Ουκρανία: Μαθήματα επιχειρηματικής επιβίωσης από το Χάρκοβο

Ο Αντρέι Ντεχτγιάρ βρισκόταν στα τελευταία στάδια των διαπαραγματεύσεων για την πώληση της τεχνολογικής startup που κατείχε σε μια βρετανική εταιρεία, όταν εμφανίστηκε ένα μάλλον ανυπέρβλητο εμπόδιο: το Χάρκοβο, η γενέτειρά του και έδρα της εταιρείας συμβούλων επιχειρήσεων Rozdoum, βρέθηκε στο επίκεντρο των ρωσικών βομβαρδισμών.

Η Adaptavist, ο επίδοξος αγοραστής είχε δεσμευτεί ότι θα ελέγξει τους όρους της συμφωνία και θα επέστρεφε με μια τελική προσφορά μέχρι το τέλος του Φεβρουαρίου του 2022. Ωστόσο, λίγες ημέρες νωρίτερα, στις 24 Φεβρουαρίου, ξεκίνησε η πλήρους κλίμακας ρωσική εισβολή εισβολή στην Ουκρανία και ο Ντεχτγιάρ μαζί με τους 15 υπαλλήλους της εταιρείας βρέθηκαν στην πρώτη γραμμή του μετώπου.

Μαθήματα από έναν ιδρυτή startup: Τι να κάνεις όταν φτάσεις στο σταυροδρόμι της αποτυχίας

Παύση για λίγο

«Στις 26 του μηνός έλαβα ένα μήνυμα [από την Adaptavist] που έλεγε: “Μπορεί να κάνουμε παύση για λίγο, επειδή δεν καταλαβαίνουμε ακριβώς τι συμβαίνει”», δηλώνει ο ίδιος ο Ντεχτγιάρ στους Financial Times. »Είπα, “δεν υπάρχει πρόβλημα, μην ανησυχείτε. Πρέπει να επικεντρωθώ προς το παρόν στη μετεγκατάσταση των ανθρώπων μου. Είμαι καλά και η επιχείρηση είναι εντάξει”».

«Ήταν μια λίγο περίεργη περίοδος», προσθέτει ο Ντεχτγιάρ. «Οι άνθρωποι μεταφέρονταν σε όλη την Ουκρανία και εργάζονταν σε περίεργες τοποθεσίες, ορισμένοι σε ενοικιαζόμενα διαμερίσματα για λίγες ημέρες κάθε φορά. Αλλά η δουλειά συνεχίστηκε. Το βράδυ της ίδιας ημέρας που οι υπάλληλοί μου μεταφέρθηκαν, έγραφαν κώδικα και παρέδιδαν».

Στη συνέχεια, στα μέσα Απριλίου, και ενώ το Χάρκοβο βρισκόταν ακόμα στο επίκεντρο των ρωσικών βομβαρδισμών, ο Ντεχτγιάρ έλαβε ένα μήνυμα από τον Σάιμον Χέιτον-Γουίλιαμς, διευθύνοντα σύμβουλο της Adaptavist, το οποίο έλεγε: «Λυπούμαστε που αργήσαμε τόσο πολύ. Εάν είστε έτοιμοι, είμαστε έτοιμοι να κάνουμε την εξαγορά».

Παράδειγμα επιχειρηματικής ανθεκτικότητας

Όταν θα γραφτούν οι ιστορίες του πολέμου στην Ουκρανία, θα πρέπει να υπάρξει μια αναφορά στα επιχειρηματικά εγχειρίδια που θα βασίζεται στην αξιοσημείωτη ανθεκτικότητα των επιχειρηματιών και των μηχανικών τεχνολογίας της χώρας, αναφέρουν χαρακτηριστικά οι Financial Times. Το Χάρκοβο είναι η βιομηχανική ατμομηχανή της Ουκρανίας που μετατράπηκε σε τεχνολογικό κέντρο, το οποίο εξακολουθεί να αποτελεί στόχο πυραύλων που εκτοξεύονται από τη Ρωσία στην άλλη πλευρά των συνόρων, μόλις 20 μίλια μακριά.

Από τις 511 εταιρείες τεχνολογίας που είχαν την έδρα τους στην πόλη πριν από τον Φεβρουάριο του 2022, οι 500 εξακολουθούν να λειτουργούν, αν και οι μηχανικοί τους είναι διασκορπισμένοι σε όλη την Ουκρανία, λέει η Όλγα Σαπόβαλ, η 41χρονη επικεφαλής του τεχνολογικού συμπλέγματος του Χάρκοβο.

«Αστειευόμαστε, αλλά μόνο εν μέρει, ότι οι ουκρανικές εταιρείες πληροφορικής είχαν την πιο σχετική εμπειρία στον μετριασμό των κινδύνων», λέει η Σαπόβαλ, σε συνέντευξή της στο Χάρκοβο στα τέλη του περασμένου έτους. «Είμαστε πλέον πραγματικά ειδικοί στο ποια μέρη των σχεδίων επιχειρησιακής συνέχειας λειτουργούν – και ποια όχι».

«Το μάθημά μας είναι πώς να παραμένουμε σταθεροί σε εξαιρετικά ασταθείς καιρούς. Όλοι στην κοινότητά μας που εκκενώσαμε είναι ζωντανοί: είναι ο καλύτερος KPI [βασικός δείκτης απόδοσης]. Και μόνο μία εταιρεία στο σύμπλεγμά μας έκλεισε, μία από τις 270», συμπλήρωσε.

Όταν ο τεχνολογικός κόμβος του Χάρκοβο ανακαινίστηκε πριν από τρία χρόνια, το στυλ των νεοφυών επιχειρήσεων της Σίλικον Βάλεϊ – ευάερα δωμάτια διαλείμματος, κομψά έπιπλα και εγκαταστάσεις τέχνης – αντανακλούσε την αισιόδοξη τεχνολογική διάθεση της εποχής.

Πριν από τον Φεβρουάριο του 2022 υπήρχαν περισσότεροι από 50.000 μηχανικοί λογισμικού στο Χάρκοβο, λέει η Σαπόβαλ, και τα 14 πανεπιστήμιά του είχαν σχεδόν 100 προγράμματα αφιερωμένα σε αυτούς.

Σχεδιασμός, γεννημένος από την εμπειρία

Η Rozdoum, μια συμβουλευτική εταιρεία που επικεντρώνεται στον τρόπο χρήσης της τεχνολογίας για τον εξορθολογισμό των επιχειρήσεων, ήταν μία από τις πολλές εταιρείες τεχνολογίας που επανήλθαν σε λειτουργία μέσα σε μια εβδομάδα από τη ρωσική εισβολή. Ο Ντεχτγιάρ, 42 ετών, λέει ότι το κλειδί ήταν ο σχεδιασμός, γεννημένος από την εμπειρία.

«Όταν το 2014 η Ρωσία εισέβαλε στην Κριμαία και στη συνέχεια ξέσπασαν οι μάχες στη νοτιοανατολική Ουκρανία, σκεφτήκαμε: “Τι θα κάνουμε αν ο πόλεμος έρθει εδώ;”. Έτσι μεταφέραμε ό,τι μπορούσαμε εκτός Ουκρανίας. Αλλάξαμε το υλικό σε φορητούς υπολογιστές ώστε να μπορούμε απλά να φύγουμε αν χρειαστεί».

«Και μετά είχαμε το Covid, το οποίο ήταν ένα καλό πεδίο εκπαίδευσης. Έπρεπε να απενεργοποιήσουμε τα γραφεία μας μέσα σε μία εβδομάδα. Η μετάβαση από την εποχή Covid στον πόλεμο ήταν ένα σοκ για την υλικοτεχνική μας υποδομή – αλλά όχι για την επιχείρηση. Οι διαδικασίες συνέχισαν να λειτουργούν».

«Η επιχειρηματική συνέχεια ήταν στο DNA μας», προσθέτει ο Ντεχτγιάρ. «Δεν ήταν εύκολο, αλλά δεν ήταν και κάτι παράξενο», καταλήγει μιλώντας στους Financial Times.

Στα τέλη Φεβρουαρίου του 2022, όταν το Χάρκοβο βρισκόταν υπό πολιορκία, το σύμπλεγμα μετατράπηκε σε διαδικτυακή συμβουλευτική, ανταλλάσσοντας ιδέες για τα πάντα, από το πώς και πού να ξαναστηθούν επιχειρήσεις μέχρι την προμήθεια γεννητριών. Τώρα, μετά την υποχώρηση των Ρώσων από τα προάστια της πόλης πίσω στα σύνορα στα τέλη του καλοκαιριού του 2022, το σύμπλεγμα έχει μετατοπιστεί από την επιβίωση στο πώς να βοηθήσει τις διασκορπισμένες τεχνολογικές εταιρείες του Χάρκοβο να επεκταθούν – και πώς να ενθαρρύνει περισσότερους ανθρώπους να επιστρέψουν στην πόλη.

Ακόμα και καθώς έχουν προσαρμοστεί στο να πρέπει να αναζητούν καταφύγιο στο άκουσμα του συναγερμού αεράμυνας της πόλης, παλεύουν επίσης με ζητήματα που είναι γνωστά στις παγκόσμιες επιχειρήσεις στη μετά-Covid εποχή: ιδίως πώς να καλλιεργήσουν το ομαδικό πνεύμα όταν οι περισσότεροι άνθρωποι δεν έρχονται στο γραφείο.

«Έχουμε ανθρώπους διασκορπισμένους σε όλη την Ουκρανία», λέει στους Financial Times ο Εβγκέν Γκορόβγι, ο 35χρονος ιδρυτής της It-Jim, μιας εταιρείας επεξεργασίας εικόνας με τεχνητή νοημοσύνη. «Οδηγώ συνεχώς από τοποθεσία σε τοποθεσία για να τους δω», σημειώνει. Για να φέρει κοντά τους ανθρώπους του, ο Ντεχτγιάρ διοργανώνει μια ομαδική εκδήλωση κάθε σεζόν σε διαφορετική πόλη.

«Τα σχέδια επιχειρησιακής συνέχειας λειτουργούν όταν έχεις απόλυτη εμπιστοσύνη», λέει η Σαπόβαλ. «Τα σημεία συμφόρησης τείνουν να είναι άτομα που είναι αγχωμένα. Τα σχέδια λειτουργούν καλύτερα όταν δεν είσαι μόνος σου, αλλά είσαι σε μια κοινότητα».

Ο πόλεμος ήταν ένα είδος ώθησης

Ο Ντεχτγιάρ βλέπει την εμπιστοσύνη ως το χρυσό νήμα που συνδέει τις πολεμικές εμπειρίες της πόλης του και της εταιρείας του. Η απόφαση της Adaptavist να προχωρήσει στην εξαγορά της επιχείρησής του αντανακλούσε την εμπιστοσύνη στη σχέση τους, λέει. Οι δύο εταιρείες είχαν συνεργαστεί για αρκετά χρόνια και συζήτησαν για πρώτη φορά μια πιθανή εξαγορά το 2017.

«Βλέποντας το email του [σχετικά με την πραγματοποίηση της συμφωνίας], σκέφτηκα ότι αυτός ο τύπος έχει κότσια», λέει ο Ντεχτγιάρ, ο οποίος ίδρυσε την εταιρεία του το 2006. Η πώληση ολοκληρώθηκε τον Νοέμβριο του 2022 με τους ίδιους όρους που είχαν συζητηθεί στα τέλη του 2021. Με το 95% των πελατών του εκτός Ουκρανίας και πολλούς πρόθυμους να παραμείνουν πιστοί δεδομένης της δεινής κατάστασης της χώρας, η επιχείρησή του αυξήθηκε κατά 30% το 2022.

Πολλές άλλες νεοσύστατες επιχειρήσεις τα πήγαν επίσης εκπληκτικά καλά το 2022. Ο τομέας της τεχνολογίας ήταν ένα μοναχικό φωτεινό σημείο της ουκρανικής οικονομίας εκείνο το έτος, με ανάπτυξη 5%, αν και επιβραδύνθηκε και πάλι πέρυσι. «Μπορεί να ακούγεται λίγο κυνικό, αλλά ο πόλεμος ήταν ένα είδος ώθησης», λέει ο Γκορόβγι. «Εμφανίστηκαν νέες προκλήσεις, αλλά ανέλαβα και νέα ρίσκα».

Αντί να απολύει ανθρώπους στο τέλος του 2022, άνοιξε νέους τομείς έρευνας. «Σε έξι μήνες ήταν σαφές ότι ήταν η καλύτερη απόφαση για την επιχείρησή μου», σημειώνει ο Γκορόβγι. Από τους 15 μηχανικούς λογισμικού του τον Φεβρουάριο του 2022, όλοι εκτός από έναν έφυγαν από την πόλη. Ο Γκορόβγι απασχολεί τώρα 30 υπαλλήλους, εκ των οποίων το ένα τρίτο είναι από το Χάρκοβο. «Έχουμε ανθρώπους σε πόλεις σε όλη την Ουκρανία. Δεν αισθάνομαι σαν ιδρυτής μιας εταιρείας του Χάρκοβο, αλλά μιας ουκρανικής εταιρείας».

Μακροπρόθεσμα, ο τομέας φιλοδοξεί να γίνει μια παγκόσμια βιομηχανία αμυντικής τεχνολογίας κατά το πρότυπο του Τελ Αβίβ. Οι περισσότερες από τις εταιρείες τεχνολογίας έχουν προσαρμόσει τις επιχειρήσεις τους όπου είναι δυνατόν για να βοηθήσουν τον ουκρανικό στρατό, είτε πρόκειται για χαρτογράφηση, είτε για ασφάλεια στον κυβερνοχώρο, είτε για την ανάπτυξη μη επανδρωμένων αεροσκαφών, τα οποία έχουν διαδραματίσει τόσο καθοριστικό ρόλο στον πόλεμο.

Ο Γκορόβγι βλέπει τεράστιες ευκαιρίες για την Ουκρανία. «Ο πόλεμος αυτός προφανώς δεν είναι σαν τους προηγούμενους. Είναι ένας τεχνολογικός πόλεμος», λέει. «Αν γνωρίζεις κάτι πριν από τον εχθρό σου, μπορείς να κερδίσεις, ακόμη και αν έχεις λιγότερα όπλα και λιγότερους ανθρώπους. Απλώς χρειάζεσαι τη σωστή τεχνολογία στο σωστό μέρος τη σωστή στιγμή».

«Δεν πρόκειται μόνο για την κατασκευή τεχνολογίας για την προστασία της Ουκρανίας. Έχουμε μοναδικά δεδομένα σε πραγματικό χρόνο από το πεδίο της μάχης. Έχουμε τη δυνατότητα να τα πουλήσουμε σε άλλες χώρες. Η Ουκρανία μπορεί να γίνει κόμβος στρατιωτικής τεχνολογίας. Αυτή είναι μια ευκαιρία για εμάς».

Ένας πόλεμος που πρέπει να κερδηθεί

Η Σαπόβαλ και άλλοι ηγέτες της τεχνολογίας και οι αρχές της πόλης προσπαθούν να ενθαρρύνουν μια αντίστροφη μετανάστευση. Ενώ οι εταιρείες τεχνολογίας έχουν αποδείξει ότι μπορούν να εργαστούν από οπουδήποτε, οι αρχές της πόλης ανησυχούν ότι αν οι κάτοικοι μείνουν μακριά για πολύ καιρό μπορεί να μην επιστρέψουν ποτέ.

Οι μηχανικοί λογισμικού αμείβονται καλά για τα ουκρανικά δεδομένα – με μέσο μισθό 2.600 ευρώ το μήνα πριν από τον Φεβρουάριο του 2022 – και η παρουσία τους, καθώς και οι φόροι, έχουν τροφοδοτήσει μια δορυφορική οικονομία υπηρεσιών με καφετέριες και μπαρ.

Η ίδια η Σαπόβαλ έφυγε από την Ουκρανία τον Απρίλιο του 2022 με την πεθερά της, τρεις γάτες και τρία σκυλιά, για την Ιταλία, και αφού έκανε μερικά μπρος-πίσω, επέστρεψε μόνιμα τον περασμένο Αύγουστο. «Είναι σημαντικό να επιστρέφουμε», λέει. «Όταν επέστρεψα έπρεπε να επισκευάσω έπιπλα που είχαν υποστεί ζημιά στο σπίτι μου και πήγα την παραγγελία μου σε ντόπιους επιχειρηματίες. Η βοήθεια είναι σημαντική, αλλά πρέπει να πληρώνουμε τις τοπικές επιχειρήσεις. Είναι ο μόνος τρόπος για να γίνει η Ουκρανία πραγματικά ανθεκτική: χρειαζόμαστε φόρους- χρειαζόμαστε μια οικονομία που να λειτουργεί».

Από τα τέλη Δεκεμβρίου οι πυραυλικές επιθέσεις στο Χάρκοβο έχουν επιταχυνθεί, μειώνοντας το κλίμα ενόψει της δεύτερης επετείου της πλήρους κλίμακας ρωσικής εισβολής .

«Δεν είναι ότι υπάρχουν πολλές απώλειες από τους βομβαρδισμούς», λέει ο Ντεχτγιάρ μιλώντας ξανά στα τέλη του περασμένου μήνα από το διαμέρισμά του στο κέντρο της πόλης, «αλλά πλέον στοχεύουν τις υποδομές. Και υπάρχει ο κίνδυνος οι άνθρωποι να φύγουν και πάλι και να γίνουμε μια πόλη-φάντασμα».

Ο τεχνολογικός τομέας της Ουκρανίας συρρικνώθηκε πέρυσι στο επίπεδο του 2021. Οι περισσότεροι από τους πελάτες των ουκρανικών εταιρειών τεχνολογίας εδρεύουν στην Αμερική και η Σαπόβαλ λέει ότι οι φόβοι εκεί για ύφεση το πρώτο εξάμηνο του 2023 οδήγησαν σε μείωση της ζήτησης για τεχνολογικές συνεργασίες. Οι Αμερικανοί πελάτες έχουν επίσης γίνει πιο προσεκτικοί όσον αφορά το ρίσκο να συνεργαστούν με ουκρανικές εταιρείες.

Ποια είναι λοιπόν η συμβουλή της για τις παγκόσμιες εταιρείες σχετικά με τη διατήρηση της επιχειρηματικής δραστηριότητας σε συνθήκες κρίσης;

«Πρέπει να έχετε ένα σχέδιο Β και ένα σχέδιο Γ γιατί πολλά πράγματα πάνε στραβά», λέει η Σαπόβαλ. «Πρέπει να είστε προετοιμασμένοι ότι δεν θα είναι όλα τόσο απλά όσο ήταν όταν ήταν τοποθετημένα σε όμορφα διαγράμματα και πίνακες», καταλήγει.