Σκωτία: Οι καλλιέργειες σολομού παλεύουν στα ταραγμένα νερά της παγκόσμιας βιομηχανίας

Η ιχθυοκαλλιέργεια, και δη η εκτροφή σολομού είναι μια γοργά αναπτυσσόμενη βιομηχανία χάρη στα μεταβαλλόμενα πρότυπα υγιεινή διατροφής, αλλά οι υδατοκαλλιέργειες αντιμετωπίζουν μια εντεινόμενη σειρά προβλημάτων από τη ραγδαία αύξηση θνησιμότητας των ψαριών έως τις περιβαλλοντικές ανησυχίες όμορων κοινοτήτων.

Πρόσφατα ο Στούαρτ Χόθορν, διευθύνων σύμβουλος της Long Loch Salmon, παρουσίασε σχέδια για τη μεγαλύτερη φάρμα σολομού στο Ηνωμένο Βασίλειο κοντά σε αγροτική κοινότητα της λίμνης Loch Linnhe στη Σκωτία. Θα διαθέτει οκτώ περιβλήματα (γριβάδια) που θα χωρούν έως και 8.000 τόνους ψαριών, με πυκνότητα διπλάσια από έως τώρα πρότυπα της βιομηχανίας. Και το πιο σημαντικό, ισχυρίστηκε, θα βοηθούσε στην ανακούφιση ενός από τα μεγαλύτερα προβλήματα που μαστίζουν την επιχείρηση, τα υπερβολικά ποσοστά θνησιμότητας.

Αυγενάκης: Έτος σταθμός το 2024 για την ανάπτυξη της ιχθυοκαλλιέργειας στην Ελλάδα

Η υδατοκαλλιέργεια σολομού είναι το ταχύτερα αναπτυσσόμενο σύστημα παραγωγής τροφής στον κόσμο. Η παραγωγή σολομού του Ατλαντικού, που προωθείται ως υγιεινή εναλλακτική λύση στο κόκκινο κρέας και το κοτόπουλο, και ως τρόπος να καλυφθεί το λεγόμενο «κενό πρωτεϊνών» για έναν αυξανόμενο παγκόσμιο πληθυσμό, έχει εξαπλασιαστεί από το 1995. Το ψάρι είναι πλέον το κυρίαρχο εξαγώγιμο τρόφιμο του Ηνωμένου Βασιλείου, με μεγάλο μέρος της καλλιέργειας να πραγματοποιείται στη Σκωτία.

Ρεκόρ θνησιμότητας

Αλλά η αυξανόμενη ζήτηση συνοδεύεται από αριθμούς ρεκόρ θνησιμότητας, με περίπου το ένα τέταρτο σολομών Σκωτίας να μην φτάνει στη συγκομιδή. Τα τελευταία πέντε χρόνια, υπήρξαν 53 εκατομμύρια πέραν του κανονικού θάνατοι ψαριών. Αυτό οφείλεται εν μέρει στη θέρμανση των υδάτων, που φέρνουν άνθηση μικρο-μεδουσών και πλαγκτόν. Από την άλλη, ευθύνονται και οι βιομηχανικές πρακτικές, καθώς οι υπερπλήρεις φάρμες μπορούν να συντείνουν στην εμφάνιση εστιών θαλάσσιων ψειρών και βακτηριακών και ιογενών λοιμώξεων. Ενώ τα ξεσπάσματα ψειρών δεν είναι συνήθως θανατηφόρα, οι θεραπείες τους μπορεί να είναι.

Αυτό που συμβαίνει στη Σκωτία είναι μια μικρογραφία ευρύτερων προκλήσεων που αντιμετωπίζει η παγκόσμια βιομηχανία σολομού, το μεγαλύτερο μέρος της οποίας συγκεντρώνεται στη Νορβηγία. Παρά το γεγονός ότι το ψάρι είναι μια πιο φιλική προς το περιβάλλον εναλλακτική λύση στο βόειο κρέας, οι παραγωγοί δεν έχουν ακόμη καταλάβει πώς να επεκταθούν με βιώσιμο τρόπο. Ενώ η προφανής λύση, η μείωση των πληθυσμών εντός των περιφραγμένων δεξαμενών (διβάρια) μειώνει την εξάπλωση των ασθενειών, μειώνει επίσης την κερδοφορία.

Αυτό έχει αφήσει τους εκτροφείς σολομού με ένα δίλημμα: είτε συνεχίζουν να επεκτείνονται με κίνδυνο να επιδεινώσουν τα ποσοστά θνησιμότητας, είτε πειραματίζονται με νέα συστήματα προκαλώντας περαιτέρω αβεβαιότητα για το μέλλον της βιομηχανίας αξίας 600 εκατομμυρίων λιρών (765 εκατομμυρίων δολαρίων).

Κόντρα στο ρεύμα

Η καινοτομία του Χόθορν, ένας γιγαντιαίος σάκος από PVC για την προστασία των ψαριών από τις ψείρες και τις μικρομέδουσες, θα μπορούσε τελικά να είναι αυτό που επιτρέπει την τομέα να επεκταθεί.

Αν και ο Χόθορν ισχυρίζεται ότι το δίχτυ του θα κατακρατεί έως και το 85% των στερεών αποβλήτων που παράγουν χιλιάδες ψάρια, μια τέτοια τεχνολογία δεν έχει καταφέρει ποτέ να κατακρατήσει πάνω από το 50%.  Κάποιοι ντόπιοι πιστεύουν ότι αυτό δεν είναι ρεαλιστικό, και ότι τελικά θα κάνει ζημιά στο περιβάλλον.

Οι εντάσεις έχουν αυξηθεί λόγω της γραφειοκρατίας γύρω από την μακρά και πολύπλοκη διαδικασία αδειοδότησης. Ενώ η κυβέρνηση της Σκωτίας ήθελε να διπλασιάσει την παραγωγή σολομού μέχρι το 2030, αλλά ο στόχος τώρα έχει περιοριστεί, ενώ μεταξύ 2013 και 2022, ο αριθμός των ενεργών εκμεταλλεύσεων σολομού Σκωτίας μειώθηκε από 257 σε 210.

Επιστημονικό αδιέξοδο

Η εκτροφή σολομού είναι δύσκολη επιχείρηση. Οι μεγαλύτερες εκμεταλλεύσεις παράγουν αρκετά περιττώματα ψαριών για να αποσταθεροποιήσουν δυνητικά τα εύθραυστα οικοσυστήματα. Ο υπερπληθυσμός μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα αποκρουστικά στην όψη ψάρια μολυσμένα με ψείρες, αλλά και άλλες ασθένειες.

Με τον μαζικό θάνατο των ψαριών, οι εταιρείες αισθάνονται τις επιπτώσεις στους ισολογισμούς και η αύξηση των τιμών του σολομού δεν αντισταθμίζει τις ζημιές από την υπερβολική θνησιμότητα.

Προς το παρόν, δεν υπάρχει σαφής πορεία του κλάδου προς τη βιώσιμη ανάπτυξη. Η επιστημονική κοινότητα είναι διχασμένη σχετικά με τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Έτσι, οι παραγωγοί σολομού κάνουν περιορισμένα πειράματα σε υπάρχουσες εγκαταστάσεις, όπως ψηφιακά εργαλεία που επιτρέπουν να εντοπίζονται προβλήματα και αλλαγές σε υποβρύχια περιβάλλοντα.

Μια άλλη λύση εστιάζει σε ημίκλειστα συστήματα όπως του Χόθορν, αλλά και αυτά αντιμετώπισαν προβλήματα. Επιπλέον, γνωστά ζητήματα επανεμφανίζονται όταν τα ψάρια γίνονται πολύ μεγάλα. Καθώς συνωστίζονται η θνησιμότητα αυξάνεται. Αλλά μειώνοντας την πυκνότητα ο σολομός γίνεται πολύ ακριβός.

Ενδείξεις για πιο βιώσιμη καλλιέργεια μπορούν να βρεθούν στις νορβηγικές επιχειρήσεις της εταιρείας Mowi, οι οποίες είναι πιο κερδοφόρες από τις αντίστοιχες της Σκωτίας. Μια ανάλυση υδατοκαλλιεργειών δείχνει χαμηλότερα ποσοστά θνησιμότητας στη Νορβηγία, τις Νήσους Φερόες και τη Χιλή, όπου τα νερά είναι πιο κρύα και λιγότερο επιρρεπή σε ασθένειες από τις ρηχές λίμνες της Σκωτίας. Υπάρχουν επίσης εγκαταστάσεις με ανακύκλωση των υδάτων.

Οι τεχνολογικές λύσεις, κάτι που είναι απαραίτητο για την εκτροφή σολομού σε μέρη όπως η Σκωτία, απαιτούν ανάληψη κινδύνου. Το επόμενο ερώτημα είναι πόσο διατεθειμένοι είναι κυβέρνηση και τοπικοί ενδιαφερόμενοι να καινοτομήσουν.