Tα τρία «γουρουνάκια» και το… Τζίνι – Και η σχέση τους με, κρατικά και μη, πανεπιστήμια

Θυμάστε την ιστορία με τα «γουρουνάκια»; Όχι το παραμύθι με τ’ αξιαγάπητα τρία γουρουνάκια και τον κακό λύκο, αλλά το αγγλικό ακρωνύμιο PIGS (pig: γουρούνι). Ένα υποτιμητικό και απαξιωτικό ακρωνύμιο για την Πορτογαλία (P), την Ιταλία (I), την Ελλάδα (G) και την Ισπανία (S) που είχε αρχίσει να αναφέρεται ήδη από τη δεκαετία του 80 για να χαρακτηρίσει τις οικονομίες των συγκεκριμένων κρατών. Προσβλητικό για τους πολίτες των χωρών αυτών η οικονομία των οποίων για διάφορους λόγους είχε χαμηλότερες επιδόσεις από αυτές άλλων ευρωπαϊκών χωρών. Στη συνέχεια και κατά τη διάρκεια της ευρωπαϊκής κρίσης χρέους του 2009-14 προστέθηκε στην παρέα των Νότιων και η Ιρλανδία επεκτείνοντας το ακρωνύμιο μ’ ένα επιπλέον γράμμα, το I, σε PIIGS.

Και ποια κράτη των PIIGS αναγκάστηκαν να «φορέσουν» τον ασφυκτικό «κορσέ» των μνημονίων; Η Πορτογαλία, η Ιρλανδία και η Ελλάδα. Τι θέλεις όμως τώρα και ανασκαλίζεις το παρελθόν και τα μνημόνια; «Η Ιστορία δεν επαναλαμβάνεται. Απλώς δείχνει πώς μπορεί μια κοινωνία να αποφεύγει στο μέλλον τα σφάλματα του παρελθόντος…», έλεγε ο φιλοσοφημένος στοχαστής και ιστορικός Γ. Δερτιλής σε συνομιλία του με την Καθημερινή το 2016. Και για να πάμε στο μέλλον κάνοντας στάση στο παρόν, ποια από τις τρεις προαναφερθείσες χώρες θεωρείται η οικονομικά πιο επιτυχημένη; Κατά γενική ομολογία, η Ιρλανδία. Ας ρίξουμε λοιπόν μια ματιά στο καθαρό διαθέσιμο εισόδημα των νοικοκυριών χωρών του ΟΟΣΑ (βλ. Σχήμα 1).

Ο συγκεκριμένος δείκτης, δηλαδή τα χρήματα που έχει στη διάθεσή του το μέσο νοικοκυριό μετά την αφαίρεση των φόρων και των εισφορών, προσαρμοσμένα στην ισοτιμία αγοραστικής δύναμης (PPP: Purchasing Power Parity), αποτυπώνει ρεαλιστικά την οικονομική κατάσταση των Ιρλανδών. Παράλληλα αποδεικνύει ότι η χώρα τους η οποία μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 90 εθεωρείτο σχετικά φτωχή συγκρινόμενη με δυτικοευρωπαϊκές χώρες, έκτοτε έχει σημειώσει τεράστια πρόοδο όσον αφορά την οικονομική ανάπτυξη. Πολύ μεγαλύτερη από την Πορτογαλία, αλλά και τη χώρα μας.

Τι γίνεται όμως με τις ανισότητες στην Ιρλανδία; Μήπως αυξήθηκαν; Ο συντελεστής Τζίνι (βλ. Σχήμα 2), εκ του Ιταλού στατιστικολόγου Gini, μετρά την ανισότητα, δηλαδή κατά πόσον η κατανομή του εισοδήματος μεταξύ των ατόμων ή των νοικοκυριών αποκλίνει από την απόλυτα ίση κατανομή. Το 0 αντιπροσωπεύει τέλεια ισότητα (όλοι έχουν το ίδιο εισόδημα), ενώ το 100 συνεπάγεται τέλεια ανισότητα. Επομένως, όσο πιο κοντά στο μηδέν είναι ο δείκτης, τόσο χαμηλότερη είναι η εισοδηματική ανισότητα σε μια χώρα.

Όπως γίνεται φανερό, το 2003 η χώρα μας και η Ιρλανδία είχαν τον ίδιο συντελεστή, άρα ίδια επίπεδα εισοδηματικής ανισότητας. Το 2020 η Ελλάδα κινείτο πάνω – κάτω στα ίδια, ενώ η Ιρλανδία είχε καταφέρει να τη μειώσει ακόμα πιο πολύ σε σχέση με την Ελλάδα και την Πορτογαλία. Έχοντας ταυτόχρονα αυξήσει τα εισοδήματα των πολιτών της.

Τι είδους χώρα όμως είναι αυτή η Ιρλανδία; Ένα μικρό κράτος με τη μισή έκταση και τον μισό πληθυσμό της Ελλάδας που έχει ζήσει απελευθερωτικό αγώνα κατά του Ηνωμένου Βασιλείου, εμφύλιο, φτώχεια, μετανάστευση, Ιρλανδική διασπορά και είσοδο στην ΕΟΚ τη δεκαετία του 70. Μήπως μας θυμίζει κάτι; Λίγο Ελλάδα, σίγουρα. Και τελικά πως κατάφεραν, σύμφωνα με στοιχεία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ), το 2020 να εξάγουν το 41% των προϊόντων και υπηρεσιών τους στην ΕΕ και το 30% στις ΗΠΑ; Ποιοι είναι οι λόγοι; Γιατί; Αυτό το «γιατί η Ιρλανδία» έψαξα. Και ιδού η απάντηση (βλ. Εικόνα 1):

Τι βλέπουμε λοιπόν; «Πρώτο τραπέζι πίστα» εμφανίζονται τα ταλέντα, δηλαδή το ανθρώπινο δυναμικό που προσφέρει εργασία βασισμένη σε υψηλού επιπέδου γνώση, με άλλα λόγια τα «μυαλά». Τα υπόλοιπα έπονται: η οικονομία, οι υποδομές της Ιρλανδίας και η ποιότητα της ζωής. Και τι είδους ταλέντα προσφέρει η Ιρλανδία για να κάνουν δουλειές οι εταιρείες, που θα επενδύσουν σ’ αυτά; Κάνοντας κλικ στο πεδίο ταλέντα, παίρνουμε τις απαντήσεις:

Πτυχιούχοι υψηλού επιπέδου: το υψηλότερο επίπεδο αποφοίτων STEM ανά κάτοικο στην ΕΕ στους νέους 20-29 ετών (STEM: Science, technology, engineering, and mathematics)

Ανοιχτή σε διεθνή ταλέντα: στοχεύοντας σε εξαγωγές με βάση την Ιρλανδία έχετε στη διάθεσή σας ταλέντα που μιλούν πολλές ξένες γλώσσες με το 19% των εργαζομένων στην Ιρλανδία να μην είναι Ιρλανδοί

Σύνδεση εκπαίδευσης με την αγορά: το εκπαιδευτικό σύστημα συνεργάζεται στενά με τις επιχειρήσεις στοχεύοντας στην ανάπτυξη της γνώσης και των δεξιοτήτων που απαιτεί ο ταχέως εξελισσόμενος εργασιακός χώρος με αποτέλεσμα 9 από τις 10 κορυφαίες εταιρείες τεχνολογίας και λογισμικού των ΗΠΑ να βρίσκονται στην Ιρλανδία

Καλλιεργώντας ένα ποικιλόμορφο εργατικό δυναμικό: πέραν της εξ αποστάσεως εργασίας ενθαρρύνουμε περισσότερες γυναίκες ν’ ακολουθήσουν καριέρες STEM με αποτέλεσμα το 32% των προγραμματιστών λογισμικού στην Ιρλανδία να είναι γυναίκες (+2% πάνω από τον μέσο όρο της ΕΕ)

Συνεχής ανάπτυξη ταλέντων: υποστηρίζουμε τη δια βίου μάθηση μέσω προγραμμάτων επανεκπαίδευσης και αναβάθμισης των δεξιοτήτων από εθνικούς οργανισμούς κατάρτισης, προσφέροντας εξειδικευμένη κατάρτιση στις ψηφιακές τεχνολογίες, τις βιοεπιστήμες και τη μεταποίηση

Οι Ιρλανδοί επενδύουν λοιπόν. Επενδύουν στη γνώση, στα «μυαλά», σε πτυχιούχους υψηλού επιπέδου από την Ιρλανδία, αλλά και από άλλες χώρες. Και προφανώς το κάνουν με επιτυχία αν λάβουμε υπ’ όψιν ότι η Ιρλανδία καταλαμβάνει την πέμπτη θέση ανάμεσα σε 35 χώρες του ΟΟΣΑ σε έρευνα που διεξήγαγε το 2019 με τίτλο «Δείκτες ελκυστικότητας των ταλέντων» (βλ. και άρθρο στον ΟΤ «Brain Gain ή Brain Tr-ain; Σχέση εμπιστοσύνης»). Αν δεν το έχουμε αντιληφθεί ακόμα, εδώ και χρόνια εξελίσσεται ένας διεθνής ανταγωνισμός με στόχο την προσέλκυση ταλέντων. Και η χώρα μας τι κάνει; Στο συγκεκριμένο πεδίο (εργαζόμενοι με μεταπτυχιακούς ή διδακτορικούς τίτλους σπουδών) συμπληρώνει την τελευταία τριάδα της έρευνας μαζί με το Μεξικό και την Τουρκία.

Γιατί όμως οι Ιρλανδοί επενδύουν στη γνώση, δηλαδή σε πτυχιούχους υψηλού επιπέδου, αλλά και σε αντίστοιχα ταλέντα άλλων χωρών; Διαπίστωσαν αρχικά ότι είναι μια μικρή χώρα με φτωχούς κατοίκους οι οποίοι την εγκατέλειπαν για ένα καλύτερο μέλλον μεταναστεύοντας σε άλλες χώρες. Άρα θα έπρεπε να βρουν τρόπους να παράγουν προϊόντα και υπηρεσίες που να τα πωλούν, ει δυνατόν, σ’ όλον τον κόσμο. Για να πετύχει αυτό θα έπρεπε να είναι ανταγωνιστικοί, άρα έπρεπε να επενδύσουν σε έναν συνδυασμό γνώσης, δηλαδή στα «μυαλά» και στην τεχνολογική πρόοδο.

Τι έκαναν λοιπόν; « Έφεραν» τα προϊόντα και τις υπηρεσίες στην πατρίδα τους. Πως; Προσελκύοντας μεγάλες ξένες εταιρείες στην Ιρλανδία, ιδιαίτερα του τεχνολογικού κλάδου, για να εγκαταστήσουν εκεί τη βάση τους. Ποιο ήταν το «αγκίστρι»; Ο εξαιρετικά χαμηλός εταιρικός φορολογικός συντελεστής επί των κερδών. Αξιοποιώντας ταυτόχρονα τα συγκριτικά τους πλεονεκτήματα, πολλά από τα οποία έχουν να κάνουν με την εγγύτητά τους στις ΗΠΑ, δηλαδή γεωγραφική, σχετικά μικρή διαφορά ώρας, αγγλοσαξονική κουλτούρα και φυσικά η γλώσσα τους, τα Αγγλικά. Σημαντικό, καθώς πολλές εταιρείες, ιδιαίτερα του τεχνολογικού κλάδου, προέρχονται από τις ΗΠΑ.

Κι έπειτα; Συνδύασαν την τεχνολογία με υψηλής εκπαίδευσης ανθρώπινο δυναμικό. Τα «μυαλά» δηλαδή. Και όχι μόνο τα ιρλανδικά, αλλά και ταλέντα απ’ όλον τον κόσμο. Το αποτέλεσμα; Η Google απασχολεί σήμερα περισσότερα από 8.000 άτομα 60 εθνικοτήτων, η Apple 6.000 από 90 χώρες, η Amazon 5.000, η Facebook 5.000, η Accenture 4.000, η Intel 4.000, η Dell 3.000, η Microsoft 2.500 από 75 χώρες. Στην Ιρλανδία. Σε μια χώρα με τον μισό πληθυσμό της Ελλάδας.

Κι έτσι λοιπόν οι υψηλού εκπαιδευτικού επιπέδου εργαζόμενοι αξιοποίησαν την τεχνολογία, με αποτέλεσμα να παράγουν ανταγωνιστικά προϊόντα και αντίστοιχες υπηρεσίες, επεκτείνοντας παράλληλα τις γνώσεις τους και αναβαθμίζοντας τις δεξιότητές τους, ανοίγοντας ταυτόχρονα τους ορίζοντές τους. Κι όπως αναφέρει η Wikipedia: «Η οικονομία της Ιρλανδίας είναι μια ιδιαίτερα ανεπτυγμένη οικονομία της γνώσης, η οποία επικεντρώνεται στις υπηρεσίες υψηλής τεχνολογίας, στις βιοεπιστήμες, στις χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες και στις αγροτικές επιχειρήσεις, συμπεριλαμβανομένων των αγροδιατροφικών προϊόντων. Ο ΟΟΣΑ εκτιμά ότι οι ξένες πολυεθνικές απασχολούν το ένα τέταρτο του εργατικού δυναμικού του ιρλανδικού ιδιωτικού τομέα.»

Όλα αυτά όμως δεν δημιουργήθηκαν με το «πάτημα ενός κουμπιού». «Εκείνη την εποχή, το Κορκ (Ιρλανδία) υπέφερε από υψηλή ανεργία και εξαιρετικά χαμηλές οικονομικές επενδύσεις. Όμως οι ηγέτες της εταιρείας είδαν μια κοινότητα πλούσια σε ταλέντα και μια κοινότητα που πίστευαν ότι θα μπορούσε να φιλοξενήσει την ανάπτυξη αν η εταιρεία ήταν αρκετά τυχερή για να πετύχει. Εκείνη την εποχή, η εταιρεία γνώριζε ότι για να εξυπηρετήσει τους πελάτες στην Ευρώπη, θα χρειαζόταν μια βάση εκεί. Έτσι, τον Οκτώβριο του 1980, η εταιρεία άνοιξε ένα εργοστάσιο στο Κορκ της Ιρλανδίας με 60 υπαλλήλους.» Το οποίο εγκαινίασε ένας νεαρός 25 ετών, συνιδρυτής της εταιρείας, από τον ιστότοπο της οποίας είναι μεταφρασμένο το κείμενο στα εισαγωγικά. Το όνομά του; Jobs! Steve Jobs της Apple. Μπορείτε να το δείτε στο YouTube.

Καλά τα κατάφεραν οι Ιρλανδοί και μπράβο τους. Και οι Πορτογάλοι; Στην ερώτηση πως μπορεί η Πορτογαλία ν’ ανταγωνίζεται την Ιρλανδία έχοντας τον διπλάσιο φόρο (25,5%) για τις επιχειρήσεις: «Αυτό που ενδιαφέρει περισσότερο μια επιχείρηση που θέλει να επενδύσει στην Πορτογαλία είναι το ταλέντο. Αυτό είναι που τους προσελκύει εδώ… Είμαστε μια μικρή χώρα, αλλά με πλούσιο ταλέντο». Τάδε έφη ο Λουίς Ενρίκες, διευθύνων σύμβουλος του Πορτογαλικού Οργανισμού Επενδύσεων (Aicep). (Έρευνα Διανέοσις, «Πως η εξωστρέφεια έσωσε την Πορτογαλία», 2018)

Εμείς τώρα τι σχέση έχουμε με όλα αυτά; Αφορμής δοθείσης λοιπόν (ψήφιση νόμου για την Ανώτατη Εκπαίδευση) και αιτίας υπάρχουσας («έκρηξη» της Τεχνητής Νοημοσύνης που ανοίγει τον δρόμο για την τεχνολογική επανάσταση) έχουμε κι εμείς τώρα μια τεράστια ευκαιρία να κάνουμε ένα μεγάλο βήμα μπροστά. Και με λίγη προσπάθεια, ένα άλμα. Όπως οι Ιρλανδοί πριν χρόνια, αλλά και οι Πορτογάλοι. Έχοντας διδαχθεί(;) από το παρελθόν, ας στοχεύσουμε σήμερα, ως κοινωνία, δηλαδή όλοι μας, αποκλειστικά στο μέλλον και συζητώντας ανοικτά, δημιουργικά, με ειλικρίνεια και με επιχειρήματα, ας δώσουμε απαντήσεις σε συγκεκριμένα ερωτήματα, όπως:

·         Θέλουμε να δημιουργούμε πλούτο, αυξάνοντας το εισόδημά μας;

·         Θέλουμε αυτό το εισόδημα να μοιράζεται, να διαχέεται, βάλτε όποιο ρήμα θέλετε, όσο το δυνατόν πιο δίκαια στην κοινωνία;

·         Θέλουμε ν’ αναγνωρίσουμε τον υπάρχοντα διεθνή οικονομικό ανταγωνισμό, τόσο σε παραγωγή προϊόντων και υπηρεσιών, όσο και σε προσέλκυση ταλέντων και να προσπαθήσουμε να γίνουμε και να παραμείνουμε ανταγωνιστικοί;

·         Θέλουμε ν’ αξιοποιήσουμε σ’ αυτήν την παραγωγική διαδικασία πρωτίστως τα «μυαλά» σε συνδυασμό με την τεχνολογία, επενδύοντας σ’ αυτά και στοχεύοντας στην ανάδειξή τους ως συγκριτικό πλεονέκτημα της χώρας, ιδιαίτερα στην ήδη επερχόμενη εποχή της Τεχνητής Νοημοσύνης;

·         Θέλουμε να δώσουμε κίνητρα στα ξενιτεμένα μας «μυαλά» να επιστρέψουν για να προσφέρουν στον τόπο μας, επιβραδύνοντας παράλληλα την ανάφλεξη της βραδυφλεγούς δημογραφικής βόμβας;

·         Θέλουμε να διαμορφώσουμε ένα εκπαιδευτικό πεδίο ως πόλο έλξης ταλέντων από άλλες χώρες τα οποία να συμβάλλουν στην οικονομική και όχι μόνο ανάταση της χώρας;

·         Θέλουμε να εκπαιδεύουμε εδώ νέες και νέους, επενδύοντας, από το υστέρημά μας και τους φόρους μας, στο μέλλον τους και στη συνέχεια άλλα κράτη και επιχειρήσεις στο εξωτερικό ν’ αξιοποιούν τις γνώσεις τους;

·         Θέλουμε να μετατρέψουμε την Ελλάδα σε έναν ψηφιακό κόμβο (digital hub) όχι μόνο δεδομένων, αλλά τεχνογνωσίας και τεχνολογίας;

·         Θέλουμε ν’ αξιοποιήσουμε τα συγκριτικά μας πολιτισμικά πλεονεκτήματα και να δημιουργήσουμε πρωτοπόρα διεθνή κέντρα ανθρωπιστικών και ιατρικών σπουδών;

·         Θέλουμε να συνδέσουμε την επιστημονική γνώση και έρευνα με τις ανάγκες της (διεθνούς) αγοράς;

·         Θέλουμε να ξεφύγουμε από τη, χωρίς δίδακτρα, κρατική εκπαίδευση και να δημιουργήσουμε μια δημόσια, πραγματικά δωρεάν για τους φοιτούντες, πραγματική Παιδεία;

·         Θέλουμε να έχουμε ελεύθερη διακίνηση ιδεών στους πανεπιστημιακούς χώρους και στην ακαδημαϊκή κοινότητα με παράλληλη τήρηση των εσωτερικών κανονισμών λειτουργίας των στο πλαίσιο του Συντάγματος;

·         Θέλουμε να θέσουμε στο κέντρο της εκπαίδευσης όλων των βαθμίδων την συστηματική, κριτική και δημιουργική σκέψη, δηλαδή το «γιατί», ξεφεύγοντας από την αποστήθιση, δηλαδή το «πως»;

·         Θέλουμε να διαμορφώσουμε εκείνες τις συνθήκες οι οποίες θα επιτρέψουν την καθιέρωση του εθνικού απολυτηρίου το οποίο με τη σειρά του θα αντικαταστήσει τις πανελλαδικές εξετάσεις;

·         Θέλουμε ν’ αναβαθμίσουμε τα φροντιστήρια και τα ιδιαίτερα μαθήματα από κέντρα «διερχομένων» προς εισαγωγικές εξετάσεις διαφόρων κατευθύνσεων, σε «γυμναστήρια» απόκτησης γνώσης, επανεκπαίδευσης και δια βίου μάθησης;

·         Θέλουμε να επανατοποθετήσουμε το λειτούργημα του δασκάλου και του καθηγητή στο βάθρο της κοινωνικής αναγνώρισης, περιλαμβανομένης και της, αντίστοιχης με την προσφορά, αμοιβής του;

Ας αναλογιστούμε λοιπόν: ποια είναι τα συγκριτικά πλεονεκτήματα της Ελλάδας σε σχέση με άλλες χώρες; Η γεωγραφική της θέση, το κλίμα και ο (αρχαίος) πολιτισμός της τα οποία σε συνδυασμό με την εξωστρεφή επιχειρηματικότητα συμπατριωτών μας, οδηγούν τον τουρισμό και τη ναυτιλία σε υψηλές πτήσεις. Και μετά τι γίνεται; Λίγα πράγματα. Έλα όμως που η ψηφιακή επανάσταση έχει μετατοπίσει εδώ και χρόνια το κέντρο βάρους της παραγωγής οικονομικής αξίας από τον φυσικό στον ψηφιακό κόσμο στον οποίον η εκπαίδευση, η γνώση και οι δεξιότητες παίζουν καθοριστικό ρόλο. Μήπως αυτή είναι η μεγάλη μας ευκαιρία για να επενδύσουμε στη γνώση, έτσι ώστε το «μυαλό» μας να γίνει το βασικό συγκριτικό μας πλεονέκτημα; Επαφίεται λοιπόν σ’ εμάς, προσβλέποντας στο μέλλον και περιορίζοντας τις «οδομαχίες του παρελθόντος» στο ελάχιστο, ν’ αξιοποιήσουμε το πλαίσιο που καθορίζει ο νόμος ως «εφαλτήριο άλματος γνώσης στο μέλλον».

Και με τα τρία γουρουνάκια και το τζίνι τι θα κάνουμε; Ας συνεχίσουμε να διηγούμαστε αυτά τα παραμύθια στα μικρά μας βλαστάρια και εγγόνια (πολλοί συνταξιούχοι γαρ) και ίσως αυτά τα παιδάκια όταν μεγαλώσουν να θυμούνται τους γονείς, παππούδες και γιαγιάδες τους, όχι μόνο ως γενιά του τρίτου συνθετικού του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, αλλά και για τις βάσεις που τους έδωσε το Ίδρυμα για να τα καταφέρουν στη ζωή τους.

Υ.Γ.: Η Microsoft ανακοίνωσε πρόσφατα τα σχέδιά της να εκπαιδεύσει μέχρι το 2025 δύο εκατομμύρια ανθρώπους στην Ινδία με δεξιότητες στην Τεχνητή Νοημοσύνη.