Μισθοί και πληθωρισμός: Το τριπλό ελληνικό, πολιτικό και οικονομικό πρόβλημα

Όταν οι τιμές ανεβαίνουν, οι άνθρωποι θέλουν περισσότερα χρήματα για να μπορούν να αγοράσουν τουλάχιστον τα ίδια αγαθά και υπηρεσίες που αγόραζαν και πριν – γι’ αυτό ζητούν αύξηση των μισθών για την εργασία τους ή των αμοιβών για τυχόν άλλους συντελεστές παραγωγής που τους ανήκουν και τους οποίους χρησιμοποιούν οι παραγωγοί (γη, κεφάλαια, κ.α.). Ταυτόχρονα, αν όλοι πιστεύουν ότι οι τιμές θα συνεχίσουν να ανεβαίνουν (προσδοκώμενος πληθωρισμός), θα ζητούν ακόμα υψηλότερους μισθούς.

Ο Πίνακας 1 παρουσιάζει τα απόλυτα μεγέθη των ονομαστικών και πραγματικών μισθών στην Ελλάδα 2018 – 2025. Η μεταβολή των ονομαστικών μισθών αντικατοπτρίζει την αλλαγή της αξίας των μισθών χωρίς τη διόρθωση για τον πληθωρισμό, ενώ η μεταβολή των πραγματικών μισθών δείχνει την αλλαγή της αξίας των μισθών μετά τη διόρθωση για τον πληθωρισμό, δηλαδή την αγοραστική δύναμη.

Γιατί παραμένουν χαμηλοί οι μισθοί στην Ελλάδα – Τι συμβαίνει στις άλλες χώρες [γραφήματα]

Σημείωση: Ο ονομαστικός μισθός και ο πληθωρισμός προκύπτουν από τα στοιχεία του Global Economic Model της Oxford Economics. Ο πραγματικός μισθός ανά εργαζόμενο έχει υπολογιστεί αποπληθωρίζοντας τα μεγέθη των στηλών με τους ονομαστικούς μισθούς, διαιρώντας δηλαδή τον κάθε ονομαστικό μισθό με το άθροισμα της μονάδας και του ρυθμού πληθωρισμού.

Στην Ελλάδα, οι ονομαστικοί μισθοί είδαν μια μείωση το 2021 (-1,53%) και μια πολύ μικρή αύξηση το 2022 (0,87%). Ωστόσο, η μείωση της αγοραστικής δύναμης ήταν αισθητή το 2021 και το 2022, με τους πραγματικούς μισθούς να παρουσιάζουν μείωση 3,93% και 6,87% αντίστοιχα! Αυτό υποδηλώνει ότι η αύξηση των τιμών (πληθωρισμός) ήταν πολύ υψηλότερη από την αύξηση των μισθών, με αποτέλεσμα τη μείωση της αγοραστικής δύναμης. Από το 2023 και μετά, φαίνεται ότι τόσο οι ονομαστικοί όσο και οι πραγματικοί μισθοί αυξάνονται, δείχνοντας μια βελτίωση στην αγοραστική δύναμη.

Στην Ευρωζώνη, οι ονομαστικοί μισθοί αυξάνονται σταθερά κάθε χρόνο, με εξαίρεση μια μικρή μείωση το 2020 (-0,38%) που συνδέεται με την πανδημία. Οι πραγματικοί μισθοί στην Ευρωζώνη αυξήθηκαν επίσης σταθερά, με μια μικρή πτώση το 2022 (-1,07%). Η γενική εικόνα στην Ευρωζώνη είναι πολύ πιο θετική από την Ελλάδα, με την αγοραστική δύναμη να παραμένει σχετικά σταθερή ή να αυξάνεται.

Ο Πίνακας 2 παρουσιάζει την ετήσια μεταβολή των ονομαστικών και των πραγματικών μισθών για την Ελλάδα και την Ευρωζώνη, κατά την περίοδο από το 2018 έως το 2025.

Σημείωση: Οι μεταβολές που παρουσιάζονται στα παραπάνω μεγέθη αφορούν στην ετήσια μεταβολή των ονομαστικών και των πραγματικών μισθών για την Ελλάδα και την Ευρωζώνη (αφού πρώτα μετατράπηκαν τα τριμηνιαία στοιχεία σε ετήσια). Οι πραγματικοί μισθοί έχουν υπολογιστεί λαμβάνοντας υπόψη τους ονομαστικούς μισθούς και το επίπεδο πληθωρισμού όπως προκύπτουν από την Oxford Economics.

Τα επόμενα δύο διαγράμματα συγκρίνουν τους ονομαστικούς μισθούς με το Δείκτη Τιμών Καταναλωτή για την Ελλάδα και την Ευρωζώνη από το 2017 έως το 2025 (τριμηνιαία στοιχεία). Τόσο για την Ελλάδα όσο και για την Ευρωζώνη, οι μισθοί και το επίπεδο των τιμών είναι αναπροσαρμοσμένα στο 100 (με έτος βάσης το 2017), επιτρέποντας την άμεση σύγκριση της εξέλιξής τους κατά τη διάρκεια των ετών.

Για την Ελλάδα, η περίοδος μεταξύ 2018 και 2021 χαρακτηρίστηκε από σχετικά μέτριες μεταβολές στην ονομαστική αύξηση των μισθών, ενώ το 2021 παρατηρήθηκε μικρή μείωση. Οι ονομαστικοί μισθοί αρχίζουν την ανοδική τους πορεία από τα τέλη του 2022 και έπειτα και αναμένεται να ακολουθήσουν μια ανοδική πορεία τουλάχιστον έως το 2025. Όσον αφορά στο επίπεδο των τιμών, παρατηρείται μια περίοδος αποπληθωρισμού στην Ελλάδα κατά το έτος 2020, ιδιαίτερα στα τρία τελευταία τρίμηνα του έτους και κατά το πρώτο τρίμηνο του 2021, όπου οι τιμές φαίνεται να πέφτουν (-1,38%, -1,90%, -2,05% και -1,62% αντίστοιχα). Αυτό βεβαίως οφείλεται στην πανδημία του COVID-19, η οποία προκάλεσε πτώση στη ζήτηση και τις τιμές.

Ο αποπληθωρισμός συνήθως σημαίνει πως η αγοραστική δύναμη των χρημάτων αυξάνεται, καθώς οι τιμές των αγαθών και υπηρεσιών μειώνονται. Ωστόσο, αυτό μπορεί να είναι επιβλαβές για την οικονομία εάν είναι αποτέλεσμα μιας μείωσης στη ζήτηση, καθώς οι επιχειρήσεις μπορεί να παράγουν λιγότερο και να προβαίνουν σε απολύσεις, οδηγώντας σε αύξηση της ανεργίας. Έκτοτε, και ειδικότερα, από το 2022 και μετά, οι ρυθμοί πληθωρισμού είναι αρκετά υψηλοί, με αποκορύφωμα το δεύτερο και τρίτο τρίμηνο του 2022 με ποσοστά άνω του 11%. Παρά ταύτα, η αύξηση των μισθών δεν συμβαδίζει, οδηγώντας σε μείωση του πραγματικού εισοδήματος των εργαζομένων στην Ελλάδα. Αυτό σημαίνει ότι ενώ οι ονομαστικοί μισθοί μπορεί να αυξάνονται, η αγοραστική δύναμη αυτών των μισθών μειώνεται, καθιστώντας το κόστος ζωής σχετικά ακριβότερο.

Αντίθετα, η Ευρωζώνη παρουσίασε μια πιο σταθερή πορεία αύξησης των ονομαστικών μισθών. Οι ονομαστικοί μισθοί αυξάνονται σταθερά κάθε χρόνο από το 2018 και έπειτα, με εξαίρεση ένα τρίμηνο το 2020 με αφορμή την πανδημία. Οι τιμές στην Ευρωζώνη αυξήθηκαν σημαντικά το 2021 και το 2022 και έκτοτε ακολουθούν μειωτική πορεία.

Στην Ελλάδα, λοιπόν, οι μισθοί δεν αυξήθηκαν αρκετά για να κρατήσουν το βήμα με τον υψηλό πληθωρισμό, ενώ στην Ευρωζώνη η κατάσταση ήταν πιο ισορροπημένη.

Το τριπλό λοιπόν Ελληνικό και πολιτικό πρόβλημα στην Ελλάδα έχει τις εξής διαστάσεις:

1. Οι μέσοι μισθοί στην Ελλάδα είναι το 1/3 περίπου των μισθών της Ευρωζώνης με μία πολύ μικρή τάση σύγκλισης. Αυτή η διαπίστωση από μόνη της είναι πρόβλημα. Προφανώς η απαίτηση δημιουργίας πλούτου είναι επιτακτική. Είναι σύνθετο και ιστορικό φαινόμενο που απαιτεί ιδιαίτερη ανάλυση και μάλιστα πολιτικού χαρακτήρα.
2. Η τάση σύγκλισης των μισθών άρα και του βιοτικού επιπέδου είναι αισθητή αλλά πολύ μικρή. Επιβάλλεται η έντασή της.
3. Ο πληθωρισμός στην Ελλάδα «έτρεξε» πιο γρήγορα από ότι στην Ευρωζώνη. Αυτό μπορεί να οφείλεται σε μία σειρά από λόγους: α) Στην ολιγοπωλιακή οργάνωση βασικών κλάδων που επέτρεψε να γίνει εκμετάλλευση του πληθωρισμού κερδών σε μεγαλύτερη έκταση. Μπορεί ο Ελληνικός βαθμός ολιγοπωλιακής οργάνωσης σε σύγκριση με τον κόσμο (World Bank) να είναι μικρότερος αλλά εντός της Ελληνικής οικονομίας το πρόβλημα είναι ενεργό και μάλιστα εξαρτάται από τους κλάδους που εμφανίζεται. β) Στην ασθμαίνουσα παραγωγικότητα που σχετίζεται και με το επενδυτικό κενό. γ) Στην ένταση των πρακτικών transfer pricing που επιτείνονται από το πιο αδύναμο θεσμικό πλαίσιο. δ) Σε γεωγραφικούς παράγοντες (έλλειψη δικτύων κ.λπ.). ε) Στον υψηλό ρόλο που έχει ο μεταπρατικός τομέας στο παραγωγικό σύστημα. στ) Στη χαμηλή εξειδίκευση της οικονομίας και της εργασίας που δεν επιτρέπει αυξημένους μισθούς. ζ) Στην ύπαρξη υψηλών επιπέδων ανεργίας. η) Στο χαμηλό βαθμός συσπείρωσης γύρω από τα συνδικάτα που επιτρέπει χαμηλής έντασης διεκδικήσεις.

Μπορεί το γενικότερο φαινόμενο του πληθωρισμού να βρίσκεται σε αποδρομή αλλά αποκάλυψε σοβαρά προβλήματα της Ελληνικής οικονομίας που έχουν εντυπωσιακές πολιτικές επιπτώσεις (δημοσκοπικά ευρήματα) που είναι πολύ δύσκολο βραχυχρόνια να αντιμετωπιστούν. Θα πρέπει όμως επειγόντως να βρεθούν λύσεις για να είμαστε περισσότερο έτοιμοι στην επόμενη κρίση ή για να αντιμετωπίσουμε την αναζωογόνηση της παρούσας.

Παναγιώτης Ε. Πετράκης
Ομότιμος Καθηγητής, Τμήμα Οικονομικών Επιστημών, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών

Παντελής Χ. Κωστής
Επίκουρος Καθηγητής, Τμήμα Οικονομικών Επιστημών, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών