Brain drain: Το στοίχημα επιστροφής των Ελλήνων επιστημόνων από το εξωτερικό

Η μείωση της αβεβαιότητας σχετικά με την εύρεση εργασίας, η αύξηση των επενδύσεων καθώς και η θετική πορεία της οικονομίας αποτελούν τους  ορισμένους από τους παράγοντες που μπορούν να μετατρέψουν το brain drain σε brain gain για την Ελλάδα.

Για την τάση επιστροφής των νέων και για το… πέρασμα από την εποχή του brain drain σε αυτήν του Brain Regain μιλά ο πρόεδρος της πρωτοβουλίας BrainReGain, Κωνσταντίνος Κεσεντές.

Brain drain στην Ελλάδα, νέες θέσεις Πανεπιστημιακών και νέο μισθολόγιο

Η κ. Γεωργία Μοσχοβού η οποία συμμετείχε στο πρόγραμμα Brain Regain και επέστρεψε στην Ελλάδα, αναφέρει ότι «το μεγαλύτερο εμπόδιο για την επιστροφή είναι η ελληνική νοοτροπία και το γεγονός πως η εργασιακή κουλτούρα στην Ελλάδα συνήθως δε συνάδει με την εποχή μας». Απαντά και στο κατά πόσο οι Έλληνες του εξωτερικού έχουν επαρκή πληροφόρηση για τις εξελίξεις στην Ελλάδα.

– Σε ποιο βαθμό συνεχίζεται η διαρροή ανθρώπινου δυναμικού υψηλών δεξιοτήτων στο εξωτερικό;

ΚΚ: Μετά την περίοδο της οικονομικής κρίσης, ξεκίνησε μια δυναμική πορεία ανάπτυξης της χώρας η οποία συνδυάζεται με σημαντικές μεταρρυθμίσεις όπως είναι η αλματώδης ανάπτυξη της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης και οι παρεμβάσεις προς την αποτελεσματικότερη λειτουργία του κράτους. Αυτές οι αλλαγές αρχίζουν να έχουν θετικό αντίκτυπο τόσο στην εθνική οικονομία όσο και στην καθημερινότητα των πολιτών, ενώ παράλληλα διαμορφώνουν ένα περιβάλλον που επιτρέπει την υλοποίηση εμβληματικών επενδύσεων από πολυεθνικούς και εθνικούς πρωταθλητές. Ως αποτέλεσμα της οικονομικής ανάπτυξης, το ποσοστό ανεργίας, που αποτελούσε τον κυριότερο παράγοντα που προκάλεσε το brain drain, υποχώρησε κάτω από 10% για πρώτη φορά εδώ και 14 χρόνια.

Παράλληλα, η Ελλάδα κερδίζει συνεχώς έδαφος στον χάρτη των φιλικών προς την νεοφυή επιχειρηματικότητα χωρών και εδραιώνεται ως κόμβος καινοτομίας της Νοτιοανατολικής Ευρώπης. Το οικοσύστημα του Elevate Greece περιλαμβάνει σήμερα περισσότερες από 600 νεοφυείς επιχειρήσεις, που απασχολούν περίπου 6.000 υψηλά καταρτισμένους εργαζομένους, ενώ σύμφωνα με στοιχεία της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων η αποτίμηση των ελληνικών startups έχει διευρυνθεί κατά 7,5 φορές μεταξύ 2017 και 2022, ξεπερνώντας τα 8 δις τα οποία εκπροσωπούν το 3.9% του ΑΕΠ της χώρας.

Οι εξελίξεις αυτές έχουν περιορίσει δραστικά την διαρροή ανθρώπινου δυναμικού με εξαίρεση ορισμένους επιστημονικούς κλάδους όπου  η μείωση της διαρροής είναι χαμηλότερη, γιατί υπάρχει αναντιστοιχία μεταξύ προσφοράς και ζήτησης.

Ο πρόεδρος της πρωτοβουλίας BrainReGain, Κωνσταντίνος Κεσεντές

–  Υπάρχει τάση επιστροφής των νέων το τελευταίο διάστημα; Τι δείχνουν τα στοιχεία;

ΚΚ: Σαφώς και υπάρχει! Οι ευνοϊκές συνθήκες που ανέφερα προηγουμένως, σταδιακά καθιστούν τη χώρα μας ελκυστική για τους brain drainers οι οποίοι επιστρέφουν στην πατρίδα διεκδικώντας μια αξιόλογη θέση εργασίας ή για να ξεκινήσουν την προσωπική τους επιχειρηματική προσπάθεια. Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα μας, επιχειρήσεις μέλη του ΣΕΒ και νεοφυείς επιχειρήσεις μέλη του Elevate Greece προσέλαβαν κατά μέσο όρο περίπου τρεις Έλληνες εργαζόμενους από το εξωτερικό κατά τη διάρκεια 12 μηνών.

Άλλο ένα ενδεικτικό στοιχείο αποτελούν τα εκατοντάδες άτομα που αξιοποιούν τις υπηρεσίες της Πρωτοβουλίας μας στην προσπάθεια τους να επιστρέψουν στη χώρα. Αλλά νομίζω ότι είναι προτιμότερο να μας μεταφέρει την εμπειρία της η Γεωργία που αποτελεί ένα ζωντανό παράδειγμα brain drainer η οποία κατοικούσε και εργαζόταν τα τελευταία εννιά χρόνια στην Ολλανδία σε πολυεθνική εταιρεία και αποφάσισε να επιστρέψει στην Ελλάδα.

Γ.Μ: Η επιστροφή στην Ελλάδα ήταν μια απόφαση πολυπαραγοντική και τα κίνητρα επιστροφής διαφέρουν ανά περίπτωση. Ο τρόπος ζωής με τον οποίο έχουμε μεγαλώσει οι Έλληνες είναι μοναδικός και όσοι έχουμε βρεθεί στο εξωτερικό τον νοσταλγούμε και τον αποζητάμε. Η εγγύτητα στην οικογένεια και οι «χαμένες στιγμές» με τους φίλους που έχουν μείνει πίσω προκαλούν μεγάλη νοσταλγία. Όμως εξίσου σημαντικό είναι να μπορείς να έχεις αξιοπρεπείς συνθήκες εργασίας, δυνατότητες επαγγελματικής εξέλιξης και ισορροπία ανάμεσα στην προσωπική και την επαγγελματική ζωή – αξίες που στο εξωτερικό θεωρούνται δεδομένες. Το μεγαλύτερο εμπόδιο για την επιστροφή θεωρώ πως είναι η ελληνική νοοτροπία και το γεγονός πως η εργασιακή κουλτούρα στην Ελλάδα συνήθως δε συνάδει με την εποχή μας. Παρωχημένες αντιλήψεις, μισθοί που δεν ανταποκρίνονται στο σημερινό κόστος ζωής, εργασιακά περιβάλλοντα που δεν σέβονται και δεν εξελίσσουν τον εργαζόμενο. Φωτεινές εξαιρέσεις υπάρχουν – αλλά απαιτεί κόπο για να τις βρεις. Εκεί ακριβώς είναι η αξία της πρωτοβουλίας BrainReGain που μπορεί να διαδραματίσει ένα διαμεσολαβητικό ρόλο για τους Έλληνες του εξωτερικού που θα ήθελαν να επιστρέψουν.

Η brain drainer που επέστρεψε στην Ελλάδα Γεωργία Μοσχοβού

-Κατά πόσο θεωρείτε ότι οι Έλληνες του εξωτερικού έχουν επαρκή πληροφόρηση για τις εξελίξεις στην Ελλάδα που θα ορίσει κατά κάποιο τρόπο και την απόφαση για επιστροφή;

Γ.Μ: Θεωρώ όχι αρκετή. Κατά τη διάρκεια της αναζήτησης μου, δυσκολεύτηκα να βρω τις πληροφορίες που χρειαζόμουν. Ανακάλυψα το πρόγραμμα mentoring του BrainReGain από το LinkedIn και την πλατφόρμα του για επαγγελματίες Έλληνες του εξωτερικού με θέσεις εργασίας. Εκεί ανακάλυψα επίσης το Country Highlights Report το οποίο μου έδωσε συγκεντρωμένη πληροφόρηση για τις μεταρρυθμίσεις που έγιναν τα τελευταία χρόνια στη λειτουργία της χώρας, την ανάπτυξη και οικονομία της. Ενθουσιάστηκα με την πρωτοβουλία και έκανα αίτηση αμέσως. Η σχέση με τη μέντορά μου ήταν και είναι εξαιρετική – και η βοήθειά της πολύτιμη. Κατά τη διάρκεια των συνεδριών μας, άκουσε τους προβληματισμούς μου και μου περιέγραψε με ειλικρίνεια τις προκλήσεις και τις ευκαιρίες στον τομέα της Εταιρικής Επικοινωνίας στην Ελλάδα. Ταυτόχρονα, με έφερε σε επαφή με αξιόλογους συναδέλφους που εργάζονται σε αυτό τον τομέα σε μεγάλες ελληνικές και πολυεθνικές εταιρείες στην Ελλάδα. Το πρόγραμμα βοηθά τους mentees να χτίσουν το network τους στην Ελλάδα (κάτι που είναι πολύ δύσκολο αν δεν έχεις δουλέψει στο παρελθόν εδώ) – όχι μόνο με σκοπό την εύρεση εργασίας αλλά κυρίως για τη δημιουργία μιας ουσιαστικής σχέσης με ανθρώπους που μοιράζονται παρόμοια backgrounds και αντιλήψεις. Να προσθέσω επίσης, ότι η εμπειρία της επιστροφής και η τριβή με την νέα καθημερινότητα, έκρυψε και πολλές ευχάριστες εκπλήξεις. Όσο καιρό εργάζομαι εδώ με έχει ξαφνιάσει η δημιουργικότητα και η ζεστασιά των Ελλήνων. Οι σχέσεις είναι πιο ουσιαστικές και υπάρχει έντονα το συνεργατικό πνεύμα. Θεωρώ πως η ένταξη Ελλήνων από το εξωτερικό στο δυναμικό ελληνικών επιχειρήσεων είναι ένα μεγάλο δώρο. Οι δεξιότητες που έχουμε αναπτύξει στο εξωτερικό έχοντας εκτεθεί σε διεθνή περιβάλλοντα και έχοντας δουλέψει για πολυεθνικούς κολοσσούς που πρωτοπορούν στους τομείς τους είναι άκρως απαραίτητες για να εξελιχθούν και να προοδεύσουν οι ελληνικές επιχειρήσεις. Αρκεί να διασφαλίσουμε πως οι άνθρωποι αυτοί ναι μεν θα προσαρμοστούν αλλά δε θα αφομειωθούν επηρεαζόμενοι από τις παθογένειες του εργασιακού περιβάλλοντος. Και φυσικά πως θα τους δοθεί η δυνατότητα από τις ίδιες τις επιχειρήσεις να προσφέρουν όσα έχουν.

– Ποιες χώρες έχουν απορροφήσει περισσότερο νέους και νέες;

ΚΚ: Συνήθως είναι οι χώρες που προσφέρουν ένα σύνολο ευνοϊκών συνθηκών που περιλαμβάνει ελκυστικές αμοιβές, ευκαιρίες για επαγγελματική ανέλιξη και ποιοτικές συνθήκες διαβίωσης. Μάλιστα κάποιες από αυτές διευκολύνουν την μετανάστευση μέσα από εθνικά σχέδια δράσης. Σύμφωνα με την πρώτη μας έρευνα το 2021, «Θα επέστρεφα αν…» για τους Έλληνες που ζουν και εργάζονται στο εξωτερικό, η πλειοψηφία των Ελλήνων εργάζονται στο Ηνωμένο Βασίλειο (30.1%), ακολουθεί η Γερμανία (12.4%), η Κύπρος (11.1%), η Ελβετία (7%), η Ολλανδία (6.7%), το Βέλγιο (5.7%), οι Η.Π.Α (4.4%) και τα ΗΑΕ (3.2%).

Ένα ενδιαφέρον στοιχείο είναι ότι οι συνθήκες στις χώρες επηρεάζουν όχι μόνο την επιλογή τους ως χώρα προορισμού αλλά και την επιθυμία επιστροφής στην Ελλάδα. Ενδεικτικά να αναφέρουμε ότι οι εργαζόμενοι στη Γερμανία, Βέλγιο και Ελβετία επιθυμούσαν περισσότερο να επιστρέψουν σε σχέση με αυτούς που εργάζονταν στο Ηνωμένιο Βασίλειο, Κύπρο και Σουηδία.

– Πώς μπορεί το «brain drain» να γίνει «brain gain»;

ΚΚ: Η μετάβαση από το «brain drain» στο «brain gain» αντιπροσωπεύει μια πρόκληση που εμπλέκει πολλούς παράγοντες και σχετίζεται άμεσα με την διεθνή κινητικότητα και τον  παγκόσμιο ανταγωνισμό για την προσέλκυση ταλέντου. Συνεπώς είναι απαραίτητο να προσεγγίσουμε το θέμα λαμβάνοντας υπόψη τις συνθήκες που έχουν δημιουργηθεί σε παγκόσμιο επίπεδο και όχι ως ένα φαινόμενο που μπορεί να αντιστραφεί αυτόματα επειδή εξέλειψαν στη χώρα οι συνθήκες που το προκάλεσαν.

Ενδεικτικά θα αναφέρω τους Δείκτες Προσέλκυσης Ταλέντου (Indicators of Talent Attractiveness – ITA) του ΟΟΣΑ οι οποίοι αποτελούν  το πρώτο συνεκτικό εργαλείο που καταγράφει τα δυνατά και τα αδύνατα σημεία των χωρών όσον αφορά την ικανότητά τους να προσελκύουν και να διατηρούν διάφορες κατηγορίες ταλαντούχων εργαζομένων από άλλες χώρες. Οι τέσσερις κατηγορίες ταλέντων σύμφωνα με την έκδοση του 2023 περιλαμβάνει εργαζόμενους με υψηλή επιστημονική κατάρτιση, ξένους επιχειρηματίες, φοιτητές πανεπιστημίων και ιδρυτές start-up, καθώς και μια εκτεταμένη σειρά διαστάσεων για την αξιολόγηση της ελκυστικότητας μιας χώρας. Η Ελλάδα δυστυχώς κατατάσσεται χαμηλά σε όλες τις κατηγορίες και τις διαστάσεις.

Όπως καταλαβαίνετε,  το brain gain δεν μπορεί να επιτευχθεί με μονοδιάστατες ή μεμονωμένες λύσεις αλλά απαιτεί μια ολιστική προσέγγιση και στρατηγική σε εθνικό επίπεδο με διακριτές πολιτικές και δράσεις.

Προφανώς ο καθοριστικότερος παράγοντας για τον επαναπατρισμό των brain drainers είναι η ύπαρξη καλά αμειβόμενων ποιοτικών θέσεων εργασίας οι οποίες μπορούν να δημιουργηθούν μέσα από την ανάπτυξη της οικονομίας και την μετεξέλιξη του παραγωγικού μοντέλου της χώρας. Ποιοτικά χαρακτηριστικά όπως είναι τα καινοτόμα γνωστικά πεδία απασχόλησης, η επαγγελματική εξέλιξη, η αξιοκρατία και οι ίσες ευκαιρίες απασχόλησης είναι ευκολότερο να υποστηριχθούν από μεγάλες επιχειρηματικές μονάδες που έχουν υιοθετήσει αρχές εταιρικής διακυβέρνησης και επενδύουν στρατηγικά στην βιώσιμη ανάπτυξη, την καινοτομία και τη συνεχή εκπαίδευση των εργαζομένων τους.

Παράλληλα, είναι απαραίτητη η βελτίωση της αποτελεσματικότητας του κράτους και η αναβάθμιση των συνθηκών διαβίωσης των πολιτών όσον αφορά τους τομείς της υγείας, της εκπαίδευσης, της ασφάλειας, της δικαιοσύνης, των υποδομών, των μεταφορών, των υπηρεσιών κοινής ωφέλειας και κάθε άλλης λειτουργίας που επηρεάζει την καθημερινότητα τους.

Πάντως, οι συνθήκες που έχουν διαμορφωθεί σήμερα στη Ελλάδα, σε συνδυασμό με την αναβαθμισμένη διεθνή της εικόνα, μας γεμίζουν με αισιοδοξία για το μέλλον. Εφόσον συνεχιστεί η αναπτυξιακή και μεταρρυθμιστική πορεία της χώρας όχι μόνο θα επιτύχουμε το στόχο της επιστροφής των Ελλήνων που έφυγαν την περίοδο της οικονομικής κρίσης αλλά θα καταφέρουμε να προσελκύσουμε ταλέντα από ξένες χώρες.

– Ποια είναι τα επόμενα σχέδια της Πρωτοβουλίας BrainReGain – Ελληνισμός Εν Δράσει;

ΚΚ: Να συνεχίζουμε να ενισχύουμε την Συμμαχία μας, κινητοποιώντας απανταχού όλους τους Έλληνες για να δημιουργήσουμε μια ισχυρή Ελλάδα για τις επόμενες γενιές! Είμαστε εν δράσει και προσκαλούμε τις ελληνικές επιχειρήσεις που ενστερνίζονται το όραμα και τις αξίες μας, τους Έλληνες επιστήμονες του εξωτερικού που επιθυμούν να προσφέρουν στην Πατρίδα, και τα στελέχη των επιχειρήσεων, να ενώσουμε τις δυνάμεις μας, για να συμβάλλουμε όλοι μαζί στην ανασυγκρότηση της χώρας μας.

Οι εταιρείες-μέλη μας που απαρτίζουν τη Συμμαχία μας είναι κορυφαίες ελληνικές επιχειρήσεις και εκπροσωπούν τους ισχυρότερους παραγωγικούς κλάδους όπως της Βιομηχανίας, της Τεχνολογίας, του Τουρισμού, των Κατασκευών, του Λιανικού Εμπορίου, της Ναυτιλίας, της Υγείας, των Νομικών και Συμβουλευτικών Υπηρεσιών και της Εκπαίδευσης.

Μαζί με τα μέλη μας υλοποιούμε δράσεις με κύρια έμφαση στο πρόγραμμα Mentoring, που συμμετείχε και η Γεωργία, όπου έμπειρα ανώτατα στελέχη αναλαμβάνουν εθελοντικά τον ρόλο του Μέντορα για να καθοδηγήσουν τους Έλληνες του εξωτερικού για την στρατηγική επαναπατρισμού τους. Παράλληλα, συνεργαζόμαστε στενά με επιστημονικές ομάδες για τη διεξαγωγή των ερευνών μας και με την βοήθεια των υποστηρικτών μας διαδίδουμε το έργο μας, ενώ διοργανώνουμε εκδηλώσεις και στο εξωτερικό με τοπικά Ελληνικά hubs. Επιπλέον, έχουμε συγκροτήσει ομάδες εργασίας για τη επεξεργασία προτάσεων και σχεδίων δράσης για προσδιορισμό πολιτικών επαναπατρισμού. Τα αποτελέσματα όλων των δράσεων μας θα παρουσιαστούν τον Μάρτιο στην Ετήσια Εκδήλωση που διοργανώνουμε για τα μέλη μας και θα δημοσιοποιηθούν στο www.brainregain.gr.