Οι κίνδυνοι του υπερμοντέρνου

Eχουμε ποτέ αναλογιστεί πώς ζούμε σήμερα, πώς περνάμε τον χρόνο μας, τις ελεύθερες ώρες μας και ένα μεγάλο κομμάτι της ζωής μας; Ενα μεγάλο κομμάτι του εαυτού μας, που φαίνεται συνεχώς να αυξάνεται, το περνάμε μέσα σε σούπερ μάρκετς, σε ξενοδοχεία, σε αεροδρόμια, σε αυτοκινητοδρόμους, μπροστά σε οθόνες ηλεκτρονικών υπολογιστών, σε τηλεοράσεις ή ακόμα και σε μηχανές ανάληψης μετρητών. Εύλογα όλα αυτά οδηγούν σε απομόνωση και αποξένωση από τον γνωστό – οικογενειακό, φιλικό, επαγγελματικό – περίγυρο του ατόμου και καλλιεργούν νοοτροπίες εσωτερικότητας και απέχθειας προς τους γύρω. Αυτονόητα τέτοιες καταστάσεις εκθεμελιώνουν κανόνες κοινωνικής συνοχής κάνοντας τους ανθρώπους γνωστούς-άγνωστους στις κοινωνίες που ζουν, μεγαλώνουν και δραστηριοποιούνται.

Σύμφωνα με τον γάλλο συγγραφέα και ανθρωπολόγο Μarc Augé, ο κόσμος των ατόμων υφίσταται έτσι μια σχεδόν βίαιη εισβολή από κάποιον «ανύπαρκτο χώρο» (non-space) που μεθοδικά οδηγεί σε μια μεταβολή της συνείδησης της πραγματικότητας. Σε κάτι δηλαδή που νοητικά συλλαμβάνουμε, αλλά σαν μια μερική μόνο και περίπου ασυνάρτητη αντίληψη του γύρω κόσμου. Ο Augé χρησιμοποιεί έτσι τον όρο Υπερμοντέρνο («Supermodernity») για να περιγράψει τη λογική που κυριαρχεί σε αυτά τα τελευταίας μορφής καπιταλιστικά φαινόμενα. Μια λογική δηλαδή που περιλαμβάνει υπερβολικά πολλές πληροφορίες σε υπερβολικά μεγάλους και νέους χώρους. Επιχειρεί έτσι, με έναν νοητικά σύνθετο τρόπο, να συνθέσει μια αρματωσιά για μια ανθρωπολογία του υπερμοντέρνου.

Στην αρκετά σύνθετη αυτή πραγματικότητα είμαστε υποχρεωμένοι να νιώσουμε τα καινούργια ρεύματα με τα οποία ερχόμαστε αντιμέτωποι και τα οποία σε μεγάλο βαθμό χαρακτηρίζουν σημαντικό μέρος της καθημερινότητάς μας και της ζωής που διανύουμε. Σε μια περισσότερο αφηρημένη προσπάθεια εξήγησης των νέων πραγματικοτήτων ο Augé επιχειρεί να περιγράψει την πορεία της ιστορίας με βάση τα πραγματικά μνημεία που υπάρχουν γύρω μας και πώς δημιουργούμε για την πραγματική κοινωνική μας ζωή και τον «ανύπαρκτο χώρο» με τον οποίο τα άτομα συνδέονται με ταυτόσημους ενιαίους τρόπους και όπου κάποια οργανική κοινωνική ζωή δεν είναι δυνατή (βλ. το βιβλίο του, «Non-Space: The Logic of Supermodernity»). Μια δύσκολη εννοιολογικά απόπειρα εξήγησης που όμως είναι απαραίτητη στη σύνθετη εποχή μας.

Σε αντίθεση με τον μοντερνισμό, και με κάποια στοιχεία μεταμοντερνισμού, όπου παράγοντες του παλιού προσμείγνυνται με χαρακτηριστικά του νέου, στο υπερμοντέρνο τα δεδομένα είναι αυθύπαρκτα. Από το αεροσκάφος στο πεντάστερο ξενοδοχείο τα διάφορα πρωτόγνωρα χαρακτηριστικά παρουσιάζονται σε δύο διαστάσεις, σαν φαινόμενα ενός καινούργιου θεματικού πάρκου. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει πως καταργούνται όλα τα στοιχεία της μοντέρνας ζωής. Εξακολουθούν να υπάρχουν μαζί με τα στοιχεία του «ανύπαρκτου χώρου», που καταλαμβάνουν όμως όλο και μεγαλύτερο κομμάτι της ζωής μας. Απλώς υπάρχει αυξανόμενος ανταγωνισμός ανάμεσά τους, με τα στοιχεία του υπερμοντέρνου να διεκδικούν όλο και μεγαλύτερο κομμάτι της ζωής μας.

Στο τελευταίο του βιβλίο «The Future» (Το Μέλλον) ο Augé προσπαθεί να κατευνάσει τις υπαρξιακές μας ανησυχίες ποντάροντας σε ένα μέλλον πιο ανθρώπινο και κοντύτερα στις αγωνίες μας. Βέβαια στο μέλλον αυτό επενδύουμε όλες μας τις αμφιβολίες για τους εαυτούς και τις κοινωνίες μας. Και ελπίζουμε να κυοφορήσει τις λύσεις στις οποίες ελπίζουμε. Αναλύοντας τα αδιέξοδα και τις αγωνίες τού σήμερα o Augé ακουμπάει σε μια νότα αισιοδοξίας, περιμένοντας ένα μέλλον κοντά στις προσδοκίες μας και τα πιστεύω μας για απολύτρωση…