Η παγκόσμια πολυκρίση θα μπορούσε να έχει ένα όχι και τόσο άσχημο τέλος

Reuters Breakingviews

Ο κόσμος είναι γεμάτος κινδύνους. Ο πλανήτης ξεκινά το 2024 με πόλεμο στη Γάζα και την Ουκρανία, αντιπαλότητα υπερδυνάμεων, κλιματική αλλαγή και αργή ανάπτυξη. Η πιθανή επιστροφή του Ντόναλντ Τραμπ στην προεδρία των ΗΠΑ είναι ένας άλλος κίνδυνος. Υπάρχουν όμως πιο αισιόδοξα σενάρια, και μερικά ασημένια σενάρια στα απαισιόδοξα.

Είναι εύκολο να δούμε πώς οι πολλαπλές αλληλεπικαλυπτόμενες κρίσεις του κόσμου – αυτό που ορισμένοι παρατηρητές έχουν χαρακτηρίσει «πολυκρίση» – θα μπορούσαν να τροφοδοτήσουν η μία την άλλη, δημιουργώντας έναν βρόγχο καταστροφής. Για παράδειγμα, οι συνεχιζόμενες ισραηλινές επιθέσεις στη Γάζα όχι μόνο κινδυνεύουν να πυροδοτήσουν μια ευρύτερη σύγκρουση στη Μέση Ανατολή, αλλά τροφοδοτούν τις κατηγορίες ότι οι ΗΠΑ δεν κάνουν αρκετά για να περιορίσουν τον σύμμαχό τους. Αυτό θα μπορούσε να κοστίσει την υποστήριξη της Ουάσιγκτον στον υπόλοιπο κόσμο, ειδικά στις αναπτυσσόμενες χώρες, γέρνοντας την παγκόσμια ισορροπία δυνάμεων υπέρ των Αμερικανών αντιπάλων όπως η Κίνα και η Ρωσία.

Η Κίνα μπορεί να αυξήσει την πίεση στην Ταϊβάν εάν ο Λάι Τσινγκ-τε, τον οποίο το Πεκίνο θεωρεί αυτονομιστή, κερδίσει τις προεδρικές εκλογές αυτής της εβδομάδας. Οι σχέσεις μεταξύ της Λαϊκής Δημοκρατίας και των Ηνωμένων Πολιτειών θα μπορούσαν στη συνέχεια να υποχωρήσουν και πάλι, κατακερματίζοντας περαιτέρω την παγκόσμια οικονομία. Εν τω μεταξύ, εάν οι ΗΠΑ και η Ευρωπαϊκή Ένωση αποτύχουν να δώσουν περισσότερα χρήματα για να βοηθήσουν την Ουκρανία να αμυνθεί, ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν θα επωφεληθεί.

Οι χώρες θα μπορούσαν να συνεχίσουν να σέρνουν τα πόδια τους για την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής – συσσωρεύοντας μελλοντικό κοινωνικό και οικονομικό κόστος από τα ακραία καιρικά φαινόμενα και τη μαζική μετανάστευση. Εν τω μεταξύ, η αργή οικονομική ανάπτυξη μπορεί να ενισχύσει την υποστήριξη των δεξιών εθνικιστών πολιτικών σε πολλές χώρες, κάτι που με τη σειρά του θα μπορούσε να οδηγήσει σε προστατευτισμό και σε απροθυμία να συνεργαστεί με άλλα έθνη για κοινά προβλήματα.

Πάνω από όλα διαφαίνεται η πιθανότητα ο Τραμπ να κερδίσει τις προεδρικές εκλογές του Νοεμβρίου στις ΗΠΑ. Ο πρωτοπόρος για το χρίσμα των Ρεπουμπλικάνων απείλησε να επιβάλει πρόσθετους δασμούς στα εισαγόμενα προϊόντα και να υιοθετήσει μια ιδιαίτερα σκληρή γραμμή κατά των κινεζικών προϊόντων. Δεσμεύτηκε επίσης να αποσύρει τις ΗΠΑ από τη συμφωνία του Παρισιού για το κλίμα, υποσχέθηκε να επανεξετάσει ριζικά τον σκοπό της συμμαχίας του ΝΑΤΟ και επέκρινε την υποστήριξη των ΗΠΑ προς την Ουκρανία. Μια δεύτερη κυβέρνηση Τραμπ θα μπορούσε εύκολα να φέρει μια νέα τροπή στην καθοδική πορεία της παγκόσμιας τάξης.

Το μέλλον δεν είναι γραμμένο

Αλλά αυτό είναι μόνο ένα σενάριο. Για αρχή, ο Τραμπ μπορεί να μην κερδίσει. Οι πιθανότητες στοιχηματισμού υποδηλώνουν ότι, ενώ ο πρώην κατασκευαστής ακινήτων είναι φαβορί για να ανακτήσει τον Λευκό Οίκο, έχει λιγότερες πιθανότητες από ποτέ να το κάνει. Οι πιθανότητες επανεκλογής του προέδρου Τζο Μπάιντεν θα πρέπει να ενισχυθούν εάν η οικονομία των ΗΠΑ συνεχίσει να κατευθύνεται προς μια μαλακή προσγείωση, με τον πληθωρισμό κάτω και τα επιτόκια που ενδέχεται να μειωθούν. Εάν τα νομικά δεινά του Τραμπ εκτροχιάσουν την υποψηφιότητά του, η πρώην κυβερνήτης της Νότιας Καρολίνας Nikki Haley ή κάποιος άλλος υποψήφιος μπορεί να εισέλθει στην κούρσα. Σχεδόν οποιοσδήποτε εκτός από το Trump θα ήταν ένα λογικό αποτέλεσμα από μια παγκόσμια προοπτική. Η Χέιλι, για παράδειγμα, θα συνέχιζε τις πολιτικές της τρέχουσας κυβέρνησης υπέρ της Ουκρανίας .

Μια νίκη Μπάιντεν, εν τω μεταξύ, θα μπορούσε να οδηγήσει σε ανανεωμένη δράση για τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό. Ο υψηλός προϋπολογισμός της ομοσπονδιακής κυβέρνησης και το χρέος θα δυσκολέψουν τον πρόεδρο να συνεχίσει την τρέχουσα προσέγγισή του στο να δίνει μεγάλες επιδοτήσεις στις πράσινες τεχνολογίες. Ωστόσο, θα μπορούσε να επιβάλει αυστηρότερους κανονισμούς για τους ρυπαίνοντες ή να φορολογήσει τις εκπομπές άνθρακα.

Ένας επανεκλεγμένος Μπάιντεν θα μπορούσε να υπερχρεώσει το σχέδιο της Δύσης να βοηθήσει τις αναπτυσσόμενες χώρες να δημιουργήσουν πράσινες υποδομές. Ένας τρόπος θα ήταν να ενισχυθεί το κεφάλαιο της Παγκόσμιας Τράπεζας τώρα που ο πολυμερής δανειστής εστιάζει περισσότερο στην κλιματική αλλαγή. Αυτό θα είχε το πρόσθετο όφελος της βελτίωσης των σχέσεων με τις αναπτυσσόμενες χώρες. Εν τω μεταξύ, οι ΗΠΑ θα συνεχίσουν την τρέχουσα προσέγγισή τους στην Κίνα, με βάση την οικοδόμηση συμμαχιών στην Ασία και τη μείωση της αμερικανικής εξάρτησης από την κινεζική οικονομία χωρίς να αποσυρθεί από αυτήν. Η συνάντηση πρόσωπο με πρόσωπο του Μπάιντεν με τον πρόεδρος Σι Τζινπίνγκ τον περασμένο Νοέμβριο και τα πρόσφατα μηνύματά τους για την Πρωτοχρονιά υποδεικνύουν ότι και οι δύο θέλουν να σταματήσουν την περαιτέρω επιδείνωση των σχέσεών τους.

Οι προοπτικές για την Ουκρανία δεν είναι επίσης δυσοίωνες. Πολλές χώρες της ΕΕ είναι αποφασισμένες να βρουν έναν τρόπο να χρηματοδοτήσουν τον πόλεμο της χώρας, ακόμη κι αν η Ουγγαρία συνεχίσει να ασκεί βέτο στα χρήματα από τον κοινό προϋπολογισμό του μπλοκ. Ο Μπάιντεν μπορεί τελικά να πείσει το Κογκρέσο να παράσχει επίσης κεφάλαια. Είναι αλήθεια ότι οι πιθανότητες της Ουκρανίας να διώξει εντελώς τον ρωσικό στρατό από το έδαφός της φαίνονται ελάχιστες. Αλλά η Δύση θα μπορούσε να ζήσει με μια παγωμένη σύγκρουση , όπου καμία πλευρά δεν θα έχει κάνει σημαντικές προόδους, και το Κίεβο θα μπορούσε να ενταχθεί στην ΕΕ. Σε αυτό το σενάριο, ο Πούτιν θα είχε πέσει πολύ μακριά από τους αρχικούς του πολεμικούς στόχους.

Ακόμη και η σύγκρουση στη Γάζα μπορεί τελικά να βρει κάποια λύση. Η καλύτερη ελπίδα είναι ότι ο Μπάιντεν αυξάνει την πίεση στο Ισραήλ να κάνει περισσότερα για να προστατεύσει τους πολίτες, εν μέρει επειδή η σύγκρουση βλάπτει τον πρόεδρο των ΗΠΑ στο εξωτερικό και στο εσωτερικό, όπου οι νέοι ψηφοφόροι απειλούν να τον εγκαταλείψουν. Εάν ναι, μπορεί να υπάρχει ένα στενό μονοπάτι που οδηγεί στο να έχουν οι Παλαιστίνιοι τη δική τους χώρα και να ζουν ειρηνικά με το Ισραήλ.

Φυσικά, πολλά πράγματα θα μπορούσαν να εμποδίσουν ένα τόσο αισιόδοξο σενάριο. Αλλά ακόμη και τα άσχημα αποτελέσματα μπορεί να έχουν ασημένια επένδυση. Για παράδειγμα, μια νίκη Τραμπ μπορεί να τρομάξει τα ευρωπαϊκά έθνη να επενδύσουν σωστά στην άμυνά τους και να συμφωνήσουν να εξορθολογίσουν τη λήψη αποφάσεων στην ΕΕ. Εάν ναι, η ΕΕ θα μπορούσε με την πάροδο του χρόνου να σταματήσει να υποχωρεί κάτω από το οικονομικό της βάρος.

Από την άλλη πλευρά, τα πιο αισιόδοξα σενάρια μπορούν να γεννήσουν εφησυχασμό. Η απειλή του δεξιού εθνικισμού στις ΗΠΑ ή την Ευρώπη δεν θα εκλείψει ακόμα κι αν ο Τραμπ χάσει. Οι κακές προοπτικές ανάπτυξης, η αυξανόμενη μετανάστευση και το γεγονός ότι πολλοί ψηφοφόροι αγωνίζονται να βρουν νόημα στον σύγχρονο κόσμο αποτελούν πρόσφορο έδαφος για πολιτικούς που είναι έτοιμοι να υποδαυλίσουν το μίσος εναντίον των ξένων και των μειονοτήτων.

Οι κυρίαρχοι πολιτικοί μπορεί να κερδίσουν εκλογές εδώ ή εκεί ενάντια στους εθνικιστές, όπως έκανε ο Πολωνός Ντόναλντ Τουσκ πέρυσι. Αλλά μέχρι να μπορέσουν να δώσουν μια απάντηση στη βαθύτερη πολιτιστική κρίση της Δύσης, ο κόσμος θα είναι στα άκρα.