάνω από 30 χρόνια, υπάρχει ένα εξοπλιστικό ράλι στον οποίο οι εχθροί του Ισραήλ χτίζουν συνεχώς τα οπλοστάσια τους και εμείς αναπτύσσουμε τα αμυντικά μας συστήματα». Αυτό το ράλι δεν δείχνει σημάδια επιβράδυνσης…