Γαλλία: Πώς οι φόροι στραγγαλίζουν τη μεσαία τάξη στη γαλλική κοινωνία των δύο τρίτων

«Η σφύζουσα καρδιά της χώρας μας». Έτσι είχε χαρακτηρίσει τη μεσαία εισοδηματική τάξη ο νέος πρωθυπουργός της Γαλλίας Γκαμπριέλ Ατάλ την περίοδο από το Μάιο του 2022 έως τον Ιούλιο του 2023 που ήταν στο υπουργείο Οικονομικών, υφυπουργός αρμόδιος για τις δημόσιες δαπάνες. Είχε υποσχεθεί μάλιστα να εισηγηθεί στην κυβέρνηση ένα «σχέδιο Μάρσαλ», που θα εξασφάλιζε σε βάθος χρόνου την ευημερία του «μεσαίου χώρου», εκείνου που συμβάλλει τα μέγιστα στη λειτουργία του κράτους, της οικονομίας αλλά και της δημοκρατίας, αφού είναι εκείνο που ανεβάζει και κατεβάζει κυβερνήσεις – και προέδρους όταν εκλέγονται άμεσα από το λαό, όπως στη Γαλλία.

Πώς περνά όμως η περιβόητη μεσαία τάξη στη Γαλλία; Όχι και τόσο ειδυλλιακά, όπως θα υπέθετε κάποιος για τη δεύτερη πλουσιότερη χώρα της ΕΕ, η οποία μετέχει και στο G7. Διότι αξίζει να διευκρινιστεί ότι η Γαλλία είναι η έβδομη σε ΑΕΠ χώρα του πλανήτη, αλλά σε κατά κεφαλήν ΑΕΠ υπολογισμένο σε μονάδες αγοραστικής δύναμης είναι 25η στη γενική κατάταξη, μία θέση κάτω από τη Μάλτα – παρεμπιπτόντως η Ελλάδα είναι 51η, μία θέση κάτω από την Τουρκία.

Στο μάτι του κυκλώνα αγροτικών κινητοποιήσεων και η Γαλλία – Στη «μέγγενη» Σολτς και Μακρόν

Στο ερώτημα για την ευημερία της μεσαίας τάξης και σε άλλα συναφή για την οικονομική διαστρωμάτωση της γαλλικής κοινωνίας – που αποτελεί μια κλασική δυτική κοινωνία των δύο τρίτων – επιχειρεί να δώσει απαντήσεις το ανεξάρτητο Institut Montaigne σε έρευνά του που δημοσιεύθηκε την Τετάρτη.

Για ποια τάξη μιλάμε;

Η φιλελεύθερη δεξαμενή σκέψης ξεκαθαρίζει κατ’ αρχάς ποια θεωρεί μεσαία τάξη, διότι ο ορισμός της δεν είναι διόλου προφανής. Ο ΟΟΣΑ θεωρεί ότι κάποιος ανήκει στη μεσαία τάξη αν βρίσκεται στην κοινωνική ομάδα με το «διάμεσο εισόδημα» σε μια χώρα. Αν δηλαδή το εισόδημα του ατόμου αυτού ή του νοικοκυριού κινείται σε ένα εύρος από το 75% έως το διπλάσιο του διάμεσου εισοδήματος, εκείνου που βρίσκεται ακριβώς στη μέση της κατάταξης του συνόλου των μελών της αντίστοιχης ομάδας, όπως σημειώνει ο Φοίβος Καρζής στο βιβλίο του «Το Μεσαίο Κενό».

Το Ινστιτούτο παρατηρεί ότι το κριτήριο του επαγγέλματος και της κοινωνικο-επαγγελματικής κατηγορίας, που χρησιμοποιείται συχνά για την κατάταξη ενός ατόμου ή ενός νοικοκυριού στη μεσαία τάξη, δεν αντικατοπτρίζει πλέον την πραγματικότητα αυτού του πληθυσμού.

Επιπλέον το Ινστιτούτο που πήρε το όνομά του από το Γάλλο ουμανιστή φιλόσοφο της Αναγέννησης Μισέλ ντε Μοντένι, αποκλείει de facto τους συνταξιούχους και τους ανέργους που από διάφορες πηγές (εκμετάλλευση ακινήτων παραδείγματος χάρη) διαθέτουν το «διάμεσο εισόδημα». Αποκλείει επίσης και τους αυτοαπασχολούμενους που εμπίπτουν σε αυτή την κατηγορία.

Διπολισμός

Η αναπληρώτρια διευθύντρια Γαλλικών Σπουδών στο Institut Montaigne και συγγραφέας της μελέτης, Λιζά Τομά-Νταρμπουά, θεωρεί ότι το εισοδηματικό κριτήριο φαίνεται πιο σχετικό, ακόμα κι αν παραμένει αντικείμενο συζήτησης. Θεωρεί λοιπόν ότι στη μεσαία τάξη ανήκουν όλοι εκείνοι που βρίσκονται «μεταξύ του πιο μετριοπαθούς 30% και του πιο εύπορου 20% των Γάλλων πολιτών».

Μιλάμε δηλαδή για το μισό γαλλικό πληθυσμό ηλικίας 15 ετών και άνω, τον οποίο η ερευνήτρια χωρίζει σε δύο διακριτές κατηγορίες: μια κατώτερη μεσαία τάξη με καθαρό εισόδημα μεταξύ 1.440 ευρώ και 2.260 ευρώ το μήνα και μια ανώτερη μεσαία τάξη με καθαρό εισόδημα από 2.260 έως 3.100 ευρώ.

Αξίζει εδώ να τονιστεί ότι το Ινστιτούτο κατατάσσει στην (κατώτερη) μεσαία τάξη όσους κερδίζουν λίγο πάνω από τον ατώτατο μισθό για πλήρη απασχόληση 35 ωρών στη Γαλλία, που θεωρείται εξασφαλίζει αξιοπρεπή επίπεδο διαβίωσης δίχως στερήσεις βασικών αγαθών. Μετά την τελευταία αύξηση που ισχύει από την 1η Ιανουαρίου 2024 ο λεγόμενος SMIC έχει οριστεί στα 1.766,92 ευρώ μικτά ή 1.398,70 ευρώ καθαρά.

«Αυτός ο διπολισμός, ο διαχωρισμός δηλαδή της μεσαίας τάξης σε δύο κατηγορίες, προέρχεται κυρίως εξαιτίας μια πιο αργής εξέλιξης του εισοδήματος των μεσαίων στρωμάτων σε σύγκριση με το μέσο βιοτικό επίπεδο», διευκρινίζεται στη μελέτη.

Αγωνία για το μέλλον

Αίσθηση προκαλεί το γεγονός ότι οι περισσότεροι Γάλλοι και όχι μόνο ο ένας στους δύο, αυτοπροσδιορίζονται ως μέλη της μεσαίας τάξης. Σε έρευνα που διενεργήθηκε το 2023 το 63% των ερωτηθέντων θεωρούσαν ότι ανήκουν στη μεσαία τάξη. Εξυπακούεται ότι το επιπλέον ποσοστό 13% που έχει την αίσθηση ότι ανήκει στη μεσαία τάξη μοιράζεται (άγνωστο κατά πόσο) μεταξύ και των φτωχότερων εισοδηματικών στρωμάτων και των πιο ευκατάστατων.

«Φοβούμενοι διαρκώς την κοινωνική υποβάθμιση των παιδιών τους, οι Γάλλοι επιδιώκουν την κοινωνική πρόοδο μέσω της εκπαίδευσης και της εργασίας», υπογραμμίζεται στην έκθεση του Ινστιτούτου. Κάτι που τους οδηγεί να αναζητήσουν την προστασία του Κράτους για τη διατήρηση του κοινωνικού τους στάτους, «ελπίζοντας βέβαια ότι η Πολιτεία θα τηρήσει τις υποσχέσεις της για δημοκρατία, αξιοκρατία και δικαιοσύνη έναντι των κινδύνων και των αβεβαιοτήτων του μέλλοντος».

«Κρίση αξιοπιστίας του συστήματος»

«Οι αγωνίες αυτές έχουν επαναφέρει τις μεσαίες τάξεις στο κέντρο του δημόσιου διαλόγου, αναγκάζοντας την κυβέρνηση να τους υποσχεθεί μια οικονομική ελάφρυνση της τάξεως των 2 δισ. ευρώ», σημειώνει η Ναταλί Ζιλμπέρ στη «Le Figaro». Διότι οι ανήκοντες στη μεσαία τάξη (όχι μόνο το 50% που ανήκει πραγματικά αλλά και το επιπλέον 13% που θεωρεί ότι ανήκει) έχουν την αίσθηση ότι συνεισφέρουν περισσότερο στο σύστημα αναδιανομής του εθνικού εισοδήματος από όσο απολαμβάνουν απ’ αυτό.

«Η δύναμη συνεισφοράς των μεσαίων κλάσεων στο σύστημα αναδιανομής των εισοδημάτων είναι μια πραγματικότητα», σημειώνει το Ινστιτούτο Montaigne.

Σύμφωνα με τις μετρήσεις του Ινστιτούτου, η κατώτερη και η ανώτερη μεσαία εισοδηματική τάξη αντιπροσωπεύουν το 40% των φορολογούμενων νοικοκυριών και κατ’ έτος καταβάλλουν περί τα 100 δισ. ευρώ σε άμεσους φόρους. Για τη μεσαία αυτή τάξη «το όφελος της αναδιανομής τείνει να ακυρώνεται από τις εισφορές που καταβάλλει», καθώς τα κοινωνικά επιδόματα προσανατολίζονται περισσότερο στους ενδεείς. Αλλά η στόχευση αυτή πυροδοτεί την κοινωνική δυσαρέσκεια και έχει οδηγήσει σε μια «κρίση νομιμότητας του συστήματος», όπως διαπιστώνει η δεξαμενή σκέψης.

Τέσσερις μοχλοί δράσης

Η μελέτη προτείνει τέσσερις μοχλούς δράσης για τη βελτίωση της οικονομικής κατάστασης και της αίσθησης περί κοινωνικής δικαιοσύνης που έχουν τα μεσαία στρώματα – κάτι που αποτυπώνεται εξάλλου και στην πολιτική συμμετοχή και εκπροσώπηση με την άνοδο του λαϊκισμού και της απαξίωσης των θεσμών και της δημοκρατίας σε όλες τις δυτικές κοινωνίες και όχι μόνο στη Γαλλία, θα παρατηρούσε κανείς.

Ο πρώτος μοχλός είναι η αναπροσαρμογή του εισοδήματος από την εργασία, που αντιπροσωπεύει «μια θεμελιώδη αξία για τους ανήκοντες στη μεσαία τάξη», σύμφωνα με τη Λιζά Τομά-Νταρμπουά που υπογράφει την έκθεση του Ινστιτούτου. Διότι εξαιτίας των φορολογικών βαρών η εργασία των Γάλλων αμείβεται όλο και λιγότερο, σημειώνει η ερευνήτρια.

Κατόπιν θα πρέπει να αναθεωρηθεί η πολιτική στέγασης στη χώρα ώστε αφενός να επιβαρύνονται λιγότερο οι οικογενειακοί προϋπολογισμοί από το κόστος του ενοικίου και αφετέρου να πάψει να είναι απαγορευτική για τη μεσαία τάξη η ιδέα της ιδιοκατοίκησης.

Ο τρίτος μοχλός πολιτικής δράσης για τη μεσαία τάξη αφορά μέτρα στον τομέα της εκπαίδευσης, ιδίως για την άμβλυνση των δυσκολιών που αντιμετωπίζουν όσοι κατοικούν μακριά από αστικά κέντρα σε ό,τι αφορά την πρόσβαση στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Πρόκειται ουσιαστικά για «γεωγραφικές ανισότητες που ακινητοποιούν την προσωπική ανέλιξη και αναχαιτίζουν την κοινωνική πρόοδο».

Τέλος, το Ινστιτούτο σημειώνει την ανάγκη να αναλάβει η κυβέρνηση δράσεις που θα αντισταθμίζουν τις οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις που έχουν στη μεσαία τάξη οι πολιτικές που εφαρμόζονται σε τοπικό και ευρωπαϊκό επίπεδο για να αντιμετώπιση της κλιματικής πρόκλησης. «Πρόκειται για ένα φλέγον ζήτημα, όπως αποδείχθηκε από την κρίση των ‘κίτρινων γιλέκων’ πριν από μερικά χρόνια», παρατηρεί η ρεπόρτερ του «Figaro».