Αρκτική: Οι 3 διαδρομές που ανοίγει το λιώσιμο των πάγων – Δυνατότητες και κίνδυνοι

Στο παγκόσμιο θαλάσσιο εμπόριο επικρατεί τρικυμία. Οι επιθέσεις των Χούθι και η κλιμάκωση της έντασης στην Ερυθρά Θάλασσα λόγω των αμερικανο-βρετανικών επιχειρήσεων έχουν μειώσει δραματικά τον αριθμό των πλοίων που διέρχονται από το Σουέζ. Και στον Παναμά, η λειψυδρία έχει περιορίσει θεαματικά τις δυνατότητες της ομώνυμης Διώρυγας.

Maersk: Σε πτώση μετά την αναστολή της επαναγοράς μετοχών

Με την εφοδιαστική αλυσίδα να διαταράσσεται για μία ακόμη φορά, μετά τα πλήγματα που επέφεραν η πανδημία, η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία και ο κλιμακούμενος εμπορικός πόλεμος ΗΠΑ – Κίνας, το διεθνές εμπόριο αναζητά μια εναλλακτική διαδρομή για τη διαπλανητική μεταφορά εμπορευμάτων – κυρίως μεταξύ Ασίας και Ευρώπης ή Βόρειας Αμερικής. Και η κλιματική αλλαγή στρέφει όλα τα βλέμματα στον βορρά.

Στον Αρκτικό Κύκλο

Για χρόνια απάτητη και ανεξερεύνητη, η Αρκτική κρύβει μια σειρά θαλάσσιων διαδρομών οι οποίες θα μπορούσαν να μειώσουν τον χρόνο του ταξιδιού από την Κίνα προς την Ευρώπη έως και κατά 40% σε σύγκριση με τη διαδρομή μέσω της Διώρυγας του Σουέζ. Πρόκειται για τη Βόρεια Θαλάσσια Διαδρομή, το Βορειοδυτικό Πέρασμα και τη Διαπολική Θαλάσσια Διαδρομή. Υπάρχει όμως ένα πρόβλημα: Και οι τρεις αυτές διαδρομές διασχίζουν έναν ωκεανό καλυμμένο με πάγο.

Παρά το γεγονός αυτό, τα τελευταία χρόνια χώρες όπως η Ρωσία, οι ΗΠΑ και ο Καναδάς δίνουν ολοένα και μεγαλύτερη έμφαση στην αξιοποίηση των διαδρομών που διασχίζουν τον Αρκτικό Κύκλο. Η αιτία είναι άκρως ανησυχητική: Η Αρκτική θερμαίνεται τέσσερις φορές ταχύτερα από τον παγκόσμιο μέσο όρο, με αποτέλεσμα – όπως αναφέρει ο Economist – από το 1978 η παγοκάλυψη να συρρικνώνεται κατά περίπου 78.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα ετησίως. Τον Ιούνιο του 2023 μάλιστα μελέτη στο περιοδικό Nature Communications έδειξε ότι το πρώτο καλοκαίρι χωρίς πάγο στην Αρκτική θα μπορούσε να έρθει ήδη από τη δεκαετία του 2040, ακόμη και αν ο κόσμος μειώσει σημαντικά τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου.

Η εξέλιξη αυτή, που απειλεί τεράστιες περιοχές του πλανήτη με καταστροφή λόγω της ανόδου της στάθμης της θάλασσας, ανοίγει μια νέα δυνατότητα για την παγκόσμια ναυσιπλοΐα: Καθώς οι πάγοι αραιώνουν και η τεχνολογία για πλεύση σε περιοχές με ψυχρά ύδατα βελτιώνεται, καθίσταται ολοένα πιο εύκολο να διασχίσει ένα πλοίο την Αρκτική.

Αύξηση της κίνησης

Η κίνηση έχει ήδη αυξηθεί. Ο όγκος του εμπορίου στη Βόρεια Θαλάσσια Διαδρομή, που ελέγχεται από τη Ρωσία, έχει αυξηθεί κατά 755% μεταξύ 2014 και 2022 – με τη Μόσχα να φιλοδοξεί τον δεκαπλασιασμό του ως το 2035. Τον Οκτώβριο μάλιστα ανακοίνωσε κοινοπραξία με την dp World, μια εταιρεία logistics από τα Εμιράτα, για τη δημιουργία υποδομών ώστε να μπορούν να πλέουν ευκολότερα πλοία μεταφοράς εμπορευματοκιβωτίων στην Αρκτική. Τον ίδιο μήνα η κινεζική NewNew Shipping Line ολοκλήρωσε το πρώτο της ταξίδι μετ’ επιστροφής σε αρκτικό δρομολόγιο μεταξύ Σαγκάης και Αγίας Πετρούπολης.

Ωστόσο όπως σημειώνει ο Economist, οι διαδρομές μέσω της Αρκτικής βρίσκονται πολύ μακριά από το να πλησιάσουν την κίνηση στους κραταιούς θαλάσσιους διαδρόμους: Το 2022 λιγότερα από 1.700 πλοία εισήλθαν στην Αρκτική ενώ πάνω από 23.000 πέρασαν από τη διώρυγα του Σουέζ και 14.000 από τη διώρυγα του Παναμά. Άλλωστε η ναυσιπλοΐα κατά μήκος των βόρειων διαδρομών παραμένει εποχιακή, με τα περισσότερα ταξίδια πραγματοποιούνται το καλοκαίρι. Το Βορειοδυτικό Πέρασμα συγκεντρώνει περισσότερους πάγους από τη Βόρεια Θαλάσσια Διαδρομή, ενώ η Διαπολική Θαλάσσια Διαδρομή θα εξακολουθήσει για πολλά χρόνια να είναι πλεύσιμη μόνο με βαριά παγοθραυστικά.

Κίνδυνοι για τη ναυσιπλοΐα και το περιβάλλον

Η κακή χαρτογράφηση, σε συνδυασμό με τις ακραίες και απρόβλεπτες καιρικές συνθήκες αυξάνει την πιθανότητα ατυχημάτων. Και η εξοικονόμηση χρόνου είναι αβέβαιη: Σύμφωνα με μελέτη που δημοσιεύθηκε τον Απρίλιο του 2023 στο Geophysical Research Letters, οι καθυστερήσεις λόγω θαλάσσιας ομίχλης αντιπροσωπεύουν το 23-27% του χρόνου πλεύσης κατά μήκος του Βορειοδυτικού Περάσματος και το 4-11% κατά μήκος της Βόρειας Θαλάσσιας Διαδρομής. Τέλος, η πλοήγηση στην Αρκτική απαιτεί τεχνογνωσία και εξειδικευμένα πλοία. Και αυτά κοστίζουν.

Έπειτα η ναυσιπλοΐα στην Αρκτική δεν μένει ανεπηρέαστη από τις ευρύτερες γεωπολιτικές αναταραχές. Για να πλεύσουν κατά μήκος της Βόρειας Θαλάσσιας Διαδρομής τα πλοία πρέπει να λάβουν άδεια από τις ρωσικές αρχές, ενώ διαφωνίες καταγράφονται και μεταξύ Καναδά και ΗΠΑ για τους κανόνες διέλευσης κατά μήκος του Βορειοδυτικού Περάσματος.

Οι περιβαλλοντικές ανησυχίες αποτελούν έναν ακόμα παράγοντα προβληματισμού. Το 2021 ο Διεθνής Ναυτιλιακός Οργανισμός προχώρησε σε απαγόρευση του βαρέος μαζούτ στην Αρκτική, όπως και στην Ανταρκτική – μια απόφαση που θα τεθεί σε ισχύ το 2029, με στόχο να μειωθεί ο κίνδυνος πετρελαιοκηλίδων και επιβλαβών ρύπων. Η ρύπανση του αέρα και του νερού αλλά και ο θόρυβος από τα πλοία απειλεί τα ενδημικά είδη και τους ντόπιους κατοίκους που βασίζονται σε αυτά. Ως εκ τούτου, ορισμένες εταιρείες έχουν δεσμευτεί να μην μεταφέρουν αγαθά μέσω της περιοχής αυτής για περιβαλλοντικούς λόγους.

Το μεγάλο στοίχημα της Ρωσίας

Παρ’ όλ’ αυτά, η Ρωσία εμφανίζεται αποφασισμένη να προωθήσει με κάθε τρόπο τη Βόρεια Θαλάσσια Διαδρομή, ειδικά με φόντο τις εντάσεις στην Ερυθρά Θάλασσα. Στις 5 Φεβρουαρίου ο Νικολάι Κορτσιούνοφ, ανώτερος αξιωματούχος της Ρωσίας για την περιοχή της Αρκτικής, δήλωσε ότι η Μόσχα είναι έτοιμη να παράσχει τη μέγιστη δυνατή ασφάλεια για τα εμπορικά και ερευνητικά πλοία στην εν λόγω διαδρομή.

«Δεδομένης της κρίσης εφοδιαστικής στην Ερυθρά Θάλασσα, είμαστε έτοιμοι να εγγυηθούμε τη μέγιστη δυνατή ασφάλεια της ναυσιπλοΐας και του περιβάλλοντος στη Βόρεια Θαλάσσια Διαδρομή για όλες τα είδη πλοίων, συμπεριλαμβανομένων των εμπορικών και ερευνητικών σκαφών, σύμφωνα με τους διεθνείς κανονισμούς και τους ρωσικούς νόμους», δήλωσε ο Κορτσιούνοφ σε συνέντευξή του στο Interfax.

Η Μόσχα «ανησυχεί για την κατάσταση στην περιοχή της Ερυθράς Θάλασσας» και «ως υπεύθυνο μέρος των διεθνών οικονομικών σχέσεων, κάνει ό,τι μπορεί για την αποτελεσματική λειτουργία του παγκόσμιου συστήματος θαλάσσιων μεταφορών», είπε.

«Το 2022, η ρωσική κυβέρνηση ενέκρινε το σχέδιο ανάπτυξης της Βόρειας Θαλάσσιας Διαδρομής για την περίοδο έως το 2035, το οποίο προβλέπει την κατασκευή παγοθραυστικών, πλοίων εφοδιασμού και λιμένων, καθώς και άλλα έργα», σημείωσε ακόμη. «Ο Βόρειος Θαλάσσιος Δρόμος είναι ανοικτός σε όλα τα κράτη, χωρίς διακρίσεις».

«Η απολύτως ασφαλής, βιώσιμη και περιβαλλοντικά ασφαλής ναυσιπλοΐα αποτελεί ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της Βόρειας Θαλάσσιας Οδού Τα τελευταία χρόνια, έχουμε παρατηρήσει αυξανόμενο ενδιαφέρον μεταξύ των εταιρειών logistics που επιδιώκουν να αντισταθμίσουν τους κινδύνους χρησιμοποιώντας τη Βόρεια Θαλάσσια Οδό.Έτσι, έχουν αρχίσει να αναπτύσσονται τακτικές γραμμές μεταφοράς εμπορευματοκιβωτίων», κατέληξε.