Economist: Από την τιμή του καφέ μέχρι τα ρομπότ και τους πολέμους – Όσα θα μας απασχολήσουν το 2024

Τα ερωτήματα που ταλανίζουν την ανθρωπότητα αλλάζουν χρόνο με το χρόνο – λίγο πριν την αλλαγή της χρονιάς, ο Economist επαπροσδιορίζει 11 σημεία που θα κεντρίσουν το ενδιαφέρον του πλανήτη και θέτει καίρια ερωτήματα για την εξέλιξη κρίσιμων ζητημάτων.

Από την διαστημική δραστηριότητα και τις κινήσεις πρωτοπόρων όπως η Space X του Elon Musk, την παρουσία ρομποτικών συστημάτων και της τεχνητής νοημοσύνης σε διαφορετικές εκφάνσεις του κοινωνικού και επιχειρηματικού βίου, τα ηλιακά πάνελ και τις ΑΠΕ μέχρι τις ταινίες υπηρεηρώων και την αύξηση των πραξικοπομάτων, οι αλλαγές που θα συμβούν το 2024 μπορούν να αποδειχθούν πράγματι κοσμοϊστορικές.

Economist: Είναι οι πολιτικοί αρκετά γενναίοι για παράτολμα οικονομικά (daredevil economics);

1. Θα μειωθεί περαιτέρω το κόστος της εκτόξευσης και της τοποθέτησης αντικειμένων σε τροχιά;

Το κόστος της εκτόξευσης αντικειμένων στο διάστημα έχει πέσει κατακόρυφα την τελευταία δεκαετία, άμεση συνέπεια της ανάπτυξης επαναχρησιμοποιήσιμων πυραύλων από την SpaceX, την εταιρεία εκτόξευσης πυραύλων που ίδρυσε ο Elon Musk. Ο πύραυλός της, Falcon 9, διαθέτει ένα επαναχρησιμοποιήσιμο προωθητικό στάδιο, το οποίο μπορεί να θέσει ένα ωφέλιμο φορτίο σε τροχιά και στη συνέχεια να επιστρέψει στη Γη, προσγειώνοντας το είτε στη γη είτε σε ένα μη επανδρωμένο σκάφος.

Η μη απόρριψη του εκτοξευτήρα, ο οποίος κοστίζει δεκάδες εκατομμύρια δολάρια, αλλά η επαναχρησιμοποίησή του έως και 15 φορές, έχει μειώσει το κόστος εκτόξευσης και η SpaceX μεταφέρει πλέον περισσότερα σε τροχιά από ό,τι όλος ο υπόλοιπος κόσμος μαζί. Αλλά το κόστος εκτόξευσης μπορεί σύντομα να μειωθεί ακόμη περισσότερο, αν δύο νέοι πύραυλοι πραγματοποιήσουν επιτυχείς πτήσεις το 2024. Ο πρώτος είναι ο Starship της SpaceX, ο μεγαλύτερος πύραυλος που έχει κατασκευαστεί ποτέ, ο οποίος είναι πλήρως επαναχρησιμοποιήσιμος και μπορεί να μεταφέρει σε τροχιά έως και 150 τόνους, δέκα φορές περισσότερους από τον Falcon 9.

Ομοίως, ο Neutron είναι ο νέος επαναχρησιμοποιήσιμος πύραυλος από την startup Rocket Lab. Στόχος του είναι να είναι ανταγωνιστικός σε κόστος ανά χιλιόγραμμο με τον Falcon 9, αλλά για μικρότερα ωφέλιμα φορτία. Για να ανοίξουν νέες ευκαιρίες στο διάστημα, ό,τι ανεβαίνει πρέπει να κατεβαίνει και στην τιμή.

2. Μειώνεται ο ενθουσιασμός για τα chatbots τεχνητής νοημοσύνης;

Το ChatGPT προσέλκυσε 100 εκατ. χρήστες μέσα σε δύο μήνες από την έναρξή του τον Νοέμβριο του 2022, αλλά οι επισκέψεις των χρηστών κορυφώθηκαν στα μέσα του 2023 και έκτοτε έχουν σταθεροποιηθεί. Αυτό μπορεί να υποδηλώνει την εξασθένιση του ενθουσιασμού για τα chatbots σε γενικότερα πλαίσια. Ή μπορεί απλώς να σηματοδοτεί ότι οι χρήστες έχουν γίνει πιο απαιτητικοί και έχουν στραφεί σε άλλα chatbots που είναι καλύτερα προσαρμοσμένα σε συγκεκριμένες εργασίες.

3. Θα αποδώσουν οι επενδύσεις σε φωτοβολταϊκά με περοβσκίτη;

Τα περισσότερα φωτοβολταϊκά στοιχεία είναι κατασκευασμένα από πυρίτιο και μετατρέπουν το ηλιακό φως σε ηλεκτρική ενέργεια με απόδοση περίπου 23%. Τα κύτταρα περοβσκίτη -ορυκτό οξείδιο του ασβεστίου και του τιτανίου- κοστίζουν περισσότερο, αλλά προσφέρουν υψηλότερη απόδοση: πάνω από 25% και πάνω από 30% όταν συνδυάζονται σε ένα κύτταρο με το πυρίτιο. Έτσι, η επιπλέον δαπάνη μπορεί να αξίζει τον κόπο, ιδίως σε περιπτώσεις όπου ο χώρος είναι περιορισμένος. Οι εταιρείες στην Αμερική, τη Βρετανία, τη Νότια Κορέα και τη Σουηδία στοχεύουν να αρχίσουν να πωλούν φωτοβολταϊκά περοβσκίτη το 2024.

4. Πότε οι ΑΠΕ θα ξεπεράσουν τον άνθρακα;

Οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, όπως η ηλιακή και η αιολική ενέργεια, θα ξεπεράσουν σύντομα τους σταθμούς ηλεκτροπαραγωγής με καύση άνθρακα και θα αποτελέσουν τη μεγαλύτερη ενιαία πηγή ηλεκτρικής ενέργειας στον κόσμο, σύμφωνα με τον Διεθνή Οργανισμό Ενέργειας (ΔΟΕ). Αλλά πότε ακριβώς; Αφού προηγουμένως είχε πει ότι αυτό θα γίνει το 2025, ο ΔΟΕ αναθεώρησε προς το 2024, «ως αποτέλεσμα του επιταχυνόμενου ρυθμού προσθήκης ισχύος ανανεώσιμων πηγών ενέργειας».

Η υιοθέτηση των ΑΠΕ στην Ευρώπη επιταχύνθηκε από τον πόλεμο στην Ουκρανία. Οι χώρες της ΕΕ πρόσθεσαν 41 γιγαβάτ (GW) ηλιακής ισχύος το 2022 και αναμένεται να προσθέσουν περισσότερα από 50 GW το 2023. Η Κίνα προσέθεσε 107 GW ηλιακής ισχύος το 2022, που ισοδυναμεί περίπου με όλη την υπάρχουσα ισχύ στην Αμερική, και αναμένεται να έχει προσθέσει ηλιακή ισχύ, ισοδύναμη με τη διπλάσια των ΗΠΑ το 2023. Εν τω μεταξύ, η χρήση του άνθρακα για την παραγωγή αυξήθηκε κατά 1,7% το 2022, καθώς οι υψηλές τιμές του φυσικού αερίου ώθησαν στη μετάβαση από το φυσικό αέριο στον άνθρακα. Ωστόσο, η χρήση άνθρακα στην Ευρώπη και την Αμερική το 2023 και το 2024 προβλέπεται να μειωθεί απότομα, υπεραντισταθμίζοντας μια μικρή αύξηση στην Ασία.

5. Θα επιστρέψουν οι κινηματογραφικοί υπερήρωες;

Το 2023 οι ταινίες με υπερήρωες επισκιάστηκαν από την ταινία «Barbie», της οποίας η πλαστική ηρωίδα μάχεται την πατριαρχία με συχνές αλλαγές στην γκαρνταρόμπα, αντί για υπεράνθρωπες δυνάμεις, και την ταινία «Oppenheimer», μια βιογραφία ενός μη σούπερ (αλλά πολύ έξυπνου) ανθρώπου. Ακολούθησαν πολλές εικασίες σχετικά με το αν η επιθυμία για ατελείωτες ταινίες με υπερήρωες από τη Marvel και τους μιμητές της αποτελούσε παρελθόν.

Το σκηνικό λοιπόν είναι έτοιμο για μια αναμέτρηση το 2024, όταν στις κυκλοφορίες των υπερηρώων θα περιλαμβάνεται το «Captain America: Brave New World», το «Deadpool 3» και δύο spin-offs του Spider-Man, το «El Muerto» και το «Madame Web». Αντιμετωπίζουν το «Mickey 17», τη συνέχεια του «Parasite» του Bong Joon Ho, το «Challengers», το δράμα του Luca Guadagnino, το «It Ends with Us», βασισμένο στο βιβλίο της Colleen Hoover και το «Gladiator 2», τη συνέχεια του έπους του 2000 του Ridley Scott. Ας αρχίσει η μάχη.

6. Θα γίνει πιο ακριβός ο καφές μας;

Η κατανάλωση καφέ ξεπερνά πλέον την παραγωγή, σύμφωνα με τον Διεθνή Οργανισμό Καφέ και αυτό το χάσμα θα μπορούσε να διευρυνθεί το 2024: ακραία καιρικά φαινόμενα στη Βραζιλία στα τέλη του 2023 μπορεί να μειώσουν τις συγκομιδές της ποικιλίας Arabica, ενώ το Ελ Νίνιο απειλεί να συμπιέσει τις αποδόσεις της Robusta στην Ινδονησία. Οι παραγωγοί καφέ ίσως χρειαστεί να εξετάσουν την καλλιέργεια σε νέες περιοχές, καθώς ο πλανήτης θερμαίνεται, αλλά και να ενθαρρύνουν τη βιομηχανία να αγκαλιάσει ένα τρίτο είδος, που ονομάζεται «liberica», το οποίο είναι πιο ανθεκτικό στη ζέστη.

7. Θα εξαλειφθεί η πολιομυελίτιδα;

Το 2024 θα μπορούσε να είναι η πρώτη χρονιά χωρίς πολιομυελίτιδα. Το Πακιστάν και το Αφγανιστάν είναι οι τελευταίες χώρες όπου η ασθένεια ενδημεί. Τα κρούσματα έχουν μειωθεί και περιορίζονται πλέον σε μικρές γεωγραφικές περιοχές. Τα ιατρικά προγράμματα έχουν πολλές πιθανότητες να εξαλείψουν τον άγριο ιό τους επόμενους μήνες. Η εστίαση μετατοπίζεται προς την εξάλειψη μιας νέας μορφής της νόσου, της πολιομυελίτιδας που προέρχεται από εμβόλια, η οποία βρίσκεται σε έξαρση.

8. Θα κυκλοφορήσουν τα ρομποταξί;

Μετά από μεγάλη διαφημιστική εκστρατεία πριν από πέντε χρόνια, τα σχέδια για αυτοκινούμενα ρομποταξί καθυστέρησαν και μειώθηκαν, καθώς η εξάλειψη των σφαλμάτων της τεχνολογίας αποδείχθηκε δυσκολότερη από ό,τι αναμενόταν. Αλλά έκτοτε έχουν σημειώσει μεγάλη πρόοδο -και μάλιστα αθόρυβη- με την απόσταση μεταξύ των «αποσυνδέσεων» (λαθών δηλαδή που απαιτούν την παρέμβαση ενός οδηγού ασφαλείας) να αυξάνεται σε ολόκληρη τη βιομηχανία και την εμπορική εξάπλωση σε περισσότερες πόλεις. Περισσότερες θα ακολουθήσουν το 2024, αλλά η εμπιστοσύνη των Αμερικανών στα αυτοκινούμενα μειώθηκε για δεύτερη συνεχή χρονιά το 2023, σύμφωνα με έρευνα της J.D. Power. Οι άνθρωποι που έχουν μπει έστω και σε ένα, ωστόσο, ήταν πιο θετικοί.

9. Θα γίνει χρήσιμη η κβαντική πληροφορική;

Ένας αγώνας δρόμου βρίσκεται σε εξέλιξη για την αξιοποίηση των τρομακτικών, αντιφατικών νόμων της κβαντικής φυσικής για την κατασκευή ενός νέου είδους υπολογιστή. Για ορισμένες εργασίες ένας κβαντικός υπολογιστής θα μπορούσε να ξεπεράσει κάθε μη κβαντική μηχανή που θα μπορούσε ποτέ να κατασκευαστεί, ξεπερνώντας τους υπολογισμούς στην κρυπτογραφία, τη χημεία και τα οικονομικά. Αλλά πότε θα φτάσει να γίνει μια χρήσιμη μηχανή;
Ένα μέτρο της ικανότητας ενός κβαντικού υπολογιστή είναι ο αριθμός των κβαντικών bits ή qubits. Αλλά οι υπάρχουσες μηχανές, οι οποίες υλοποιούν τα qubits με διάφορους τρόπους, έχουν όλες ένα μοιραίο ελάττωμα: οι ευαίσθητες κβαντικές καταστάσεις από τις οποίες εξαρτώνται «αποσυντίθενται» μετά από ένα κλάσμα του δευτερολέπτου.

Ένα καλύτερο μέτρο μπορεί να είναι ο λεγόμενος «κβαντικός όγκος» (QV), ο οποίος εξαρτάται από το «πλάτος» ενός υπολογιστή (ο αριθμός των qubits του) και το «βάθος» του (ο αριθμός των πράξεων που μπορούν να εκτελέσουν πριν από την αποσυγκόλληση). Ένας υπολογιστής με 14 qubits που είναι σε θέση να εκτελέσει 14 πράξεις λέγεται ότι έχει QV 2 στη δύναμη του 14, ή 16.384.

Το μέγιστο QV που επιτυγχάνεται αυξάνεται σταθερά, αλλά ο όγκος που απαιτείται για την εκτέλεση χρήσιμων λειτουργιών και όχι μόνο δοκιμών μικρής κλίμακας παραμένει ασαφής. Η IBM, ηγέτης στον συγκεκριμένο τομέα, έχει θέσει ως στόχο για το QV το 2 στη δύναμη του 100. Όπως η τεχνητή νοημοσύνη, η οποία απογοήτευσε για δεκαετίες πριν από την ξαφνική, θεαματική επιτυχία της, έτσι και η κβαντική πληροφορική είναι πιθανό να γίνει από άχρηστη πανταχού παρούσα πολύ γρήγορα – μόλις οι ερευνητές βρουν τρόπο να αυξήσουν τον όγκο.

10. Θα συνεχίσει να αυξάνεται ο αριθμός των πραξικοπημάτων;

Τα πραξικοπήματα επανήλθαν, και συγκεκριμένα στην υποσαχάρια Αφρική, μετά από μια ηρεμία κατά τη δεκαετία του 2010. Από τις 18 απόπειρες πραξικοπήματος από το 2021, οι εννέα έχουν πετύχει. Τα πραξικοπήματα τείνουν να συμβαίνουν για έναν από τους δύο λόγους: είτε λόγω κατάρρευσης της ασφάλειας, όπως στον Νίγηρα και στο Μάλι, όπου οι στρατηγοί ισχυρίστηκαν ότι αποκαθιστούν την τάξη. Ή όταν ένας αντιδημοφιλής ηγέτης ;ποφασίζει να ασκήσει την εξουσία και μετά τη θητεία του, όπως στη Γκαμπόν.

Η αστάθεια στο Σαχέλ δεν δείχνει σημάδια υποχώρησης, επομένως είναι πιθανά νέα πραξικοπήματα. Αλλά πού? Αναλυτές της εταιρείας ερευνών BMI, εκτιμούν ότι το Νότιο Σουδάν βρίσκεται σε μεγαλύτερο κίνδυνο, ακολουθούμενο από την Κεντροαφρικανική Δημοκρατία, μεγάλο μέρος της οποίας δεν βρίσκεται πλέον υπό τον κυβερνητικό έλεγχο. Η νιγηριανή εταιρεία SBM Intelligence εκτιμά ότι οι πιθανότητες είναι υψηλότερες στη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό. Ομοίως στην Ισημερινή Γουινέα, η οποία κυβερνάται από τον μακροβιότερο ηγέτη της Αφρικής, Teodoro Obiang Nguema Mbasogo, τώρα 81 ετών. Μια κρίση διαδοχής θα μπορούσε να προκαλέσει πραξικόπημα.

11. Πότε θα πρωτοστατήσει η Κίνα στις εξαγωγές αυτοκινήτων;

Η μετάβαση στα ηλεκτρικά οχήματα (EVs) έχει αναδιαμορφώσει την αυτοκινητοβιομηχανία. Από πολλές απόψεις, τα ηλεκτρικά οχήματα έχουν περισσότερα κοινά με τα smartphone αν είχαν τροχούς παρά με τα οχήματα με κινητήρα εσωτερικής καύσης, αφού περιέχουν λιγότερα κινούμενα μέρη και είναι μηχανικά πολύ λιγότερο πολύπλοκα. Οι υφιστάμενοι κατασκευαστές, οι οποίοι διαπρέπουν στην κατασκευή κινητήρων και κιβωτίων ταχυτήτων, έχουν χάσει το ανταγωνιστικό τους πλεονέκτημα. Κινέζοι κατασκευαστές εντόπισαν ένα κενό στην αγορά και έσπευσαν να το καλύψουν.

Κάποια στιγμή το 2024 η Κίνα θα ξεπεράσει τη Γερμανία και την Ιαπωνία και θα γίνει ο μεγαλύτερος εξαγωγέας αυτοκινήτων στον κόσμο, λόγω της ζήτησης για ηλεκτρικά οχήματα. Ομολογουμένως, οι κινεζικές εξαγωγές αυτοκινήτων περιλαμβάνουν πολλά οχήματα που κατασκευάζονται από την αμερικανική Tesla, στο κινεζικό της εργοστάσιο. Αλλά η Tesla, ο μεγαλύτερος κατασκευαστής ηλεκτρικών οχημάτων στον κόσμο, θα ξεπεραστεί από την BYD, μια κινεζική εταιρεία, η οποία θα πουλά περισσότερα οχήματα, τόσο εντός της Κίνας όσο και παγκοσμίως.