Στουρνάρας: Σήμα στις επιχειρήσεις για τον «πληθωρισμό απληστίας»

«Καμπανάκι» για τον πληθωρισμό απληστίας που προκύπτει από τα κέρδη τον επιχειρήσεων κρούει ο διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος Γιάννης Στουρνάρας, στην ενδιάμεση έκθεση της ΤτΕ για την ελληνική οικονομία. Κι αυτό διότι τα υψηλά κέρδη τροφοδοτούν ακόμη περισσότερο την άνοδο των τιμών, σε ένα περιβάλλον εκτεταμένης ακρίβειας. Μάλιστα, ο διοικητής της κεντρικής τράπεζας ζητά να εντατικοποιηθούν οι έλεγχοι για την αντιμετώπιση της αισχροκέρδειας, στέλνοντας με τον τρόπο αυτό ένα μήνυμα προς την κυβέρνηση.

Όπως αναφέρεται στην έκθεση, oι επιχειρήσεις θα πρέπει να περιορίσουν, όπου είναι εφικτό, το περιθώριο κέρδους τους ώστε να αποφευχθεί το φαινόμενο του “πληθωρισμού κερδών”. Βραχυπρόθεσμα απαιτείται εντατικοποίηση των ελέγχων των αρμόδιων ελεγκτικών μηχανισμών και της Επιτροπής Ανταγωνισμού ώστε να αποφευχθούν φαινόμενα αισχροκέρδειας και ολιγοπωλιακές πρακτικές. Μεσομακροπρόθεσμα απαιτείται η ενίσχυση του ανταγωνισμού στις αγορές προϊόντων, με άρση των πάσης φύσεως ρυθμιστικών εμποδίων στον ανταγωνισμό ώστε να διευκολυνθεί η είσοδος νέων επιχειρήσεων. Παράλληλα, οι μισθολογικές αυξήσεις, οι οποίες εντείνονται λόγω της στενότητας στην αγορά εργασίας, θα πρέπει να είναι τέτοιες ώστε να καλύπτουν την απώλεια αγοραστικής δύναμης των εργαζομένων, χωρίς όμως να δημιουργούν ένα σπιράλ αυξήσεων μισθών-τιμών που θα οδηγούσε και σε χειροτέρευση της ανταγωνιστικότητας.

ΓΣΕΕ: Μείωση κατά 0,2% των πραγματικών μισθών, άλμα 5,9% στα κέρδη των επιχειρήσεων

Η πορεία των κερδών

Πώς κινήθηκαν όμως τα κέρδη των επιχειρήσεων; Σύμφωνα με την έκθεση της ΤτΕ, το α΄ τρίμηνο του 2023 η καλή πορεία της ελληνικής οικονομίας και ιδιαίτερα του τουρισμού, τα μέτρα δημοσιονομικής πολιτικής για την αντιμετώπιση της ενεργειακής κρίσης, καθώς και οι πληθωριστικές πιέσεις, συνέβαλαν στη διατήρηση της υψηλής κερδοφορίας των επιχειρήσεων. Συγκεκριμένα, το μερίδιο καθαρού κέρδους (που ορίζεται ως ο λόγος του καθαρού λειτουργικού πλεονάσματος προς την καθαρή προστιθέμενη αξία και εκφράζει την απόδοση του επιχειρηματικού τομέα σε όρους λειτουργικών κερδών) παρέμεινε σημαντικά υψηλότερο το α΄ τρίμηνο του 2023 (28%) σε σχέση με το προ της πανδημίας επίπεδό του το 2019 (24,9%). Ήταν ωστόσο στα ίδια επίπεδα με το μέσο όρο της περιόδου 2017-2019. Σημειώνεται ότι, μετά την αύξηση που κατέγραψε στο πρώτο έτος της πανδημίας, το καθαρό μερίδιο κέρδους των επιχειρήσεων παρέμεινε υψηλό τόσο το 2021 (33,7%) όσο και το 2022 (33,2%)), ενώ στη συνέχεια φαίνεται να αποκλιμακώνεται.

Πώς εξηγείται η δυναμική

Ακόμη, η άνοδος των μεριδίων κέρδους των επιχειρήσεων τον πρώτο χρόνο της πανδημίας και η μετέπειτα δυναμική τους επηρεάστηκαν από τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και τις συγκυρίες που διαμορφώθηκαν στο πλαίσιο της πανδημίας και στη συνέχεια της ενεργειακής κρίσης. Το φαινόμενο αυτό παρατηρήθηκε τόσο πανευρωπαϊκά όσο και στην Ελλάδα. Πιο συγκεκριμένα, σύμφωνα πάντα με τα όσα αναφέρει η έκθεση, στην αύξηση των μεριδίων κέρδους κατά το πρώτο έτος της πανδημίας σημαντικό ρόλο διαδραμάτισαν τα κυβερνητικά προγράμματα διατήρησης των θέσεων εργασίας,  που απορρόφησαν σημαντικό μέρος της οικονομικής διαταραχής στηρίζοντας τις επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά.

Η μετέπειτα διατήρηση του μεριδίου κέρδους των επιχειρήσεων σε υψηλά επίπεδα μπορεί να εξηγηθεί από πληθώρα παραγόντων, όπως (α) η ισχυρή ζήτηση, η οποία υπερκέρασε την περιορισμένη προσφορά σε συγκεκριμένους τομείς της οικονομίας (είδη διατροφής, βιομηχανικά αγαθά), (β) η συσσώρευση αποταμιεύσεων των νοικοκυριών κατά τη διάρκεια της πανδημίας, η οποία τροφοδοτούσε τη δυναμική της καταναλωτικής ζήτησης, (γ) το έντονα πληθωριστικό περιβάλλον που επικράτησε, στο οποίο παρατηρήθηκε ισχυρή αύξηση των τιμών των εισροών (π.χ. κόστος εισαγόμενης ενέργειας) εντείνοντας περαιτέρω τις πληθωριστικές προσδοκίες και ενδεχομένως διευκολύνοντας τις επιχειρήσεις να μετακυλίσουν το αυξημένο κόστος τους στους καταναλωτές.

Οι συνέπειες στις τιμές

Συνεπώς, κατά τη διάρκεια αλλά και στον απόηχο της πανδημικής κρίσης, η ισχύς των επιχειρήσεων όσον αφορά τη διαμόρφωση των τιμών των προϊόντων τους ευνοείται ιδίως στους τομείς που χαρακτηρίζονται από χαμηλό βαθμό ανταγωνιστικότητας και αντιμετωπίζουν υπερβάλλουσα ζήτηση έναντι περιορισμένης προσφοράς. Πρόσφατη μελέτη της ΕΚΤ για το σύνολο της ευρωζώνης υπογραμμίζει ότι το δεύτερο εξάμηνο του 2022 η αύξηση των τιμών εκ μέρους των επιχειρήσεων στη ζώνη του ευρώ υπερκάλυπτε την άνοδο του κόστους τους και συνέβαλε καθοριστικά στην επιτάχυνση του εγχώριου πληθωρισμού (πληθωρισμός κερδών).

Εντούτοις, σύμφωνα με μελέτη των Hansen et al. (2023),  η σημαντική αύξηση των εταιρικών κερδών στην Ευρώπη χαρακτηρίζει μόνο το 2021, έτος κατά το οποίο η αύξηση των τιμών εκ μέρους των επιχειρήσεων υπερέβη την άνοδο του κόστους της εισαγόμενης ενέργειας. Η τάση αυτή ατονεί ή και αντιστρέφεται από το 2022, δυσχεραίνοντας την εξαγωγή συμπεράσματος για την κερδοφορία των επιχειρήσεων στις επικρατούσες συνθήκες μεγάλης μεταβολής του κόστους.

Πάντως, το ακαθάριστο λειτουργικό πλεόνασμα των ελληνικών επιχειρήσεων σε ονομαστικούς όρους αυξήθηκε με ηπιότερο ρυθμό το α΄ τρίμηνο του 2023, κατά 4,5% (έναντι 33,2% το α΄ τρίμηνο του 2022). Η εξέλιξη αυτή οφείλεται κυρίως στην αύξηση της ακαθάριστης προστιθέμενης αξίας κατά 8,1%, παρά την αύξηση του εισοδήματος εξαρτημένης εργασίας κατά 8,9%. Αντίθετα, η συνιστώσα “φόροι μείον επιδοτήσεις στην παραγωγή” είχε αρνητική συμβολή, καθώς το α΄ τρίμηνο του 2023 υπήρξαν μόνο επιδοτήσεις που σχετίζονταν με την ενέργεια, σημαντικά χαμηλότερες από αυτές που σχετίζονταν με την πανδημία.