Πώς είναι να είσαι γυναίκα και να δουλεύεις στην επιστήμη

«Παρόλο που έχει σημειωθεί πρόοδος, παραμένουν προκλήσεις στην επίτευξη της καθολικής και ισότιμης πρόσβασης των γυναικών στην επιστήμη».

Αυτό αναφέρει μεταξύ άλλων, μιλώντας στον ΟΤ, η Δρ. Έφη Δήμου μηχανικός στην ΕΔΕΥΕΠ (Ελληνική Διαχειριστική Εταιρεία Υδρογονανθράκων και Ενεργειακών Πόρων).

Οι γυναίκες έχουν πλέον νομικές προστασίες έναντι των διακρίσεων παρα ταύτα χρειάζονται ακόμα πολλά βήματα για να αλλάξει η εταιρική κουλτούρα, ειδικά ως προς το θέμα των μισθών και της προαγωγής.

Χρειαζόμαστε περισσότερες γυναίκες στις θετικές επιστήμες

Τι συμβαίνει όμως στην Ελλάδα; Υπάρχουν βελτιώσεις και υπάρχουν προκλήσεις οι οποίες θα αντιμετωπιστούν σε βάθος χρόνου, μέσα από συνεχείς προσπάθειες. Είναι επίσης συχνές οι μαρτυρίες ότι οι γυναίκες έστω και μία φορά στην πορεία τους έχουν βιώσει διάκριση.

«Διάκριση στην αμοιβή πιστεύω ότι είχα στην πρώτη μου εργασιακή εμπειρία στην Αγγλία – και λόγω διαφορετικής εθνικότητας και λόγω φύλου, καθότι ο χώρος της ενέργειας τότε ήταν αρκετά ανδροκρατούμενος», τονίζει η κ. Δήμου. Και συνεχίζει: «Χρειάστηκε μεγαλύτερη προσπάθεια και επιμονή προκειμένου να αποκτήσω την εμπιστοσύνη του εργοδότη. Όσον αφορά την εξέλιξη σε ανώτερες θέσεις, υπήρχε διστακτικότητα στην προαγωγή γυναικών λόγω της μητρότητας και των προτεραιοτήτων που θέτει κάθε γυναίκα. Σημαντικό ρόλο παίζει στον τομέα αυτό και το οικογενειακό περιβάλλον. Υπάρχουν πολλές περιπτώσεις γυναικών που κατέκτησαν με επιτυχία ανώτερες θέσεις με τη στήριξη της οικογένειάς τους, αφού έτσι μπόρεσαν να αφιερώσουν το χρόνο και ενέργεια που απαιτείται για να τις διεκδικήσουν και να ικανοποιήσουν τους προσωπικούς τους στόχους».

Απαντήσεις της Δρ. Έφης Δήμου

ΕΡ.: Η Διεθνής Ημέρα Γυναικών και Κοριτσιών στην Επιστήμη, που ανακηρύχθηκε από τη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών το 2015, εορτάζεται κάθε χρόνο στις 11 Φεβρουαρίου. Τι μήνυμα πιστεύετε ότι στέλνει αυτή η ημέρα στην επιστημονική και τεχνολογική κοινότητα;

ΑΠ.: Το μήνυμα που στέλνει αυτή η μέρα στην επιστημονική κοινότητα είναι για μένα διπλό. Αρχικά, είναι η τιμή που δίνεται σε όλες τις γυναίκες που έχουν ασχοληθεί με τους τομείς της Επιστήμης, της Τεχνολογίας, της Μηχανικής, των Μαθηματικών και άλλων θετικών επιστημών, και αποτελούν σημεία-ορόσημα για την καθιέρωση του γυναικείου φύλου μέσα από τα επιτεύγματά τους. Το άλλο μήνυμα είναι ότι οι γυναίκες και τα κορίτσια διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην επιστημονική και τεχνολογική κοινότητα και πρέπει η συμμετοχή τους να αυξηθεί.

Απαραίτητη προϋπόθεση κάθε ανθρώπου που θέλει να γίνει μέρος της επιστημονικής και τεχνολογικής κοινότητας είναι το πάθος και ο ενθουσιασμός για την εξέλιξη, την καινοτομία, και τη δημιουργία. Πιστεύω πως οι γυναίκες και τα κορίτσια έχουν να προσφέρουν πολλά στους παραπάνω τομείς όταν επιλέγουν την επιστημονική τους πορεία και ανάπτυξη με βάση τη θέληση και το όραμά τους, και όχι τις προκαταλήψεις και τα στερεότυπα.

ΕΡ.: Σύμφωνα με την UNESCO, σήμερα λιγότερο από το 30% των ερευνητών παγκοσμίως είναι γυναίκες. Εκτιμάτε ότι υπάρχει πλέον η κουλτούρα να προωθηθεί η καθολική και ισότιμη πρόσβαση των γυναικών στην επιστήμη;

ΑΠ.: Πιστεύω ότι υπάρχει σήμερα σημαντική προσπάθεια προώθησης της καθολικής και ισότιμης πρόσβασης των γυναικών στην επιστήμη, με ουσιαστικές δράσεις και πρωτοβουλίες. Υπάρχουν νόμοι, πολιτικές και προγράμματα για την προαγωγή της ισότητας των φύλων σε όλους τους τομείς, συμπεριλαμβανομένης της επιστήμης και της έρευνας. Υπάρχουν εκστρατείες για την ευαισθητοποίηση όλων σχετικά με τη σημασία της γυναικείας συμμετοχής στην επιστήμη και την τεχνολογία, όπως είναι η «Βραδιά του Ερευνητή», καθώς και διάφορα εκπαιδευτικά προγράμματα και διαγωνισμοί. Η κοινωνία μας έχει γίνει πολυπολιτισμική και μέσα από το διαδίκτυο ιδρύονται δίκτυα και κοινότητες που υποστηρίζουν τις γυναίκες στην επιστήμη, μέσα από την ενημέρωση για επαγγελματική εξέλιξη και προοπτικές σε διεθνές επίπεδο.

Παρόλο που έχει σημειωθεί πρόοδος, παραμένουν ωστόσο προκλήσεις στην επίτευξη της καθολικής και ισότιμης πρόσβασης των γυναικών στην επιστήμη. Πιστεύω ότι αυτές οι προκλήσεις θα αντιμετωπιστούν σε βάθος χρόνου, μέσα από συνεχείς προσπάθειες και διαρθρωμένες δράσεις από την επιστημονική κοινότητα και αρμόδιους φορείς.

ΕΡ.: Γιατί πιστεύετε ότι υπάρχει τέτοια διάκριση στην επιστήμη; Ειδικά σε έναν τομέα ο οποίος προάγει την εξέλιξη, πώς γίνεται να μένει τόσο πίσω και να καθοδηγείται από στερεότυπα;

ΑΠ.: Πράγματι, υφίσταται ελλιπής εκπροσώπηση των γυναικών στη δημόσια σφαίρα – αποτελεί δηλαδή γενικό κοινωνικό φαινόμενο η υπο-εκπροσώπηση γυναικών σε τομείς που παραδοσιακά «ανήκαν» στους άνδρες. Η διάκριση δεν προέρχεται από την επιστημονική κοινότητα, αλλά από τα πολιτισμικά και τα κοινωνικά στερεότυπα. Ενδεικτικά, τα στερεότυπα για τη θέση της γυναίκας, η παρανόηση της κοινωνίας για τις ικανότητες της γυναίκας, η δύσκολη πρόσβαση κοριτσιών σε εκπαιδευτικές δράσεις που επικεντρώνονται στην επιστήμη και την τεχνολογία, κυρίως στην περιφέρεια, αποτελούν προκλήσεις που πρέπει να ξεπεραστούν για να προωθηθεί η ισότιμη πρόσβαση των γυναικών στην επιστήμη.

Θα πρέπει, ωστόσο, να αναφέρουμε ότι τα τελευταία χρόνια παρατηρείται θεαματική μεταβολή στην αύξηση της συμμετοχής γυναικών στο στελεχιακό δυναμικό, και μάλιστα σε θέσεις λειτουργικά και ιεραρχικά ανάλογες των υψηλών δεξιοτήτων και του μορφωτικού τους επιπέδου. Υπάρχουν περισσότερες γυναίκες και κορίτσια που έχουν τη στήριξη της οικογένειας και το ζήλο, το πείσμα και τη θέληση να κάνουν τη «διαφορά» για να συνεισφέρουν με το έργο τους στο κλάδο των επιστημών και της τεχνολογίας.

Προσωπικά, πιστεύω ότι μπορούμε να κάνουμε περισσότερα για να ενισχύσουμε τις γυναίκες και τα κορίτσια να ακολουθήσουν τον επιστημονικό τομέα που τους εκφράζει – με υποτροφίες, πρακτικές ασκήσεις, προγράμματα καθοδήγησης που βοηθούν τις γυναίκες να ξεπεράσουν εμπόδια και στερεότυπα, αλλά και με την προβολή προτύπων γυναικών που ασχολούνται με την επιστήμη. Όλες μας αντιμετωπίσαμε προκλήσεις, όλες μας είχαμε αμφιβολίες αλλά πιστεύαμε στον εαυτό μας και στις ικανότητές μας και βρήκαμε λύσεις. Αυτές τις λύσεις θα ήταν καλό να τις μεταφέρουμε και στα σημερινά κορίτσια για να τα έχουν ως εφόδια στη δική τους πορεία και να γνωρίζουν ότι δεν είναι μόνες.

ΕΡ.:. Η ιστορία της επιστήμης έχει να επιδείξει σημαντικές ανακαλύψεις που έκαναν γυναίκες όπως, μεταξύ άλλων, η Μαρί Κιουρί και η Ιρέν Ζολιό Κιουρί. Έχετε μακρά πορεία σε έναν απαιτητικό επιστημονικό αντικείμενο, το οποίο κατά βάση υπηρετεί τον κλάδο της Ενέργειας. Είναι ανδροκρατούμενος ο κλάδος; Υπάρχει το στερεότυπο ως προς τις γυναίκες;

ΑΠ.: Παρόλο που ο τομέας της ενέργειας είναι παραδοσιακά ανδροκρατούμενος, ο τομέας καλείται σήμερα να βρει λύσεις και τεχνολογίες ενεργειακής μετάβασης που είναι οικονομικά προσιτές και φιλικές προς το περιβάλλον, κάτι το οποίο μεταφράζεται σε ανάγκη από επιστήμονες και ειδικό προσωπικό με όραμα, φρέσκες ιδέες και καινοτόμες προτάσεις. Είναι πολύ αισιόδοξο και ενθαρρυντικό ότι τα τελευταία χρόνια υπάρχει αύξηση των γυναικών, και μάλιστα σε θέσεις ευθύνης, στον τομέα της ενέργειας – ειδικότερα στον τομέα των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας που υπηρετώ κι εγώ στο πλαίσιο του ρόλου μου στην Ελληνική Διαχειριστική Εταιρεία Υδρογονανθράκων και Ενεργειακών Πόρων (ΕΔΕΥΕΠ). Και είναι σημαντικό διότι οι γυναίκες του χώρου συνεισφέρουν ουσιαστικά στην εξέλιξη του ενεργειακού τομέα και στην επιτάχυνση της ενεργειακής μετάβασης.

Όσον αφορά τα στερεότυπα από συναδέλφους στον εργασιακό χώρο, με βάση την προσωπική μου εμπειρία δεν έχω αντιμετωπίσει κάποια διάκριση λόγω φύλου. Στο τωρινό μου επαγγελματικό περιβάλλον στην ΕΔΕΥΕΠ είμαστε όλοι μια ομάδα. Έχουμε μεν διαφορετικές προσωπικότητες, εθνικότητες και απόψεις, αλλά αυτό που μας συνδέει είναι ο σεβασμός, η κατανόηση και η αποδοχή της διαφορετικότητάς μας προκειμένου να συνεργαστούμε αποτελεσματικά και να συνεισφέρουμε με τις γνώσεις μας στην επίτευξη των στόχων μας ως εταιρεία, ως ομάδα και ως άτομα.

ΕΡ.: Καθ’ όλη τη διάρκεια της επαγγελματικής σας πορείας ήρθατε ποτέ σε δύσκολη θέση ως προς τη διάκριση στην αγορά εργασίας; Πείτε μας μερικά παραδείγματα, αν βιώσατε κάτι τέτοιο.

ΑΠ.: Στον τομέα μου δεν έχω αντιμετωπίσει διακρίσεις στην εύρεση εργασίας και αυτό γιατί η ενέργεια συνιστά έναν δυναμικό και καινοτόμο κλάδο που βασίζεται στις ισχυρές ικανότητες και στα δυνατά προσόντα των ατόμων που τον υπηρετούν. Κάθε εταιρεία ενέργειας αναζητά τα άτομα εκείνα που έχουν πάθος για αυτό που κάνουν, έχουν γνώσεις και εμπειρία για να προβλέπουν εξελίξεις και να τεκμηριώνουν προτάσεις με στρατηγικές αντιμετώπισης, έχουν προσαρμοστική ικανότητα και δέσμευση να ακολουθήσουν τις νέες τάσεις της αγοράς και της τεχνολογίας, και κυρίως την ισχυρή θέληση να συνεισφέρουν μέσα από το έργο τους στο όραμα και τους στόχους της εταιρείας. Επομένως, οι προσλήψεις βασίζονται στα προσόντα των υποψηφίων και οι αμοιβές εξαρτώνται από τον διαθέσιμο προϋπολογισμό κάθε εταιρείας για τις θέσεις που προσφέρει.

Διάκριση στην αμοιβή πιστεύω ότι είχα στην πρώτη μου εργασιακή εμπειρία στην Αγγλία – και λόγω διαφορετικής εθνικότητας και λόγω φύλου, καθότι ο χώρος της ενέργειας τότε ήταν αρκετά ανδροκρατούμενος. Χρειάστηκε μεγαλύτερη προσπάθεια και επιμονή προκειμένου να αποκτήσω την εμπιστοσύνη του εργοδότη. Όσον αφορά την εξέλιξη σε ανώτερες θέσεις, υπήρχε διστακτικότητα στην προαγωγή γυναικών λόγω της μητρότητας και των προτεραιοτήτων που θέτει κάθε γυναίκα. Σημαντικό ρόλο παίζει στον τομέα αυτό και το οικογενειακό περιβάλλον.

Υπάρχουν πολλές περιπτώσεις γυναικών που κατέκτησαν με επιτυχία ανώτερες θέσεις με τη στήριξη της οικογένειάς τους, αφού έτσι μπόρεσαν να αφιερώσουν το χρόνο και ενέργεια που απαιτείται για να τις διεκδικήσουν και να ικανοποιήσουν τους προσωπικούς τους στόχους.

ΕΡ.: Έχετε σπουδάσει στο εξωτερικό και έχετε επίσης εργαστεί. Ποιες διαφορές εντοπίζετε σε σχέση με την Ελλάδα;

ΑΠ.: Στην Αγγλία, που γνωρίζω καλύτερα λόγω σπουδών και εργασιακής εμπειρίας, υπάρχει πολιτική στήριξης στην ανάπτυξη νέων τεχνολογιών, προκειμένου να αναπτυχθούν προϊόντα και τεχνογνωσία για ενίσχυση της οικονομίας – με τη δημιουργία θέσεων εργασίας και τη δυνατότητα εξαγωγής στη διεθνή αγορά. Για αυτό το λόγο οι εταιρείες είναι συνδεδεμένες με πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα, προσφέροντας οικονομική ενίσχυση και projects μελέτης βασισμένα σε πραγματικές προκλήσεις για την εύρεση λύσεων. Στην Ελλάδα, από την άλλη, είναι λιγότερες οι εταιρείες που ασχολούνται με το χώρο της καινοτομίας, υπάρχει ελλιπής συνεργασία μεταξύ ερευνητικών κέντρων και εταιρειών, και τα πανεπιστήμια αντιμετωπίζουν προκλήσεις ως προς την εύρεση οικονομικών πόρων για την υλοποίηση ιδεών της καινοτομίας.

Όσον αφορά την εκπαίδευση, το εκπαιδευτικό σύστημα στην Αγγλία δίνει δάνεια στους φοιτητές προκειμένου να τους στηρίξει οικονομικά στην επιλογή της καριέρας που έχουν οραματιστεί, και που έχουν το ζήλο και την ενέργεια να τη εξελίξουν σε ανώτερο βαθμό. Στην Ελλάδα, οι μαθητές επιλέγουν την επαγγελματική τους καριέρα με βάση τα αποτελέσματα των εξετάσεων, κάτι που σημαίνει ότι ενδέχεται να σπουδάσουν τυχαία ένα αντικείμενο, στο οποίο δεν θα έχουν απαραίτητα το κίνητρο και το πάθος για να εξελιχθούν. Εδώ θα πρέπει να επισημάνω ότι υπάρχουν Έλληνες εκπαιδευτικοί που πραγματικά εμπνέουν, καθοδηγούν, ενθαρρύνουν και ενημερώνουν τους φοιτητές για τις επιλογές και προοπτικές που έχουν, κάτι που τους δίνει κίνητρο και θέληση.

Σχετικά με τον εργασιακό χώρο, έχω σήμερα τη χαρά να εργάζομαι στην ΕΔΕΥΕΠ, όπου μαζί με αξιόλογους συναδέλφους που φέρνουν με τη σειρά τους πολύτιμη εμπειρία και γνώσεις, στηρίζουμε το όραμα της εταιρείας και δουλεύουμε μεθοδικά για την επίτευξη των υψηλών στόχων που θέτει η διοίκηση. Μπορώ να πω ότι το όραμα και η εταιρική κουλτούρα κάνει την διαφορά και όχι ο γεωγραφικός τόπος