Η ΕΕ δεν είναι καλά εξοπλισμένη για να αντιμετωπίσει τις αυξανόμενες παγκόσμιες απειλές

Reuters Breakingviews

Η Ευρωπαϊκή Ένωση θα ήταν πιο αποτελεσματική σε έναν επικίνδυνο κόσμο εάν τα 27 μέλη της δεν μπορούσαν να ασκήσουν βέτο σε τόσες πολλές κοινές πρωτοβουλίες. Το εμπόδιο είναι ότι οι χώρες της ΕΕ είναι όλο και πιο απρόθυμες να παραιτηθούν από το δικαίωμά τους, ώστε να μην εμποδίζουν τις συλλογικές δράσεις.

Όπου κι αν κοιτάξει κανείς, η ΕΕ αντιμετωπίζει προκλήσεις. Η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία απειλεί την ασφάλεια της περιοχής και, αυξάνοντας την τιμή που πληρώνει για την ενέργεια, έχει υπονομεύσει την ανταγωνιστικότητά της.

Εν τω μεταξύ, ο ανταγωνισμός μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και της Κίνας – και ένας αγώνας πράσινων επιδοτήσεων μεταξύ των δύο μεγαλύτερων οικονομιών του κόσμου – υπονομεύει το παγκόσμιο εμπορικό σύστημα. Η ΕΕ αγωνίζεται να ανταγωνιστεί, ενώ δυσκολεύεται επίσης να σχηματίσει ένα ενιαίο μέτωπο για το πώς να χειριστεί τις σχέσεις με τη Λαϊκή Δημοκρατία. Η απάντηση των χωρών της ΕΕ στη σύγκρουση της Γάζας ήταν επίσης σκοτεινή, τόσο ατομικά όσο και συλλογικά.

Εάν ο Ντόναλντ Τραμπ κερδίσει τις προεδρικές εκλογές των ΗΠΑ του επόμενου έτους, η ΕΕ θα βρεθεί σε ακόμη πιο επισφαλή θέση. Ο πρώην πρόεδρος των ΗΠΑ έχει μια ήπια θέση για τον Ρώσο πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν, πιστεύει στον προστατευτισμό «Κάνε την Αμερική Μεγάλη ξανά» και ήταν εχθρικός προς το ΝΑΤΟ.

Οι χώρες της ΕΕ παλεύουν επίσης με εθνικιστικά ρεύματα, η τελευταία επίδειξη των οποίων είναι η εκλογική νίκη της περασμένης εβδομάδας από τον Geert Wilders, τον Ολλανδό πολιτικό που εδώ και καιρό παίζει χαρτί κατά των μεταναστών και της ΕΕ. Δεν είναι σαφές εάν το μπλοκ μπορεί να βρει έναν τρόπο να συμβιβάσει αυτές τις παρορμήσεις με την ανάγκη για πιο βελτιωμένη συλλογική δράση.

Από τα βέτο στις ψηφοφορίες

Όταν ξεκίνησε η ΕΕ, όλες οι αποφάσεις που αφορούσαν τα έξι ιδρυτικά μέλη της ήταν ομόφωνες. Καθώς οι νέες χώρες προσχώρησαν, το μπλοκ εισήγαγε την ψηφοφορία με ειδική πλειοψηφία σε τομείς όπως ο καθορισμός κανονισμών για την εσωτερική του αγορά. Αυτό απαιτεί, μεταξύ άλλων, οι χώρες που αντιπροσωπεύουν το 65% του πληθυσμού του μπλοκ και η απλή πλειοψηφία του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου να υποστηρίξουν ένα μέτρο.

Αλλά κάθε κράτος εξακολουθεί να έχει δικαίωμα βέτο στην εξωτερική και αμυντική πολιτική. Αυτό καθιστά εξαιρετικά δύσκολο να μιλάς με κοινή φωνή. Για παράδειγμα, όταν η Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών τον περασμένο μήνα υποστήριξε μια κατάπαυση του πυρός στη Γάζα, τα μέλη της ΕΕ χωρίστηκαν στα τρία- με κάποιους να ψήφισαν υπέρ, άλλους κατά και άλλους να απέχουν.

Ομοίως, κάθε κράτος έχει δικαίωμα αρνησικυρίας στη φορολογία και τις δαπάνες της ΕΕ, οι οποίες έχουν προϋπολογισμό 2 τρισεκατομμυρίων ευρώ για την τρέχουσα επταετία.

Οι τρέχουσες προκλήσεις της ΕΕ δοκιμάζουν αυτήν την προσέγγιση. Για παράδειγμα, πολλά ευρωπαϊκά κράτη θέλουν να κάνουν την Ουκρανία μέλος της λέσχης, ένα θέμα που θα συζητήσουν οι ηγέτες της στη σύνοδο κορυφής τους τον επόμενο μήνα. Αλλά δεν είναι σαφές ότι μπορούν να επιτύχουν την απαραίτητη ομοφωνία.

Ακόμα κι αν η ΕΕ αποφασίσει να δεχτεί την Ουκρανία, ο κίνδυνος είναι ότι το μπλοκ θα γίνει πιο δυσλειτουργικό όσο μεγαλώνει. Για παράδειγμα, θα χρειαστεί περισσότερα χρήματα για να βοηθήσει να πληρώσει για την ανοικοδόμηση της Ουκρανίας και να ανταγωνιστεί τις πράσινες βιομηχανικές επιδοτήσεις που έχουν ρίξει στην αγορά η Ουάσιγκτον και το Πεκίνο. Αυτό είναι δύσκολο να γίνει όταν κάθε μέλος έχει δικαίωμα βέτο.

Μια προφανής λύση θα ήταν η κατάργηση αυτών των βέτο. Αλλά αυτή η κίνηση θα πρέπει πρώτα να εξασφαλίσει ομόφωνη συμφωνία μεταξύ όλων των κρατών μελών. Οι κυβερνήσεις, οι οποίες προστατεύουν τα εθνικά τους προνόμια, θα είναι απρόθυμες να συμφωνήσουν.

Η Γερμανία και η Γαλλία, τα πιο ισχυρά μέλη της ΕΕ, διόρισαν μια ανεξάρτητη επιτροπή νωρίτερα φέτος για να δουν αν θα μπορούσαν να λύσουν το πρόβλημα. Μια ιδέα ήταν να απαιτείται ψηφοφορία με υπερπλειοψηφια- όπου μια χώρα θα μπορούσε να μπλοκάρει ένα μέτρο εάν μπορούσε να πείσει τουλάχιστον μια άλλη χώρα να συμφωνήσει – για αποφάσεις που είναι κρίσιμες για την εθνική κυριαρχία. Δεδομένου ότι ορισμένα κράτη μπορεί να πιστεύουν ότι δεν θα τους έδινε επαρκή ελευθερία δράσης, η επιτροπή υποστήριξε ότι θα μπορούσαν να εξαιρεθούν από οποιονδήποτε νέο τομέα όπου ισχύει είτε η ειδική είτε η υπερπλειοψηφία.

Ένας «συνασπισμός των πρόθυμων» θα μπορούσε στη συνέχεια να προχωρήσει στην περαιτέρω ολοκλήρωση, δημιουργώντας ουσιαστικά έναν στενό κύκλο της ΕΕ. Όσοι δεν συμμετέχουν θα είναι σε έναν εξωτερικό κύκλο. Ένα προηγούμενο είναι το πώς η Δανία παρέμεινε εκτός του ενιαίου νομίσματος της ΕΕ, όπως και το Ηνωμένο Βασίλειο όταν ήταν ακόμη μέλος της ΕΕ.

Αλλά μπορεί να υπάρχει πρόβλημα και με αυτό. Οι χώρες που δεν ήθελαν να προχωρήσουν θα εξακολουθούν να έχουν δικαίωμα βέτο για το αν οι υπόλοιπες θα μπορούσαν να δημιουργήσουν έναν εσωτερικό κύκλο. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η γαλλογερμανική επιτροπή πρότεινε ένα εναλλακτικό σχέδιο, όπου ο «συνασπισμός των πρόθυμων» θα υπέγραφε τη δική του συνθήκη, αποκλείοντας όσους αρνούνταν να συμμετάσχουν.

Και πάλι, υπάρχουν προηγούμενα. Για παράδειγμα, όταν η Βρετανία άσκησε βέτο στην προσπάθεια της ΕΕ να δημιουργήσει ένα «δημοσιονομικό σύμφωνο» αυστηρών δημοσιονομικών κανόνων το 2011, τα άλλα κράτη δημιούργησαν μια νέα συνθήκη εκτός ΕΕ. Αλλά αυτή η προσέγγιση είναι ακατάστατη, καθώς ο στενός κύκλος θα πρέπει να φροντίσει να μην κάνει τίποτα που να έρχεται σε σύγκρουση με τις υποχρεώσεις τους βάσει των υφιστάμενων συνθηκών της ΕΕ.

Αν υπάρχει θέληση, υπάρχει τρόπος

Η ΕΕ έχει ιστορία να ανταποκρίνεται σε κρίσεις με μεγαλύτερη ολοκλήρωση. Τα τελευταία χρόνια, έχει συμφωνήσει φιλόδοξα σχέδια απαλλαγής από τις ανθρακούχες εκπομπές και ένα μεγάλο σχέδιο οικονομικής ανάκαμψης μετά την πανδημία Covid-19, που χρηματοδοτείται από κοινό δανεισμό. Εν τω μεταξύ, η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία τρόμαξε την ΕΕ να παράσχει στο Κίεβο οικονομική και στρατιωτική υποστήριξη. Ο Ολιβιέ Κόστα, καθηγητής στο Κολλέγιο της Ευρώπης και μέλος της γαλλογερμανικής επιτροπής, προβλέπει ότι η απομάκρυνση από την ομοφωνία θα συνεχιστεί.

Αλλά δεν είναι σαφές ότι οι χώρες της ΕΕ θέλουν να βρουν έναν τρόπο να επιταχύνουν τη συλλογική λήψη αποφάσεων. Ο ελέφαντας στο δωμάτιο είναι ότι όλα τα κράτη είναι εθνικιστικά σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό, λέει ο Jan Zielonka, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης.

Ακόμη και η Γερμανία και η Γαλλία μπορεί να έχουν ενδοιασμούς για το ότι θα χάσουν την ελευθερία να ασκούν τη δική τους εξωτερική πολιτική, λέει ο Έρικ Τζόουνς, καθηγητής στο Ευρωπαϊκό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο. Χωρίς την ενθουσιώδη υποστήριξή τους, το όλο σχέδιο θα ήταν νεκρό.

Προς το παρόν, το Βερολίνο φαίνεται πιο ένθερμο. Η Γερμανίδα υπουργός Εξωτερικών Annalena Baerbock νωρίτερα αυτό το έτος ζήτησε την πλειοψηφία στην εξωτερική πολιτική μαζί με συναδέλφους από πολλά άλλα κράτη. Αλλά το Παρίσι, το οποίο διαφυλάσσει με ζήλο την ελευθερία δράσης του στην εξωτερική πολιτική, ήταν εμφανές στο ότι δεν υπέγραψε το άρθρο, λέει ο Shahin Vallée, άλλο μέλος της γαλλογερμανικής επιτροπής.

Η ΕΕ αντιμετωπίζει προκλήσεις από τη Ρωσία, την κλιματική αλλαγή και τον προστατευτισμό. Αλλά αυτά μπορεί να μην είναι ακόμα αρκετά για να πείσουν τα μέλη του μπλοκ να εξορθολογίσουν τη λήψη αποφάσεων, δεδομένων των έντονων εθνικιστικών συναισθημάτων σε πολλές χώρες. Εάν ναι, η ΕΕ μπορεί να συνεχίσει να χωλαίνει μέχρι να αντιμετωπίσει άλλο ένα ακόμη μεγαλύτερο σοκ.