Πόλεμος στη Γάζα: Τα σκοτεινά πλοκάμια της τεράστιας οικονομικής αυτοκρατορίας της Χαμάς

Ένα από τα πιο λαμπερά εστιατόρια της Κωνσταντινούπολης έχει μοναδική θέα στον υπέροχο Βόσπορο. Ο χώρος είναι ένα αγαπημένο στέκι μανδαρίνων, επιχειρηματιών, σελέμπριτις – και χρηματοδοτών της Χαμάς. Ένας άνδρας στον οποίο οι ΗΠΑ έχουν επιβάλει κυρώσεις για τη χρηματοδότηση της ισλαμιστικής οργάνωσης περιγράφει τη δική του θέση: «Είναι γελοίο», είπε απαντώντας στις κατηγορία των ΗΠΑ, αλλά τελικά παραδέχεται, «τώρα, αν ρωτάτε τι κάνουν οι υπάλληλοί μας με τα δικά τους χρήματα, γιατί να το ξέρω;»

Η Χαμάς έχει τρεις πηγές ισχύος, όπως επισημαίνει σε ανάλυσή του ο Economist: τη φυσική της δύναμη μέσα στη Γάζα, την εμβέλεια των ιδεών της και τα έσοδά της. Από την ημέρα που εκδηλώθηκαν οι επιθέσεις της Χαμάς στις 7 Οκτωβρίου, το Ισραήλ έχει σκοτώσει περισσότερους από 12.000 Παλαιστίνιους στη Γάζα προσπαθώντας να καταστρέψει την παλαιστινιακή οργάνωση.

Πόλεμος Ισραήλ – Χαμάς: Ερείπια τα μισά κτίρια της βόρειας Γάζας από τους βομβαρδισμούς [χάρτες]

Στόχος η οικονομική βάση της Χαμάς

Αλλά ο διακηρυγμένος στόχος του Ισραήλ να καταστρέψει οριστικά τη Χαμάς απαιτεί επίσης να διαλυθεί η οικονομική της βάση. Ενα μικρό τμήμα αυτής της βάσης βρίσκεται στη Γάζα, το μεγαλύτερο κομμάτις της βρίσκεται στο εξωτερικό, σε φιλικές χώρες. Προβαίνοντας σε «ξέπλυμα» μαύρου χρήματος, έχοντας υπό τον έλεγχό της μέχρι και εταιρείες εξόρυξης, η οικονομική αυτοκρατορία της Χαμάς υπολογίζεται ότι αποφέρει περισσότερα από 1 δισεκατομμύριο δολάρια ετησίως στα ταμεία της. Έχοντας συγκροτηθεί με κόπο για να αποφεύγει τις δυτικές κυρώσεις, η οικονομική αυτοκρατορία της Χαμάς καταφέρνει να είναι απρόσιτη από το Ισραήλ και τους συμμάχους του.

Τα έσοδα της Χαμάς πληρώνουν τα πάντα, από τους μισθούς των δασκάλων μέχρι τους πυραύλους. Περίπου 360 εκατομμύρια δολάρια κάθε χρόνο προέρχονται από φόρους εισαγωγής σε αγαθά που εισάγονται στη Γάζα από τη Δυτική Όχθη ή την Αίγυπτο. Αυτή είναι η πιο εύκολη πηγή μετρητών που μπορεί να καταστείλει το Ισραήλ.

Μετά την αποχώρηση από τη Λωρίδα το 2005, το Ισραήλ περιόρισε αυστηρά τη διακίνηση αγαθών και ανθρώπων από τα σύνορά της. Τώρα μπλοκάρει ακόμα και τα πιο βασικά είδη πρώτης ανάγκης στη Γάζα.

Χρήμα… εξωτερικού

Ωστόσο, μια πολύ μεγαλύτερη ροή χρήματος προέρχεται από το εξωτερικό. Ισραηλινοί αξιωματούχοι υπολογίζουν ότι το χρήμα από πηγές του εξωτερικού ανέρχεται σε περίπου 750 εκατομμύρια δολάρια ετησίως, καθιστώντας το την κύρια πηγή χρηματοδότησης για το τρέχον απόθεμα όπλων και καυσίμων της Χαμάς. Ορισμένα κεφάλαια προέρχονται από φιλικές κυβερνήσεις, η πιο ισχυρή από τις οποίες είναι το Ιράν. Οι ΗΠΑ υπολογίζουν ότι οι αγιατολάχ παρέχουν 100 εκατομμύρια δολάρια σε παλαιστινιακές ισλαμιστικές ομάδες, κυρίως σε στρατιωτική βοήθεια. Η αποστολή για τους χρηματοδότες της Χαμάς είναι να μεταφέρουν αυτά τα χρήματα χωρίς να πέσουν θύματα των κυρώσεων των ΗΠΑ. Μόνο τον περασμένο μήνα, Αμερικανοί αξιωματούχοι επέβαλαν τρία πακετα κυρώσεων σε άτομα και εταιρείες που σχετίζονταν με τη χρηματοδότηση της Χαμάς.

Ευρηματικότητα

Η αποφυγή των αμερικανικών κυρώσεων απαιτεί κάποια ευρηματικότητα. Εκατομμύρια δολάρια ρέουν προς τη Χαμάς μέσω αγορών crypto. «Θα εκπλαγείτε πόσο μεγάλο μέρος της δραστηριότητας της αγοράς επιστρέφει στη [Χαμάς]», λέει η Firuze Segzin, οικονομολόγος στο Πανεπιστήμιο Bilkent. Το αμερικανικό υπουργείο Οικονομικών ισχυρίζεται ότι η Χαμάς έχει διακινήσει λαθραία περισσότερα από 20 εκατομμύρια δολάρια μέσω του Redin, ενός ανταλλακτηρίου συναλλάγματος που είναι στριμωγμένο ανάμεσα σε τουριστικά καταστήματα βαθιά στην υποβαθμισμένη γειτονιά Φατίχ της Κωνσταντινούπολης.

Αλλά η μερίδα του λέοντος από τα χρήματα της Χαμάς -τουλάχιστον 500 εκατομμύρια δολάρια ετησίως, λένε Ισραηλινοί αξιωματούχοι- προέρχεται από τις επενδύσεις της, ορισμένες από τις οποίες είναι σε εταιρείες εγγεγραμμένες σε χώρες σε όλη τη Μέση Ανατολή. Αυτές οι εταιρείες διοικούνται από επαγγελματίες του γραφείου επενδύσεων της Χαμάς και απασχολούν μέλη της. Αμερικανοί αξιωματούχοι πιστεύουν ότι οι εταιρείες αυτές κάνουν δωρεές σε φιλανθρωπικές οργανώσεις που με τη σειρά τους διοχετεύουν τα κεφάλαια στη Χαμάς. Τούρκοι αξιωματούχοι εκτιμούν ότι τα κέρδη μερικές φορές λαμβάνονται απευθείας.

Η αποκωδικοποίηση αυτών των ροών εσόδων είναι δύσκολη υπόθεση για τις δυτικές ρυθμιστικές αρχές. Μια τέτοια εταιρεία έχτισε το Afra Mall, το πρώτο εμπορικό κέντρο του Σουδάν, ενώ μια άλλη κάνει εξορύξεις κοντά στο Χαρτούμ, την πρωτεύουσά του. Ένα τρίτο κατασκεύασε ουρανοξύστες στο Sharjah, στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα (ΗΑΕ). Πολλές από αυτές τις εταιρείες καυχιούνται για τις επιχειρηματικές τους συμφωνίες, αλλά αρνούνται ότι συνδέονται με τη Χαμάς.

Μπορούν να κατασταλούν τυχόν ροές εσόδων που απομένουν στη Χαμάς; Αυτό εξαρτάται από τις χώρες από τις οποίες περνάνε αυτές οι ροές χρήματος. Από το 1989, όταν το Ισραήλ συνέλαβε μια χούφτα κορυφαία στελέχη της Χαμάς στη Γάζα και τη Δυτική Όχθη, οι τραπεζίτες της ζουν στο εξωτερικό. Με την πάροδο του χρόνου, ωστόσο, οι γεωπολιτικές αλλαγές τους ανάγκασαν να συνεχίσουν να κινούνται. Η Χαμάς εγκατέλειψε τον πρώτο της οικονομικό κόμβο, το Αμμάν, αφού οι δεσμοί της Ιορδανίας με την Αμερική έγιναν πολύ στενοί.

Ο ρόλος της Τουρκίας

Σήμερα, ενώ οι πολιτικοί της Χαμάς προτιμούν τη Ντόχα, την πρωτεύουσα του Κατάρ, και οι εταιρείες της κυμαίνονται από την Αλγερία και το Σουδάν μέχρι τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, οι χρηματοδότες της ζουν στην Κωνσταντινούπολη. Ο Zaher Jabarin, που κατηγορείται από το Ισραήλ ότι διαχειρίζεται τα οικονομικά της Χαμάς (κάτι που αρνείται), εδρεύει εκεί, όπως και πολλά άλλα άτομα υπό κυρώσεις από την Αμερική για χρηματοδότηση της οργάνωσης. Πρόθυμος να αποκτήσει περιφερειακή επιρροή υποστηρίζοντας την παλαιστινιακή υπόθεση, ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, ο πρόεδρος της Τουρκίας, προσφέρει καταφύγιο. Το Ισραήλ λέει ότι η τουρκική κυβέρνηση δίνει διαβατήρια (κάτι που αρνείται) και αφήνει τη Χαμάς να διατηρεί γραφείο στη χώρα.

Εν τω μεταξύ, το τραπεζικό σύστημα της Τουρκίας βοηθά τη Χαμάς να αποφύγει τις αμερικανικές κυρώσεις πραγματοποιώντας πολύπλοκες συναλλαγές σε όλο τον κόσμο. Μια ακμάζουσα, ελαφρά ρυθμιζόμενη αγορά κρυπτογράφησης βοηθά. Πολλές από τις μεγαλύτερες τράπεζες της Τουρκίας, συμπεριλαμβανομένης της Kuveyt Turk, έχουν κατηγορηθεί από το Ισραήλ και την Αμερική ότι εν γνώσει τους αποθηκεύουν τα μετρητά της Χαμάς. Κάποιοι μουρμουρίζουν ότι ο κ. Ερντογάν εγκρίνει σιωπηλά. Το 2021 η Ειδική Ομάδα Χρηματοοικονομικής Δράσης, μια εποπτική αρχή της G7, τοποθέτησε την Τουρκία στη «γκρίζα λίστα» των χωρών που κάνουν πολύ λίγα για να παγώσουν τα περιουσιακά στοιχεία των τρομοκρατών.

Κανείς δεν ωφελείται περισσότερο από τους επιχειρηματίες της Χαμάς. Η σιωπηρή έγκριση της τουρκικής κυβέρνησης «ανοίγει τις πόρτες και κάνει τα πράγματα ομαλά στις επιχειρήσεις», λέει ένας από τους οικονομικούς υπαλλήλους του ομίλου. Η Trend gyo, μια εταιρεία εισηγμένη στο χρηματιστήριο της Κωνσταντινούπολης, η οποία έχει τεθεί υπό κυρώσεις από την Αμερική για διοχέτευση κεφαλαίων στη Χαμάς, κέρδισε μια επίσημη σύμβαση για την κατασκευή του Εμπορικού Πανεπιστημίου της Κωνσταντινούπολης. Οι κατασκευαστικές εταιρείες, οι οποίες συμμετέχουν σε μεγάλο βαθμό στο χαρτοφυλάκιο της Χαμάς, μπορούν να «καταπίνουν» αθόρυβα τεράστιους όγκους μετρητών και να λαμβάνουν τακτικά μεγάλα δάνεια. Όλα αυτά επιτρέπουν στους Τούρκους αξιωματούχους να δηλώνον ότι δεν καλύπτουν άμεσα τις τσέπες της Χαμάς.

Οικονομικά “αλεξίσφαιρη”

Μέχρι στιγμής, η Χαμάς δείχνει οικονομικά… αλεξίσφαιρη. Το Ισραήλ έχει προκαλέσει μικρή ζημιά είτε στα έσοδα είτε στις αποταμιεύσεις της. Οι τράπεζες της Τουρκίας δεν συνεργάστηκαν προς αυτή την κατεύθυνση. Οι πολυάριθμες κυρώσεις των ΗΠΑ είναι λιγότερο αποτελεσματικές εάν οι στόχοι τους μπορούν να διατηρήσουν μετρητά εκτός του τραπεζικού της συστήματος. Και η Χαμάς κρύβει καλά τις εταιρείες της. «Κάθε φορά που νομίζεις ότι έχεις ένα μεγάλο ψάρι, αλλάζει το όνομά του», απελπίζεται ένας πρώην αξιωματούχος του Υπουργείου Οικονομικών.

Στην πραγματικότητα, ο κίνδυνος είναι να βελτιωθούν τα οικονομικά της Χαμάς. Καθώς το Ισραήλ εντείνει τις επιθέσεις του στη Γάζα, οι δυτικές κυβερνήσεις μπορεί να αλλάξουν στάση με τα φρικτά αποτελέσματα των ισραηλινών βομβαρδισμών. Οι χώρες με φιλοπαλαιστινιακούς πληθυσμούς μπορεί να διευκολύνουν τη Χαμάς να κερδίσει χρήματα. Εδώ και μήνες κυκλοφορούν φήμες ότι ορισμένοι δημόσιοι υπάλληλοι στο υπουργείο Οικονομικών της Τουρκίας συντονίζονται με το οικονομικό γραφείο της Χαμάς.

Για το Ισραήλ, η ενίσχυση της Χαμάς παρά τον πόλεμο θα ήταν καταστροφική. Με τον πλούτο και τις οικονομικές της ρίζες ανέπαφες, αυτή – ή μία παρόμοια οργάνωση –  μπορεί κάλλιστα να «ανθίσει» μετά την καταστροφή της Γάζας και την ολοκλήρωση της ισραηλινής επιχείρησης στα εδάφη της….