Πετρέλαιο: Πώς η Ρωσία παρακάμπτει τις κυρώσεις της ΕΕ μέσω Βουλγαρίας

Κενά στο πλαίσιο κυρώσεων της ΕΕ στο ρωσικό πετρέλαιο φαίνεται πως εκμεταλλεύτηκε με τη βοήθεια της Βουλγαρίας το Κρεμλίνο, αποκομίζοντας κέρδη ύψους 1 δισ. ευρώ από την πώληση προϊόντων διύλισης σε χώρες της Ευρώπης, κατά παράβαση των περιορισμών που έχουν επιβληθεί.

Shell VS Greenpeace: Γιατί ο πετρελαϊκός κολοσσός ζητά αποζημίωση 2 εκατ. ευρώ

Σύμφωνα με το Politico, εκμεταλλευόμενη την εξαίρεση από την απαγόρευση εισαγωγής ρωσικού πετρελαίου στην ΕΕ που της έχει χορηγηθεί, η Βουλγαρία επέτρεψε σε εκατομμύρια βαρέλια πετρελαίου από τη Ρωσία να φτάσουν σε ένα τοπικό διυλιστήριο ρωσικής ιδιοκτησίας, το οποίο στη συνέχεια εξήγαγε διάφορα επεξεργασμένα προϊόντα στο εξωτερικό, συμπεριλαμβανομένων των χωρών της ΕΕ, σύμφωνα με έρευνα της ΜΚΟ Global Witness και των think tanks Κέντρο για τη Μελέτη της Δημοκρατίας (CSD) και Κέντρο Έρευνας για την Ενέργεια και τον Καθαρό Αέρα (CREA).

Αυτό το κενό, που αποφέρει στη Μόσχα αρκετά έσοδα ώστε να χρηματοδοτήσει μια μισθοφορική ομάδα όπως η Wagner για έναν χρόνο, απέφερε επίσης κέρδη σχεδόν 500 εκατομμυρίων ευρώ για την ιδιοκτήτρια του διυλιστηρίου Lukoil από όταν η εξαίρεση εισαγωγής ρωσικού πετρελαίου τέθηκε σε ισχύ, στις 5 Φεβρουαρίου, σύμφωνα με απόρρητη ανάλυση που ετοιμάστηκε για το κοινοβούλιο της Βουλγαρίας και έχει στην κατοχή του το Politico.

Αυτό δεν φαίνεται να παραβιάζει άμεσα τις κυρώσεις, σύμφωνα με ειδικούς, ενώ τόσο η Βουλγαρία όσο και η Lukoil υποβαθμίζουν το ζήτημα. Ωστόσο, οι χώρες της ΕΕ και οι βουλευτές εντός της Βουλγαρίας ζητούν τώρα από τις Βρυξέλλες να αυστηροποιήσουν τους κανόνες που παρέχουν στη χώρα ειδική μεταχείριση, καθώς η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προετοιμάζει το 12ο πακέτο κυρώσεων κατά της Ρωσίας — που αναμένεται να παρουσιαστεί τις επόμενες ημέρες.

Οι δυσκολίες των κυρώσεων

Το ζήτημα αυτό αναδεικνύει μια νέα πτυχή στις δυσκολίες που αντιμετωπίζει η ΕΕ ως προς τη διαμόρφωση αποτελεσματικών κυρώσεων κατά της Μόσχας, καθώς η επιβολή περιορισμών σε τοπικό επίπεδο παραμένει αποσπασματική, ενώ οι γενικότητες στη νομική βάση επιτρέπουν σε όλες τις πλευρές να πειραματιστούν με διάφορες μεθόδους.

Όπως δήλωσε διπλωμάτης που επικαλείται το Politico, «το καθεστώς των κυρώσεων μοιάζει τόσο με το ελβετικό τυρί που ό,τι κι αν κάνουμε είμαστε πάντα τρεις μήνες πίσω από τους Ρώσους».

Δράττοντας την ευκαιρία

Όταν οι χώρες της ΕΕ συμφώνησαν να απαγορεύσουν τις θαλάσσιες εισαγωγές ρωσικού αργού τον περασμένο Ιούνιο, μετά από εβδομάδες επίπονων διαπραγματεύσεων, η Βουλγαρία κέρδισε μια «ειδική παρέκκλιση» από το μέτρο μέχρι το τέλος του 2024 λόγω της «γεωγραφικής έκθεσής» της.

Η βαλκανική χώρα βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στο διυλιστήριο της Lukoil στο Μπουργκάς, στην ακτή της Μαύρης Θάλασσας, το οποίο παρέχει το 80% των αναγκών ντίζελ και βενζίνης της Βουλγαρίας και αντιπροσωπεύει το ένα δέκατο της οικονομικής παραγωγής της χώρας. Το γεγονός αυτό εξασφαλίζει στη ρωσική εταιρεία σημαντική πολιτική επιρροή στη χώρα.

Η υπηρεσιακή κυβέρνηση της Βουλγαρίας άφησε να εννοηθεί ότι θα συνεχίσει να πουλά προϊόντα πετρελαίου ρωσικής προέλευσης στην ΕΕ, κάτι όμως που της «ξέκοψε» η Ευρωπαϊκή Επιτροπή απαγόρευσε από τις 5 Φεβρουαρίου.

Σύμφωνα με τους κανόνες κυρώσεων της ΕΕ, η Βουλγαρία δεν μπορεί να πουλά προϊόντα πετρελαίου στο εξωτερικό. Υπάρχει όμως μια εξαίρεση: η Σόφια μπορεί να επιτρέψει τις εξαγωγές εάν αυτά τα προϊόντα προορίζονται για «αποκλειστική χρήση» στην Ουκρανία ή «δεν μπορούν να αποθηκευτούν στη Βουλγαρία λόγω περιβαλλοντικών κινδύνων και κινδύνων ασφάλειας». Όπως σχολίασε εκπρόσωπος της Επιτροπής στο Politico αυτοί οι περιβαλλοντικοί κίνδυνοι “σχετίζονται με τη συγκεκριμένη σύνθεση των εξευγενισμένων προϊόντων», συμπεριλαμβανομένου του κινδύνου πυρκαγιών και εκρήξεων.

Μέσω αυτών των εξαιρέσεων, η Βουλγαρία πιθανότατα έχει εξαγάγει σχεδόν 3 εκατομμύρια βαρέλια πετρελαϊκών προϊόντων ρωσικής προέλευσης δια θαλάσσης μόνο από τον Μάρτιο έως τον Ιούλιο του τρέχοντος έτους, ποσότητα που ισοδυναμεί με περίπου ένα στα πέντε βαρέλια αργού πετρελαίου που φθάνει στο Μπουργκάς και στη συνέχεια υποβάλλεται σε επεξεργασία από το διυλιστήριο.

Σύμφωνα με τον υπουργό Οικονομικών της Βουλγαρίας, Asen Vasilev, αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι το διυλιστήριο είχε χωρητικότητα αποθήκευσης μόνο 10 ημερών. Ωστόσο, οι κυβερνητικές στατιστικές δείχνουν ότι οι τοπικές δεξαμενές αποθήκευσης της Lukoil έχουν χωρητικότητα περίπου ίση με τρεις μήνες βουλγαρικής ζήτησης πετρελαίου, σχολίασε ο Martin Vladimirov, διευθυντής του προγράμματος ενέργειας και κλίματος στο CSD, «καθιστώντας απίθανη την ανάγκη για εξαγωγές ραφιναρισμένων προϊόντων για περιβαλλοντικούς λόγους».

Είναι πιθανό τα καύσιμα που εξάγονται από το Μπουργκάς να αποτελούν άμεσες επανεξαγωγές έτοιμων καυσίμων που φτάνουν στο διυλιστήριο ή προέρχονται από μικρότερα διυλιστήρια της Βουλγαρίας. Αλλά το συντριπτικό μερίδιο αγοράς της Lukoil και η εγγύτητα με το Μπουργκάς το καθιστά απίθανο, είπε.

Τα έσοδα για το Κρεμλίνο

Ακόμα κι αν κανένα από τα εξευγενισμένα προϊόντα που φεύγουν από τη Βουλγαρία δεν προέρχεται από τη Ρωσία, το Κρεμλίνο εξακολουθεί να αντλεί πολλά χρήματα μόνο και μόνο από την ικανότητά του να συνεχίζει να εξάγει στη Βουλγαρία αργό πετρέλαιο. Μεταξύ 5 Φεβρουαρίου και 31 Οκτωβρίου του τρέχοντος έτους, η Μόσχα εξήγαγε πετρελαϊκά προϊόντα αξίας 983 εκατομμυρίων ευρώ, σύμφωνα με υπολογισμούς της Global Witness με βάση τους όγκους εισαγωγών ρωσικού αργού, τις παγκόσμιες τιμές του πετρελαίου και τον μέσο όρο των φόρων που επιβάλλονται συνήθως στην παραγωγή και τις εξαγωγές πετρελαίου από τη Ρωσία.

«Γλιστρώντας μέσα από τις ρωγμές»

Αυτό δεν είναι το μόνο κενό. Η Βουλγαρία απαγορεύεται να εξάγει προϊόντα πετρελαίου ρωσικής προέλευσης σε χώρες της ΕΕ, εκτός εάν οι ποσότητες αυτές σταλούν στην Ουκρανία. Ωστόσο, υπάρχουν ασάφειες ως προς το τι λογίζεται ως «πώληση, προμήθεια, μεταφορά ή εξαγωγή» των προϊόντων.

Για να γίνει αντιληπτό τι σημαίνει αυτό, ας δούμε το παράδειγμα ενός πρόσφατου δρομολογίου δεξαμενόπλοιου από τη Βουλγαρία. Αφού το πλοίο έδεσε στο Μπουργκάς στις 8 Αυγούστου και φορτώθηκε με 265.000 βαρέλια μαζούτ υψηλής περιεκτικότητας σε θείο στο λιμάνι, τα δεδομένα της Kpler δείχνουν ότι το πλοίο πραγματοποίησε ένα ταξίδι 15 ημερών πριν εκφορτώσει το φορτίο του στο ολλανδικό λιμάνι του Ρότερνταμ.

Τις τελευταίες 21 ημέρες πριν τον απόπλου του εν λόγω πλοίου στο Μπουργκάς είχαν φτάσει αποκλειστικά ποσότητες ρωσικού πετρελαίου, πράγμα που σημαίνει ότι τα καύσιμα στο Seaexpress  – όπως ονομάζεται το εν λόγω δεξαμενόπλοιο – πιθανότατα προέρχονταν εν μέρει από ρωσικό αργό. Αλλά αυτό είναι σχεδόν αδύνατο να αποδειχθεί.

Ένα άλλο παράδειγμα είναι ένα ταξίδι στις 5 Μαρτίου, όταν ένα δεξαμενόπλοιο φορτώθηκε στο Μπουργκάς με 136.000 βαρέλια νάφθα και κατόπιν έπλευσε προς τη Μάλτα. Εκεί, το φορτίου του μεταφορτώθηκε σε άλλο πλοίο για να καταλήξει τελικά στις Μπαχάμες. Επρόκειτο, ξανά, πιθανότατα για φορτίου ρωσικού πετρελαίου, δεδομένου ότι στο λιμάνι του Μπουργκάς τους τελευταίους έξι μήνες δεν είχε φτάσει πετρέλαιο από άλλη χώρα πλην της Ρωσίας.