ESM: Πόσο βιώσιμα είναι τα κέρδη των ευρωπαϊκών τραπεζών;

Τα κέρδη των ευρωπαϊκών τραπεζών εκτινάχθηκαν σε υψηλά ρεκόρ, καθώς ωφελήθηκαν των αυξημένων επιτοκίων νομισματικής πολιτικής, διατηρώντας παράλληλα τα επιτόκια καταθέσεων σε χαμηλά επίπεδα. Αυτό έχει προκαλέσει αρκετές ενστάσεις στο πλαίσιο της κρίσης του κόστους ζωής, ωστόσο, όπως αναφέρει ανάλυση του ESM, του μόνιμου μηχανισμού στήριξης της Ευρωζώνης, η κερδοφορία των τραπεζών αυξάνει την ανθεκτικότητα τους και συνεπώς την ικανότητά τους να παρέχουν πιστώσεις σε δύσκολες στιγμές.

Ωστόσο, οι αναλυτές και οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής οφείλουν να εξετάσουν τη βιωσιμότητα τόσο μεγάλων κερδών, καθώς ορισμένα νοικοκυριά και επιχειρήσεις αντιμετωπίζουν βαρύτερα χρέη. Εάν η προηγούμενη συμπεριφορά των τραπεζών είναι κάποιος ασφαλής δείκτης, υπάρχει ακόμα περιθώριο για περαιτέρω αύξηση των κερδών – αλλά απαιτείται προσοχή για τον αντίκτυπο στην ικανότητα αποπληρωμής των δανειοληπτών, αναφέρει ο ESM.

Ενρία (ΕΚΤ): Οι ευρωπαϊκές τράπεζες θα μοιράσουν μερίσματα αξίας 70 δισ. ευρώ

Οι τράπεζες επωφελούνται από άνευ προηγουμένου αυξήσεις επιτοκίων

Τον Ιούλιο του 2022, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) αύξησε τα επιτόκια νομισματικής πολιτικής για πρώτη φορά από το 2011. Ο τρέχων κύκλος σύσφιξης, εκτός από το ότι ξεκινά άτυπα με επιτόκιο στην αρνητική περιοχή, είναι άνευ προηγουμένου όσον αφορά την ταχύτητα και το μέγεθος.

Η ΕΚΤ αύξησε ένα από τα κύρια επιτόκιά της, το επιτόκιο της διευκόλυνσης καταθέσεων, κατά 450 μονάδες βάσης σε 16 μήνες, στο ιστορικό υψηλό του 4% τον Οκτώβριο του 2023 από -0,5%.

Σε σύγκριση με τον προηγούμενο κύκλο αυστηροποίησης κατά τον ίδιο αριθμό μηνών (Νοέμβριος 2005 – Ιούλιος 2008), το επιτόκιο της διευκόλυνσης καταθέσεων αυξήθηκε μόνο κατά 175 μονάδες βάσης σε 2,75% από 1%.

Οι τράπεζες δέχτηκαν αυστηρούς ελέγχους στις περισσότερες χώρες για την ταχεία αύξηση του κόστους των δανείων τους, διατηρώντας παράλληλα την αποζημίωση των καταθέσεων σε χαμηλά επίπεδα. Αλλά αυτός είναι πράγματι ο λόγος για την τρέχουσα έκρηξη κερδών: η ετήσια απόδοση των ιδίων κεφαλαίων για τις τράπεζες της ζώνης του ευρώ τον Ιούνιο του 2023 είναι κοντά στο 10%, σε σύγκριση με τον μέσο όρο του 4% την προηγούμενη δεκαετία. Αυτή η ώθηση στα κέρδη έχει εκληφθεί ως άδικη από πολλούς, τροφοδοτώντας τη δημόσια κριτική.

Ωστόσο, η εικόνα έχει αρκετές αναγνώσεις, που ποικίλλουν ανάλογα με τη χώρα.

Για να κατανοήσουμε καλύτερα τις ενέργειες που αναλαμβάνουν οι τράπεζες στο νέο περιβάλλον των επιτοκίων, είναι χρήσιμο να εξεταστεί ο βαθμός στον οποίο οι τράπεζες μεταβιβάζουν τις αλλαγές στο επίσημο επιτόκιο της ΕΚΤ στους πελάτες τους – που ονομάζεται «μεταβίβαση», αναφέρει ο ESM. Τα «beta» καταθέσεων και δανείων είναι εκτιμήσεις που μετρούν το μέρος αυτής της αλλαγής στο επιτόκιο νομισματικής πολιτικής που μεταβιβάστηκε στους καταθέτες και στους δανειολήπτες, αντίστοιχα.

Για παράδειγμα, μια beta κατάθεσης 50% σημαίνει ότι μετά από αύξηση 100 μονάδων βάσης στο επιτόκιο της διευκόλυνσης καταθέσεων, οι τράπεζες θα αύξαναν το επιτόκιο που προσφέρεται στους καταθέτες τους κατά 50 μονάδες βάσης.

Beta καταθέσεων: χαμηλότερο και πιο αργό

Τα beta στους τρεχούμενους λογαριασμούς καταθέσεων αποκαλύπτουν ότι η ενσωμάτωση των επιτοκίων στους καταθέτες είναι πλέον πιο αργή και χαμηλότερη από ό,τι στον προηγούμενο κύκλο σύσφιξης για τα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις στις μεγαλύτερες οικονομίες της ζώνης του ευρώ.

Σε αντίθεση με άλλους τύπους καταθέσεων, τα επιτόκια καταθέσεων στους τρεχούμενους λογαριασμούς των νοικοκυριών δεν έχουν ακόμη εμφανίσει ορατή αύξηση. Οι τράπεζες και στις τέσσερις μεγαλύτερες χώρες είναι πιο αργές από ό,τι στο παρελθόν στο να περάσουν την αύξηση των επιτοκίων, με τα beta να παραμένουν σχεδόν σταθερά μέχρι τώρα. Στη Γερμανία και την Ιταλία, οι τράπεζες έχουν παρουσιάσει κάποια αύξηση στα επιτόκια των τρεχουσών λογαριασμών, αν και ακόμη λιγότερο από το μισό από τον προηγούμενο κύκλο.

Για τις επιχειρήσεις, τα επιτόκια καταθέσεων μίας ημέρας παρουσιάζουν συνολική ανοδική τάση, αλλά γενικά παραμένει ένα μεγάλο χάσμα σε σύγκριση με τον προηγούμενο κύκλο. Οι beta στον προηγούμενο κύκλο ήταν περίπου 50%. Τώρα, μετά από τους ίδιους μήνες από την πρώτη αύξηση της ΕΚΤ, κυμαίνονται μεταξύ 10% και 20%, ανάλογα με τη χώρα. Η Γαλλία αποτελεί εξαίρεση, καθώς οι τράπεζες συμπεριφέρονται ήδη σύμφωνα με το προηγούμενο πρότυπο.

Ποιος είναι ο λόγος για αυτές τις διαφορές μεταξύ των κύκλων;

Πρώτον, οι τράπεζες αντιμετωπίζουν μειωμένα κίνητρα για να προσφέρουν υψηλότερες αποδόσεις για να διατηρήσουν τους καταθέτες. Οι τρέχουσες χρηματοοικονομικές συνθήκες είναι σημαντικά διαφορετικές από ό,τι το 2005, επιτρέποντας στις τράπεζες να εξακολουθούν να απολαμβάνουν άφθονη ρευστότητα χωρίς, μέχρι στιγμής, να αντιμετωπίζουν σημαντικές εκροές καταθέσεων.

Δεύτερον, μια περιορισμένη μεταβίβαση μπορεί να βοηθήσει στον περιορισμό του κόστους τους, καθώς οι τράπεζες αντιμετωπίζουν τη σταδιακή κατάργηση της ποσοτικής χαλάρωσης της ΕΚΤ σε συνδυασμό με τα ταχέως αυξανόμενα κόστη χρηματοδότησης χονδρικής.

Τρίτον, μετά από μια δεκαετία εξαιρετικά χαμηλών και αρνητικών αποδόσεων, οι τράπεζες επιθυμούν να αποκομίσουν τα οφέλη των υψηλών επίσημων επιτοκίων για όσο το δυνατόν περισσότερο χρόνο για να ενισχύσουν τις κεφαλαιακές τους θέσεις, να δημιουργήσουν αποθέματα ασφαλείας που θα χρησιμοποιηθούν για πιθανή υποβάθμιση της ποιότητας των περιουσιακών στοιχείων στο εγγύς μέλλον , και να αμείβουν τους μετόχους τους μετά από περισσότερο από μια δεκαετία πολύ περιορισμένης διανομής μερισμάτων.

Beta δανεισμού: πιο γρήγορη απόκτηση κερδών

Για τη μετακύλιση του επιτοκίου δανεισμού, ο ESM παρατηρεί ότι το κόστος επιτοκίου συμπεριφέρθηκε περισσότερο σύμφωνα με τον προηγούμενο κύκλο για τα νέα εταιρικά δάνεια, αν και εξακολουθεί να είναι κάπως χαμηλότερο. Για τα νοικοκυριά, η εικόνα είναι πιο θολή.

Η μετάβαση προς τις εταιρείες είναι αρκετά παρόμοια στους δύο κύκλους, με τα beta μετά από 16 μήνες από την πρώτη αύξηση της ΕΚΤ να είναι περίπου 75% και στις τέσσερις μεγάλες χώρες στον τρέχοντα κύκλο σε σύγκριση με μέσο όρο 85% στον προηγούμενο. Η Ιταλία είναι η μόνη εξαίρεση με υψηλότερα beta σήμερα.

Στον τρέχοντα κύκλο, οι τράπεζες στις τέσσερις μεγαλύτερες χώρες της ζώνης του ευρώ περνούν περίπου το 50% της επίσημης αύξησης σε στεγαστικά δάνεια. Ενώ αυτή η συμπεριφορά είχε παρατηρηθεί και στη Γερμανία και τη Γαλλία προηγουμένως, οι πληρωμές των ιταλικών και ισπανικών τραπεζών έφτασαν το 100% σε λιγότερο από έξι μήνες στον προηγούμενο κύκλο.

Αυτές οι διαφορές μεταξύ κύκλων και χωρών οφείλονται στο ότι το εκκρεμές χαρτοφυλάκιο δανείων ανατιμάται σχεδόν αυτόματα μετά από αύξηση των επιτοκίων για χώρες με υψηλά μερίδια δανείων κυμαινόμενου επιτοκίου, όπως η Ιταλία και η Ισπανία, περιορίζοντας έτσι την ανάγκη των τραπεζών να περάσουν περαιτέρω αυξήσεις σε νέους πελάτες. Επιπλέον, οι προσδοκίες για υψηλότερα επιτόκια στεγαστικών δανείων ενδέχεται να έχουν εντείνει τις ανησυχίες σχετικά με τη μείωση της ζήτησης δανείων, με αποτέλεσμα μια πιο περιορισμένη μετάδοση.

Προοπτικές κερδοφορίας και εκτιμήσεις για τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα

Εάν τα προηγούμενα πρότυπα είναι ενδεικτικά της συμπεριφοράς των τραπεζών, φαίνεται ότι υπάρχει περιθώριο για περαιτέρω αύξηση των κερδών, ειδικά στην Ιταλία και την Ισπανία όπου τα τρέχοντα beta δανεισμού για τα νοικοκυριά είναι τα μισά από αυτά που καταγράφηκαν το 2005-2008. Η κερδοφορία έχει επίσης μέχρι στιγμής υποστηριχθεί από την ανθεκτική ποιότητα των περιουσιακών στοιχείων και τη συνεπαγόμενη σιωπηλή ανάγκη για νέες προβλέψεις δανείων. Καθώς πλησιάζουν οι ολοένα και πιο θολές οικονομικές προοπτικές, τα υψηλά κέρδη θα επιτρέψουν στις τράπεζες να δημιουργήσουν πρόσθετα κεφαλαιακά αποθέματα ασφαλείας, αυξάνοντας την ανθεκτικότητά τους και διασφαλίζοντας την παροχή πιστώσεων στην πραγματική οικονομία σε περίοδο ύφεσης.

Ωστόσο, εάν η κορύφωση της τραπεζικής κερδοφορίας δεν έχει ακόμη επιτευχθεί, εγείρει ανησυχίες για πιθανή αντιστροφή της τάσης σε περίπτωση που επιδεινωθεί η ποιότητα του ενεργητικού λόγω της υψηλότερης επιβάρυνσης από τόκους που αντιμετωπίζουν οι δανειολήπτες.

Σύμφωνα με τον ESM, οι τράπεζες έτειναν στο παρελθόν να διατηρούν μια γενικά σταθερή διαφορά μεταξύ των επιτοκίων τους για τα ανεξόφλητα δάνεια προς νοικοκυριά και επιχειρήσεις και το επιτόκιο της διευκόλυνσης καταθέσεων της ΕΚΤ περίπου δύο ποσοστιαίες μονάδες. Επί του παρόντος, η διαφορά είναι σχεδόν μηδενική ή, στην περίπτωση της Γαλλίας και της Γερμανίας, αρνητική. Αυτό υποδηλώνει ότι οι τράπεζες θα μπορούσαν να συνεχίσουν να αυξάνουν τα επιτόκια δανεισμού τους για να αποκαταστήσουν αυτό το χάσμα, όπως έκαναν στο παρελθόν.

Ωστόσο, το ερώτημα παραμένει: θα μπορέσουν οι δανειολήπτες να επωμιστούν ακόμη υψηλότερα επιτόκια δανεισμού; Εάν όχι, η σημερινή έκρηξη των τραπεζικών κερδών μπορεί να εξαλειφθεί εάν επιδεινωθεί η ποιότητα του ενεργητικού. Ως εκ τούτου, οι όποιες παρεμβάσεις θα πρέπει να γίνονται με έλεγχο των επιπτώσεων στη χρηματοπιστωτική σταθερότητα, καταλήγει ο ESM.