Δέκα χρόνια πολέμου: «Όλοι υποτίμησαν τον Πούτιν»

Στις 24 Φεβρουαρίου 2022 η Μαρίνα Λισίνα ήθελε να δώσει μάθημα μαγειρικής σοκολάτας. Έστρωσε τα τραπέζια το προηγούμενο βράδυ και ανυπομονούσε να έρθουν τα παιδιά στο ιδιωτικό της θέατρο νέων στο Κόνοτοπ της βόρειας Ουκρανίας. Η ηθοποιός και μητέρα δύο παιδιών δυσκολεύτηκε να κοιμηθεί εκείνο το βράδυ. Άκουγε θόρυβο και νόμιζε ότι ήταν το τραμ. «Στις επτά το πρωί ένας φίλος μού τηλεφώνησε και μου είπε, άνοιξε την τηλεόραση, γίνεται πόλεμος», θυμάται η Λίσινα, που ζει τώρα στη Βόννη. Το Κόνοτοπ απέχει περίπου 80 χιλιόμετρα από τα σύνορα με τη Ρωσία.

Πριν από δύο χρόνια, η πόλη περικυκλώθηκε μέσα σε λίγες ώρες από ρωσικά στρατεύματα. Υπήρξε αντίσταση, αλλά οι δυνάμεις ήταν άνισες, ο ουκρανικός στρατός αποσύρθηκε. Τις πρώτες ημέρες του πολέμου η Λισίνα κατέφυγε στη μητέρα της στα περίχωρα της πόλης, όπου συνάντησε Ρώσους στρατιώτες: «Τους ρωτάω, τι κάνετε εδώ;». Και η απάντηση: «Ήρθαμε να πάρουμε τον πρόεδρο Ζελένσκι. Λες και η Ουκρανία δεν ήταν ανεξάρτητο κράτος», λέει αγανακτισμένη. «Οι κατακτητές είχαν πιστέψει ότι θα τους υποδέχονταν με ανοιχτές αγκάλες και ξαφνιάστηκαν που δεν έγινε», λέει η γυναίκα. Μετά από τρεις ημέρες η Λισίνα κατέφυγε στη δυτική Ουκρανία και από εκεί, μαζί με εκατομμύρια συμπατριώτες της, στην ΕΕ. Ο σύζυγός της έμεινε πίσω.

Ζελένσκι: Πόλεμος όχι όπως στο Instagram

Αιφνιδίασε ο Πούτιν στην Κριμαία

Σύμφωνα με τη Deutsche Welle, σήμερα εξακολουθεί να απορεί: «Δεν περίμενα ότι θα γινόταν μεγάλος πόλεμος. Πώς μπορεί να συμβεί κάτι τέτοιο στον 21ο αιώνα στην καρδιά της Ευρώπης»; Η Λισίνα κατηγορεί τη Δύση ότι βλέπει την Ουκρανία ως πιόνι και διαπραγματευτικό χαρτί: «Η Ευρώπη παρακολουθούσε και περίμενε να δει αν θα μας σκοτώσουν ή όχι». Αυτό βέβαια δεν ισχύει για όλες τις κυβερνήσεις. Οι ΗΠΑ, η Βρετανίακι άλλες προμήθευαν όπλα το Κίεβο ήδη πριν από τη ρωσική εισβολή. Η Γερμανία εντάχθηκε αργά, αλλά τώρα βρίσκεται επικεφαλής της λίστας των κρατών που την υποστηρίζουν. Πολλοί εξεπλάγησαν εκείνη την εποχή, συμπεριλαμβανομένης της ίδιας της Ουκρανίας. Η ρωσική επίθεση είχε ήδη ξεκινήσει οκτώ χρόνια νωρίτερα με την προσάρτηση της Κριμαίας. Στις 27 Φεβρουαρίου 2014, ένοπλοι και μασκοφόροι άνδρες με στολές χωρίς εθνικά εμβλήματα κατέλαβαν το κοινοβούλιο και την περιφερειακή διοίκηση της χερσονήσου. Ο πρόεδρος Πούτιν παραδέχθηκε αργότερα ότι επρόκειτο για Ρώσους στρατιώτες. Πολλοί αιφνιδιάστηκαν εκείνη την εποχή, και η ίδια η Ουκρανία.

Η Ουκρανία αποδυναμώθηκε σοβαρά. Οι διαδηλώσεις της αντιπολίτευσης στο Κίεβο ανάγκασαν τον φιλορώσο πρόεδρο Βίκτορ Γιανουκόβιτς να διαφύγει στη Ρωσία. Η νέα φιλοδυτική κυβέρνηση δεν τόλμησε να υπερασπιστεί την Κριμαία με όπλα. Η Δύση συμβούλευσε επίσης το Κίεβο να επιδείξει αυτοσυγκράτηση ακόμη και όταν την άνοιξη του 2014 ξεκίνησε ο θερμός πόλεμος στο ανατολικό ουκρανικό ανθρακωρυχείο του Ντονμπάς.Αυστηρές κυρώσεις δεν υπήρξαν. Η Ρωσία έβαλε τους δικούς της ανθρώπους επικεφαλής των φιλορωσικών δυνάμεων στο Ντονέτσκ και το Λουγκάνσκ και τους εξόπλιζε κρυφά όλο και περισσότερο. Η Δύση προσπάθησε να παγώσει τη σύγκρουση μέσω διαπραγματεύσεων και η Ουκρανία δεν επέβαλε στρατιωτικό νόμο.

«Αδύναμη ηγεσία στο Κίεβο»

Ο πόλεμος ονομάστηκε «αντιτρομοκρατική επιχείρηση». «Όλα αυτά σήμαιναν ότι για πολλούς ο πόλεμος φαινόταν μακρινός, οι περισσότεροι στην Ουκρανία δεν συνειδητοποιούσαν ότι ήταν ο δικός τους πόλεμος», λέει η Λισίνα. Για τον Μαξίμ Κοσούμπ αυτό δεν ισχύει. Ο διερμηνέας από το Κίεβο θυμάται πώς τον Ιούνιο του 2014 ζήτησε τη διακοπή των σχέσεων σε μια συγκέντρωση μπροστά από τη ρωσική πρεσβεία. «Κατάλαβα τότε ότι πρόκειται για πόλεμο», λέει ο Κοσούμπ. Πήγε ως εθελοντής στο μέτωπο στο Ντονμπάς και τραυματίστηκε. Ήταν μέρος μιας πατριωτικής μειονότητας ήρθε σε αντιπαράθεση με τη Ρωσία. Μετά την ρωσική εισβολή τον Φεβρουάριο του 2022, πολεμά ξανά στον ουκρανικό στρατό. Θα έπρεπε η Ουκρανία να είχε πολεμήσει για την Κριμαία; Πολλοί στην Ουκρανία το πιστεύουν. «Μπαίνω στον πειρασμό να πω ότι θα έπρεπε να είχαν προσπαθήσει», λέει η Σούζαν Στιούαρτ, ειδική σε θέματα Ουκρανίας από τη δεξαμενή σκέψης Ίδρυμα Επιστήμη και Πολιτική (SWP) του Βερολίνου. Ωστόσο, κάνει ιδιαίτερα λόγο για την «αδύναμη ηγεσία στο Κίεβο» εκείνη την εποχή. Είναι επίσης αλήθεια ότι η Ρωσία ανέπτυξε στρατεύματα κατά μήκος των ουκρανικών συνόρων το 2014 και απειλούσε ήδη τότε με μαζική εισβολή.

Ο ουκρανικός στρατός στην Κριμαία δεν είχε πολεμικό φρόνημα με μεγάλα τμήματα να αυτομολούν. Τα χρόνια ανάμεσα στο 2015 και 2022 ο πόλεμος στο Ντονμπάς φαινόταν να έχει παγώσει, αλλά στην πραγματικότητα ήταν ένας πόλεμος χαρακωμάτων με χιλιάδες θύματα. Γιατί άραγε η Δύση πίστεψε ότι θα παραμείνει η κατάσταση έτσι, δεν προμήθευσε την Ουκρανία με βαριά όπλα και συνέχιζε να σχεδιάζει μεγάλα έργα, όπως ο αγωγός Nord Stream 2 με τη Ρωσία; Η Σούζαν Στιούαρτ το εξηγεί με την πεποίθηση ότι με την ενσωμάτωση θα μπορούσε να αποτραπούν πόλεμοι στην Ευρώπη.

Κι αν χάσει η Ουκρανία τον πόλεμο;

Από το 2022 η Ουκρανία έχει αλλάξει πολύ. «Συνεχίζουμε να στεκόμαστε και να αγωνιζόμαστε για την Ουκρανία, ακόμη και αν το τίμημα είναι πολύ υψηλό», λέει ο στρατιώτης Μαξίμ Κοσούμπ. Ο στρατός έχει αλλάξει πολύ, έχει γίνει πιο επαγγελματικός, αν και εξακολουθούν να υπάρχουν προβλήματα. «Η κοινωνία έχει δείξει μεγάλη αυτοοργάνωση», λέει. Και ως παράδειγμα φέρνει τους εθελοντές που προμηθεύουν τον στρατό εδώ και δέκα χρόνια με αυτοκίνητα, γυαλιά νυχτερινής όρασης και φάρμακα. Ο Κοσούμπ πιστεύει σε έναν μακρύ πόλεμο με πολλά θύματα και μια ουκρανική νίκη στο τέλος.

Κοιτάζοντας πίσω, λέει: «Όλοι υποτίμησαν τον Πούτιν και την προθυμία του να αγνοήσει τους κανόνες». Αλλά και η Μαρίνα Λισίνα πιστεύει στη νίκη. Ο πόλεμος την έκανε πιο σκληρή, πιο ασυμβίβαστη απέναντι στη Ρωσία, τη ρωσική γλώσσα και τον πολιτισμό, όπως παραδέχεται. Θα ήθελε κάποια στιγμή να επιστρέψει στον σύζυγό της, αλλά τότε δεν θα ζούσε πια στο Κόνοτοπ, αλλά στη δυτική Ουκρανία. «Εκεί υπάρχει μεγαλύτερη ασφάλεια, η Ρωσία θα παραμείνει ένας επικίνδυνος γείτονας».

Η Σούζαν Στιούαρτ δεν τολμά να κάνει προβλέψεις πέραν του ενός έτους. Δεν περιμένει «εκπλήξεις» στη Ρωσία. Με τη δυτική υποστήριξη η Ουκρανία θα αντέξει, αλλά η εξάντληση μετά από δέκα χρόνια πολέμου γίνεται όλο και πιο αισθητή. «Πολύ λίγη σκέψη γίνεται για το τι θα συμβεί αν η Ουκρανία χάσει», λέει η ειδικός. Το κόστος θα ήταν «πολύ υψηλότερο».