Η Αξιοπιστία της Δύσης μπροστά σε νέες Απειλές

Τον τελευταίο καιρό έχουν γραφθεί πολλά άρθρα και βιβλία σε διεθνή και εθνικό τύπο για την αξιοπιστία και την ικανότητα της Δύσης να ανταποκριθεί σε διάφορες παγκόσμιες απειλές. Ο ανθρωπολόγος Emmanuel Todd γράφει για την ήττα της Δύσης (εκδόσεις Gallimard, 2024) στο πρόσφατο βιβλίο του και διαβεβαιώνει ότι η Δύση θα «πεθάνει» και ότι η Ρωσία έχει ήδη θριαμβεύσει.

Ο Niall Ferguson σε μια πρόσφατη συνέντευξή στο Βήμα (Κυριακή 25 Φεβρουαρίου 2024, σελ. 32) αναφέρει ότι η Ευρώπη αντιμετωπίζει πέντε απειλές. Σε πρόσφατο άρθρο μας στο Βήμα, αναφερθήκαμε στα ρίσκα και ευκαιρίες της φετινής χρονιάς (Κυριακή 25 Φεβρουαρίου 2024, σελ. 21).

Ατού της Δύσης

Οι φιλελεύθερες δημοκρατίες περνούν μια στιγμή υπαρξιακής αμφιβολίας και ευπάθειας. Εμφανίζονται άφωνες ως προς τις αξίες και αγωνίζονται να προβάλουν τη δύναμη τους, αν και δεν είναι ευκαταφρόνητη. Μέρος αυτής της ζοφερής ατμόσφαιρας προέρχεται από τη Washington, τον κεντρικό αντιδραστήρα αυτού του δυτικού κόσμου που αμφισβητείται και προκαλείται από χώρες όπως η Κίνα, η Ρωσία ή το Ιράν.

Για άλλους, εάν υπάρχει παρακμή στη Δύση, είναι πολύ μεγαλύτερη αυτή της Ευρώπης παρά των ΗΠΑ. Το σχετικό βάρος της Ευρώπης μειώνεται σε παγκόσμια κλίμακα ενώ αυτό των ΗΠΑ διατηρείται. Το 1980, αυτές αντιπροσώπευαν το 25% του παγκόσμιου ΑΕΠ, ακόμη 25% δεκαπέντε χρόνια αργότερα στην κορύφωση της μονοπολικής τους στιγμής και εξακολουθούν να έχουν 25% το 2023. Η ΕΕ αντιπροσώπευε το 16% του παγκόσμιου ΑΕΠ το 2022.

Η Ευρώπη βλέπει την εξάρτηση της να αυξάνεται, όχι μόνο σε σχέση με τις ΗΠΑ, αλλά και σε σχέση με τις χώρες του Κόλπου και την Κίνα.

Καθώς όμως η ανάπτυξη της κινέζικης οικονομίας επιβραδύνεται, είναι όλο και λιγότερο βέβαιο ότι κάποτε θα ξεπεράσει τον Αμερικανό αντίπαλό της. Το κινέζικο μοντέλο, που βασίζεται στις εξαγωγές και τις μεγάλες επενδύσεις σε υποδομές ασθμαίνει και το χρέος των τοπικών κυβερνήσεων έχει εκραγεί.

Σε δημογραφικό επίπεδο, ο πληθυσμός των ΗΠΑ αναμένεται να αυξηθεί κατά αρκετά εκατομμύρια κατοίκους έως το 2100, επωφελούμενος από την παράδοση της μετανάστευσης και την ικανότητα προσέλευσης ταλέντων από όλο τον κόσμο. Η πτώση της Κίνας επιταχύνθηκε πέρυσι, με μείωση 2 εκατομμυρίων ανθρώπων σε σύγκριση με το 2022. Ήδη η Ινδία είναι η μεγαλύτερη χώρα στον κόσμο σε αριθμό κατοίκων με 1,4284 δισεκατομμύρια σύμφωνα με τα Ηνωμένα Έθνη (βλ. Κ. Ζοπουνίδης, Ινδία: η χώρα του 21ου αιώνα, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 13.01.2024).

Η Ρωσία βρίσκεται ήδη σε πτώση (1,5 παιδί ανά γυναίκα). Σύμφωνα με τις προβλέψεις του ΟΗΕ, η χώρα θα μπορούσε να χάσει 25 εκατομμύρια κατοίκους σε πενήντα χρόνια.

Σε γεωπολιτικό επίπεδο, αν και οι ΗΠΑ έχουν υποστεί σοβαρές αποτυχίες σε περιφερειακές συγκρούσεις, όπως στο Αφγανιστάν ή το Βιετνάμ, αυτές παραμένουν αήττητες σε παγκόσμια κλίμακα. Η Κίνα είναι η μόνη δύναμη που μπορεί σήμερα να προσφέρει ένα εναλλακτικό παγκόσμιο όραμα. Όμως, οι ΗΠΑ, ακόμη και αν έχουν υποστεί περιφερειακές απώλειες, παραμένουν κυρίαρχες και δεν έχουν αποκηρύξει σε καμία περίπτωση την άσκηση της εξουσίας.

Η Ουάσιγκτον μπορεί να βασιστεί σε ένα σταθερό σύστημα συμμαχιών, από το ΝΑΤΟ μέχρι το ΑUKUS, στον Ειρηνικό. Αντιμέτωπες με την κινέζικη και τη βορειοκορεάτικη απειλή, οι ΗΠΑ πέτυχαν ακόμη και να συμφιλιώσουν την Ιαπωνία και τη Νότια Κορέα, ιστορικούς εχθρούς.

Αντίθετα, η Κίνα αρνείται οποιαδήποτε συμμαχία που, θα τη δεσμεύσει στρατιωτικά, προτιμώντας πιο ευέλικτες συνεργασίες. Σύμβολο της επιθυμίας της να αυξήσει την παγκόσμια επιρροή της, οι νέοι δρόμοι του μεταξιού βιώνουν μια σοβαρή επιβράδυνση (βλ. Κ. Ζοπουνίδης, νέοι δρόμοι του μεταξιού: οι αναταράξεις, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 18.11.2022). Αν και η Κίνα έχει δανείσει σχεδόν 2000 δισεκατομμύρια δολάρια σε 165 χώρες, έχει αναθεωρήσει το πρόγραμμά της προς τα κάτω. Προκαλεί αυξανόμενη δυσπιστία σε όλο τον κόσμο λόγω του επικίνδυνου χρέους που επιβάλει στα φτωχά κράτη. Σε πολλά μέρη του αναπτυσσόμενου κόσμου, η Κίνα θεωρείται ένας αρπακτικός και άκαμπτος πιστωτής.

Μια πρόσφατη έρευνα του Ευρωπαικού Συμβουλίου Διεθνών Σχέσεων αποδεικνύει ότι η έλξη της Δύσης παραμένει ασυναγώνιστη.  Μόνο το 5% των πολιτών μη δυτικών χωρών που συμμετείχαν στην έρευνα θα επέλεγε να ζήσει στην Κίνα εάν είχαν την ευκαιρία, ενώ το 56% θα επέλεγε τις ΗΠΑ ή την ΕΕ. Για τους διανοούμενους, η μεγάλη αδυναμία της Δύσης είναι πάνω από όλα ότι δεν ήταν αρκετά καθαρή απένατι στις ιδεολογικές εξελίξεις των αντιπάλων της, ξεκινώντας από τη Ρωσία.

Η θέση της Ευρώπης

Η Γηραιά Ήπειρος έχει υποτονική ανάπτυξη, αλλά πιο σοβαρό, η Ευρώπη έχει μείνει πίσω από την άποψη της καινοτομίας: τεχνητή νοημοσύνη, κβαντικοί υπολογιστές, μικροεπεξεργαστές, διάστημα, κ.λπ.

Για να αποφύγει η Ευρώπη να μείνει πίσω από τις ΗΠΑ, πρέπει να δημιουργήσει μια πραγματική ένωση κεφαλαιαγορών παρέχοντας παράλληλα ένα ρυθμιστικό πλαίσιο που προωθεί την καινοτομία αντί να την εμποδίζει. Αλλά για να βρει η Ευρώπη μια θέση για τον εαυτό της σε αυτόν το βάναυσο και πολυτάραχο αιώνα, πρέπει επίσης να γίνει γεωπολιτική δύναμη και να αποκτήσει μια κοινή άμυνα. Ειδικά αφού το μέλλον της παραμένει εξαρτημένο από αυτό της Ουκρανίας. Οι Ευρωπαίοι πρέπει να κινητοποιηθούν για να παρέχουν στους Ουκρανούς τα μέσα για να τερματίσουν αυτό τον πόλεμο σε θέση ισχύος. Εάν η Ευρώπη αντέχει το σοκ απέναντι στη Ρωσία, αυτή έχει χαρτιά να παίξει σε σχέση με τα μεγάλα αναδυόμενα κράτη, τα οποία δεν θέλουν να εξαρτώνται πλήρως από την Κίνα, τις ΗΠΑ ή τη Ρωσία.

Συμπερασματικά, συμμετέχουμε στο τέλος της Δυτικής κυριαρχίας, τόσο συχνά εσφαλμένα προβλεπόμενο; Η Μόσχα και το Πεκίνο ονειρεύονται για αυτό. Πολλά γεγονότα θα μπορούσαν να αλλάξουν την εκτίμηση του φιλελεύθερου μπλοκ τους επόμενους μήνες. Μερικά παραδείγματα. Σημαντική βοήθεια στην Ουκρανία για να κερδίσει τον πόλεμο. Επανεκλογή του σημερινού Προέδρου των ΗΠΑ το Νοέμβριο. Για τις φιλελεύθερες δημοκρατίες, η πρώτη δοκιμασία είναι εσωτερική: συνίσταται στην απώθηση του «εθνικο-λαϊκιστικού» μπλοκ το οποίο απειλεί σε πολλές χώρες. Σημαντική είναι η αναφορά στο τελευταίο βιβλίο του Francis Fukuyama (Liberalism and its Discontents, εκδ. Farrar Straus and Giroux, 05/10/2022, 192 σελίδες), ότι δεν βλέπει κανένα αξιόπιστο εναλλακτικό σύστημα απέναντι στο φιλελευθερισμό. Καμιά αυταρχική κυβέρνηση δεν προσφέρει μια κοινωνία που, μακροπρόθεσμα, είναι πιο ελκυστική από τη φιλελεύθερη δημοκρατία (βλ. Κ. Ζοπουνίδης, φιλελευθερισμός: η τελική επικράτηση; Οικονομικός Ταχυδρόμος, 14.04.2023).

Καθηγητής Κωνσταντίνος Ζοπουνίδης, Ακαδημαϊκός

Πολυτεχνείο Κρήτης

Επίτιμος Δρ. ΑΠΘ

Paris School of Business