Κίνα: Πώς ο Σι Τζινπίνγκ σχεδιάζει να ξεπεράσει την Αμερική

Η κινεζική κοινωνία είναι αντιμέτωπη με πολλές προκλήσεις: το ποσοστό γεννήσεων έχει υποχωρήσει σημαντικά, υπάρχει στεγαστική κρίση και η οικονομία ταλανίζεται από μια σειρά διαρθρωτικών προβλημάτων.

Ωστόσο,  ο πρόεδρος Σι Τζινπίνγκ φαίνεται ότι έχει ένα σχέδιο που βασίζεται στην «καλλιέργεια νέων παραγωγικών δυνάμεων».

Αυτή η φράση ακούγεται πολλές φορές τελευταία από το στόμα του κινέζου ηγέτη και φιγουράρει στα πρωτοσέλιδα των κρατικών εφημερίδων.

Όπως γράφει ο Economist, στον πρόλογο ενός νέου βιβλίου για το θέμα, ο Wang Xianqing από το Πανεπιστήμιο του Πεκίνου παρομοιάζει τον όρο με «μεταρρύθμιση και άνοιγμα», μια φόρμουλα που περιείχε τον εναγκαλισμό της Κίνας από τις δυνάμεις της αγοράς μετά το 1978. Αυτές οι λέξεις «λάμπουν» ακόμη και σήμερα, έγραψε, υπονοώντας ότι οι «νέες παραγωγικές δυνάμεις» θα έχουν παρόμοια δύναμη παραμονής.

Κίνα: Το Πεκίνο διευρύνει το άνοιγμα της κινεζικής οικονομίας στις ξένες επενδύσεις

Οι λαμπερές λέξεις

Τι σημαίνουν οι λαμπερές λέξεις; Κινέζοι αξιωματούχοι αναζητούν τρόπους να τροφοδοτήσουν την οικονομία της χώρας. Το εργατικό δυναμικό της χώρας αυξήθηκε κατά 100 εκατομμύρια άτομα από το 1996 έως το 2015. Το απόθεμα κεφαλαίου της αυξήθηκε από 258% του ΑΕΠ το 2001 σε 349% δύο δεκαετίες αργότερα, σύμφωνα με τον Οργανισμό Παραγωγικότητας της Ασίας, μια δεξαμενή σκέψης. Μετά την παγκόσμια οικονομική κρίση του 2007-09, μεγάλο μέρος αυτής της συσσώρευσης κεφαλαίου πήρε τη μορφή νέας ιδιοκτησίας και υποδομής.

Το εργατικό δυναμικό της Κίνας τώρα συρρικνώνεται και η ζήτηση για ακίνητα έχει πέσει: λιγότεροι άνθρωποι μετακομίζουν στις πόλεις της Κίνας, τα κερδοσκοπικά κέρδη στην ακίνητη περιουσία δεν είναι πλέον εξασφαλισμένα και οι πιθανοί αγοραστές κατοικιών διστάζουν να αγοράσουν διαμερίσματα εκ των προτέρων, φοβούμενοι ότι οι κατασκευαστές μπορεί ξεμείνουν από μετρητά πριν από την ολοκλήρωση της κατασκευής.

Η ύφεση των ακινήτων έχει βλάψει την εμπιστοσύνη των καταναλωτών και έχει στερήσει από τις τοπικές κυβερνήσεις σημαντικά έσοδα από πωλήσεις γης. Ακόμη και αφού η Κίνα εγκατέλειψε τους αυστηρούς της ελέγχους για την Covid-19, η οικονομική ανάκαμψη ήταν σιωπηλή και άνιση.

Η καρδιά της κυβέρνησης

Στο στάδιο ανάπτυξης της Κίνας, οι οικονομίες συνήθως στρέφονται προς τις υπηρεσίες. Αλλά η καρδιά της κυβέρνησης βρίσκεται αλλού. Η πανδημία αύξησε τη ζήτηση για τα κατασκευασμένα προϊόντα της Κίνας, από χειρουργικές μάσκες έως ποδήλατα γυμναστικής. Το 14ο πενταετές σχέδιο της Κίνας, το οποίο εκτείνεται στο 2021-25, υποσχέθηκε να διατηρήσει το μερίδιο της μεταποίησης στο ΑΕΠ, το οποίο είχε μειωθεί από σχεδόν ένα τρίτο το 2006 σε λίγο περισσότερο από ένα τέταρτο το 2020.

Στην αναζήτησή της για ένα εξελιγμένο, αλλά αυτόνομο, σύστημα παραγωγής, η Κίνα έχει από καιρό χρησιμοποιήσει μια ποικιλία βοηθητικών πολιτικών. Το Υπουργείο Παιδείας του, για παράδειγμα, ενέκρινε πρόσφατα μια νέα προπτυχιακή συγκέντρωση στην επιστήμη και τη μηχανική ημιαγωγών υψηλής τεχνολογίας. Οι δαπάνες της Κίνας για πιο σαφείς βιομηχανικές πολιτικές, συμπεριλαμβανομένων των επιδοτήσεων, των φοροελαφρύνσεων και της φθηνής πίστωσης, ανήλθαν στο 1,7% του ΑΕΠ το 2019, περισσότερο από το τριπλάσιο του ποσοστού που δαπανά η Αμερική .

«Αυτό που πραγματικά θέλει να είναι η Κίνα είναι ο ηγέτης της επόμενης βιομηχανικής επανάστασης», λέει στον Economist η Tilly Zhang της Gavekal Dragonomics, μιας συμβουλευτικής εταιρείας.

Η κουκουβάγια ανοίγει τα φτερά της

Για τον Barry Naughton του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνια, στο Σαν Ντιέγκο, ο οποίος ομολογεί ότι διάβασε λίγο Χέγκελ στα νεανικά του χρόνια, η φράση «νέες παραγωγικές δυνάμεις» προκαλεί τη «διαλεκτική» ιδέα ότι μια συσσώρευση ποσοτικών αλλαγών μπορεί να οδηγήσει σε ποιοτική διακοπή ή ξαφνική άλμα, όπως το έθεσε ο Χέγκελ, όπως όταν μια σταδιακή αύξηση της θερμοκρασίας μετατρέπει το νερό σε ατμό.

Αλλά παρουσιάζοντας την έννοια, ο κ. Σι είπε ότι η δοκιμή για νέες παραγωγικές δυνάμεις θα είναι οι βελτιώσεις στη «συνολική παραγωγικότητα των συντελεστών», ένας όρος που δεν προέρχεται από τον Μαρξ, αλλά από την κυρίαρχη οικονομία. Αναφέρεται σε αυξήσεις της παραγωγής που δεν μπορούν να αποδοθούν σε αυξήσεις σε μετρήσιμες εισροές, όπως κεφάλαιο, εργασία και ανθρώπινο κεφάλαιο. Στην ανάμειξη μαρξιστικών και νεοκλασικών εννοιών, οι νέες παραγωγικές δυνάμεις είναι ένα «παράξενο υβριδικό θηρίο», λέει ο κ. Naughton.

Σύμφωνα με τον κ. Σι, οι νέες παραγωγικές δυνάμεις θα ρέουν από την εφαρμογή της επιστήμης και της τεχνολογίας στην παραγωγή. Η φράση είναι ένα μήνυμα ότι η τεχνολογική ώθηση της Κίνας θα πρέπει να είναι ακόμη πιο φιλόδοξη από ό,τι είναι σήμερα και πιο στενά ενσωματωμένη στην οικονομική παραγωγή.

15ετές σχέδιο

Το 2006 ένα 15ετές σχέδιο έθεσε εθνικούς στόχους για την αύξηση των δαπανών για έρευνα και ανάπτυξη (Ε&Α), τη μείωση της εξάρτησης από την ξένη τεχνολογία και την αύξηση της συμβολής της τεχνολογίας στην ανάπτυξη. Το 2010, μετά την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση, η Κίνα άλλαξε ρότα, προσφέροντας μερικά από τα βαριά κίνητρά της σε μια ποικιλία «στρατηγικών αναδυόμενων βιομηχανιών», συμπεριλαμβανομένων νέων ειδών τεχνολογίας πληροφοριών, ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και ηλεκτρικών οχημάτων (EVs).

Έξι χρόνια αργότερα, η Κίνα άλλαξε ξανά έμφαση. Η «στρατηγική ανάπτυξης που βασίζεται στην καινοτομία» εξέφραζε την πίστη ότι ο κόσμος βρισκόταν στη μέση μιας άλλης βιομηχανικής επανάστασης. Αντί να επιλέξει διάφορες αναδυόμενες βιομηχανίες, η νέα στρατηγική της Κίνας έδωσε έμφαση σε αυτό το σύμπλεγμα τεχνολογιών που ενισχύονται αμοιβαία. Η Κίνα είχε στόχο να γίνει «παγκόσμια δύναμη» στην καινοτομία μέχρι τα μέσα αυτού του αιώνα. Μέχρι το 2020 ξόδευε σχεδόν 2,9 τρισεκατομμύρια γιουάν (2,8% του ΑΕΠ) στην επιστήμη και την τεχνολογία, σύμφωνα με την Rhodium Group, μια εταιρεία συμβούλων.

Στο ηλεκτρονικό εμπόριο, το fintech, τα τρένα υψηλής ταχύτητας και τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, η Κίνα βρίσκεται κοντά στα τεχνολογικά όρια. Σε μια λίστα με 64 «κρίσιμες» τεχνολογίες που εντόπισε το Αυστραλιανό Ινστιτούτο Πολιτικής Έρευνας, μια δεξαμενή σκέψης, η Κίνα ηγείται στον κόσμο σε όλες εκτός από 11. Η χώρα είναι νούμερο ένα στις επικοινωνίες 5G και 6G, καθώς και στη βιοκατασκευή και τη νανοβιομηχανία. Είναι επίσης μπροστά σε drones, ραντάρ, ρομποτική και σόναρ, καθώς και μετακβαντική κρυπτογράφηση.

Καινοτομία

Η Κίνα έχει επίσης σημειώσει καλή πρόοδο σε ευρύτερα μέτρα του «οικοσυστήματος» καινοτομίας μιας χώρας.

Ο οικονομικός αντίκτυπος αυτών των επιτευγμάτων είναι πιο δύσκολο να μετρηθεί. Ο κατάλογος της Κίνας με τις «στρατηγικές αναδυόμενες βιομηχανίες» συνεχίζει να εξελίσσεται από την εισαγωγή του το 2010, καθιστώντας δύσκολη την παρακολούθηση της προόδου. Δύο μέλη του Εθνικού Γραφείου Στατιστικής της Κίνας παραπονέθηκαν κάποτε ότι τα κριτήρια συμπερίληψης, ειδικά σε επίπεδο προϊόντων, είναι «ασαφή».

Οι στατιστικολόγοι της Κίνας εκτιμούν ότι οι στρατηγικές αναδυόμενες βιομηχανίες αντιπροσώπευαν το 13,4% του ΑΕΠ το 2021, από 7,6% το 2014 αλλά κάτω από τον αρχικό στόχο για το 2020 του 15%. Συγκριτικά, η προστιθέμενη αξία από την κατασκευή ακινήτων και τις υπηρεσίες ήταν περίπου 12%.

Αμερικανικές ανησυχίες

Αν και αυτά τα κέρδη είναι εντυπωσιακά, οι ηγέτες της Κίνας δεν είναι ικανοποιημένοι. Έχουν θορυβηθεί τόσο από τα τεχνολογικά εμπάργκο της Αμερικής όσο και από τους πρόσφατους τεχνολογικούς θριάμβους της. Οι σαρωτικοί έλεγχοι των εξαγωγών στις πωλήσεις τσιπ και εξοπλισμού κατασκευής τσιπ αποκάλυψαν την εξάρτηση της Κίνας από ξένα εξαρτήματα, λογισμικό και εξοπλισμό. Οι πρόοδοι της Αμερικής στην τεχνητή νοημοσύνη έχουν επίσης προκαλέσει προβληματισμό. Η τεχνητή νοημοσύνη ήταν μια βιομηχανία στην οποία η Κίνα πίστευε ότι είχε πλεονέκτημα. Οι ηγέτες της χώρας σοκαρίστηκαν από την εισαγωγή το 2022 του ChatGPT, ενός μεγάλου γλωσσικού μοντέλου που αναπτύχθηκε από την OpenAI.

Η πρόοδος της Κίνας έχει επίσης πληγεί από τους ίδιους τους ηγέτες της. Κατάφεραν ισχυρό πλήγμα σε πολλές από τις κορυφαίες εταιρείες τεχνολογίας της Κίνας το 2021, κατηγορώντας τις για κακή διαχείριση δεδομένων, παρεμπόδιση του ανταγωνισμού και εκμετάλλευση εργαζομένων. Αυτή η ρυθμιστική καταιγίδα στόχευε εταιρείες «πλατφόρμας», όπως η Alibaba και η Meituan, αντί για προηγμένους κατασκευαστές ή άλλες εταιρείες «σκληρής τεχνολογίας».

Ωστόσο, η ζημιά στην εμπιστοσύνη των επενδυτών ήταν δύσκολο να περιοριστεί. Οι μη ευνοημένες εταιρείες πλατφορμών, με τα τεράστια άφθονα δεδομένα τους, είναι επίσης κορυφαίοι επενδυτές σε πολλές τεχνολογίες αιχμής, όπως η τεχνητή νοημοσύνη, που οι ηγέτες της Κίνας επιθυμούν να προωθήσουν. Οι μεγάλες εταιρείες Διαδικτύου της χώρας μείωσαν τις δαπάνες τους για Ε&Α κατά σχεδόν 7% το πρώτο εξάμηνο του 2023, σε σύγκριση με ένα χρόνο νωρίτερα, σύμφωνα με το Rhodium.

Γύρω από την στροφή

Οι Κινέζοι σχολιαστές συχνά μιλούν για «προσπέραση στην καμπύλη». Η επιτυχία της Κίνας στα ηλεκτρικά οχήματα, μετά τη μακροχρόνια αποτυχία της να εκτοπίσει τους κατεστημένους κατασκευαστές παραδοσιακών οχημάτων, αποδεικνύει ότι μερικές φορές μπορεί να είναι ευκολότερο να σημειωθούν πρόοδοι σε τομείς που δεν καταλαμβάνονται ήδη από καλά εδραιωμένους κατεστημένους φορείς. Σύμφωνα με τον Jie Mao του Πανεπιστημίου Διεθνών Επιχειρήσεων και Οικονομικών στο Πεκίνο και τους συν-συγγραφείς του, οι πολιτικές επιστήμης και τεχνολογίας της Κίνας από το 2000 έως το 2012 ενίσχυσαν περισσότερο την παραγωγικότητα σε βιομηχανίες ζύμωσης, παρά σε βιομηχανίες που είχαν ωριμάσει είτε στο εσωτερικό ή στο εξωτερικό. Σε έναν ανταρτοπόλεμο, ο Μάο Τσε Τουνγκ πίστευε περίφημα στην κατάληψη της υπαίθρου πριν προχωρήσει στις πόλεις. Με τον ίδιο τρόπο, η Κίνα μπορεί να βαδίζει σε πιο άγριες και πιο άθλιες περιοχές τεχνολογικής ανακάλυψης, όπου οι εδραιωμένοι αντίπαλοί της έχουν μικρότερο πλεονέκτημα.

Η επιδίωξη αυτών των στόχων θα είναι ακριβή. Ένα μάθημα των τελευταίων δέκα με δεκαπέντε ετών είναι ότι μεγάλες ποσότητες χρημάτων δεν μπορούν να εγγυηθούν έναν μετασχηματισμό της παραγωγής. Αλλά η έλλειψη δαπανών σίγουρα θα αποκλείσει κάτι τέτοιο.

Στις δύο φετινές συνεδριάσεις, ο Li Qiang, ο πρωθυπουργός της Κίνας, παρουσίασε τα «μείζονα καθήκοντα» της χώρας για το επόμενο έτος. Πρώτος στη λίστα του κ. Li ήταν «ο εκσυγχρονισμός του βιομηχανικού συστήματος» και η ανάπτυξη «νέων ποιοτικών παραγωγικών δυνάμεων». Η επέκταση της εγχώριας ζήτησης, η οποία είναι απαραίτητη για την εξάλειψη του αποπληθωρισμού, κατατάχθηκε μόλις στην τρίτη θέση. Εάν η διάθεση και οι αγορές δεν αναζωογονηθούν, οι τοπικές κυβερνήσεις θα δυσκολευτούν να ξαναγεμίσουν τα ταμεία τους και οι ιδιωτικές επενδύσεις μπορεί να υπολείπονται. Ο κ. Σι είναι αποφασισμένος να επανεφεύρει την οικονομία της Κίνας.