Ευρώπη: Τέλος το «δωρεάν χρήμα» – Το παζάρι στις Βρυξέλλες για το νέο RRF

Η δημιουργία ενός νέου Ταμείου Ανάκαμψης, ή η συνέχιση με κάποιο τρόπο του ισχύοντος προγράμματος, έχει γίνει σημείο αντιπαράθεσης στην Ευρώπη, με μια ομάδα δημοσιονομικά συντηρητικών χωρών, υπό την ηγεσία της Γερμανίας, να ζητούν να κλείσουν οι στρόφιγγες της χρηματοδότησης.

Η ομάδα αυτή, έχει πλέον στο πλευρό της και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

Στην πραγματικότητα, αυτό σηματοδοτεί το τέλος μιας εποχής δωρεάν χρήματος – όταν το τεράστιο ταμείο ανάκαμψης μετά την πανδημία αποτελούταν από κοινό χρέος και όχι από εθνικές συνεισφορές, και όταν τα κονδύλια της ΕΕ για υποδομές όπως νέους δρόμους, νοσοκομεία και έργα ανανεώσιμων πηγών ενέργειας εστιάστηκαν κυρίως σε χώρες της Ανατολικής και Νότιας Ευρώπης χωρίς να χρειάζεται να κάνουν τίποτα σε αντάλλαγμα.

Η Επιτροπή, η οποία είναι επιφορτισμένη με τη διαχείριση του επταετούς προϋπολογισμού της ΕΕ ύψους 1,2 τρισεκατομμυρίων ευρώ, που χρηματοδοτείται κατά κύριο λόγο από τα μέλη της, αρχίζει να σκέφτεται την έκδοση που θα ξεκινήσει το 2028.

Η αντιπαράθεση θα κορυφωθεί όταν οι χώρες αρχίσουν να διαπραγμετεύονται πόσο χρήματα θα διατεθούν σε ποια προγράμματα. Η Επιτροπή θα υποβάλει επίσημη πρόταση το καλοκαίρι του 2025, η οποία θα πρέπει να εγκριθεί ομόφωνα από τις κυβερνήσεις πριν από το τέλος του 2027.

Σκληρό παζάρι

Η αντιπαράθεση αναμένεται να είναι πιο περίπλοκη τώρα σε σχέση με αυτή που ήταν στην αρχή του τελευταίου επταετούς κύκλου: η ΕΕ δημιούργησε το έκτακτο ταμείο ανάκαμψης μετά την πανδημία ύψους 723 δισεκατομμυρίων ευρώ, το οποίο, για πρώτη φορά στην ιστορία του μπλοκ, βασίστηκε στη συγκέντρωση δανεισμού σε για λογαριασμό των 27 εθνών και όχι από κυβερνητικές συνεισφορές.

Ενώ αρκετές χώρες της ΕΕ –κυρίως εκείνες που έχουν τα περισσότερα χρέη– επιθυμούν να επαναληφθεί αυτή η Διευκόλυνση Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (RRF), μετά τη λήξη της το 2026 για να δημιουργηθεί ένα «επενδυτικό ταμείο», η Επιτροπή είναι αντίθετη, όπως αποκαλύπτουν στο Politico, δύο ανώτερα στελέχη της Επιτροπής, τα οποία δεν κατονομάζονται.

Επιδεινώνοντας τα πράγματα για ορισμένες φτωχότερες χώρες, η Κομισιόν θέλει να επεκτείνει το μοντέλο «μετρητά για μεταρρυθμίσεις» του ταμείου ανάκαμψης στην υπάρχουσα «πολιτική συνοχής» της — η οποία στοχεύει στη μείωση του χάσματος μεταξύ πλουσιότερων και φτωχότερων περιφερειών και καλύπτει περίπου ένα τέταρτο του συνολικού προϋπολογισμού.

«Ορισμένες χώρες θα προσπαθήσουν να αποδυναμώσουν τις μεταρρυθμίσεις… πιθανότατα θα είναι ένα από τα δύσκολα σημεία στις διαπραγματεύσεις», είπε η Eulalia Rubio, ερευνήτρια στο think tank του Ινστιτούτου Jacques Delors.

Πολιτικά ευαίσθητες αποφάσεις

Όπως αναφέρει το Politico, η εκτελεστική εξουσία της ΕΕ αποφεύγει την ιδέα της σύστασης ενός τέτοιου επενδυτικού ταμείου —για τη χρηματοδότηση αμυντικών και πράσινων δαπανών τα επόμενα χρόνια— έναντι της αντίθεσης από δημοσιονομικά συντηρητικές χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Γερμανίας και της Ολλανδίας.

Όμως, οι χώρες με υψηλότερα επίπεδα χρέους φοβούνται ότι η κατάργηση του RRF θα τους αφήσει με τεράστιο έλλειμμα στις δαπάνες για μακροπρόθεσμα έργα.

Αν και η Επιτροπή δεν έχει τον τελικό λόγο για το πώς θα είναι ο επόμενος προϋπολογισμός της ΕΕ, η πρότασή της θα χρησιμεύσει ως βάση για διαπραγματεύσεις μεταξύ των πρωτευουσών. Οι πιο ευαίσθητες πολιτικές αποφάσεις — όπως το αν θα δημιουργηθεί ένα νέο επενδυτικό ταμείο — θα εξαρτηθούν τελικά από το αποτέλεσμα των ευρωεκλογών του Ιουνίου και τη σύνθεση της νέας εκτελεστικής εξουσίας.

Όργανα έκτακτης ανάγκης

Η Επιτροπή πιστεύει ότι το ταμείο συνοχής μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως εργαλείο για να εξαναγκάσει τις κυβερνήσεις να πραγματοποιήσουν μεταρρυθμίσεις σε μια σειρά θεμάτων – συμπεριλαμβανομένων των συντάξεων και των δημοκρατικών προτύπων – που βρίσκονται στο επίκεντρο για χρόνια.

Αυτό θα σήμαινε μια μετατόπιση από το τρέχον μοντέλο, όπου η χρηματοδότηση καταβάλλεται βάσει συμφωνημένων κριτηρίων και όχι ως καρότο για την επίτευξη συγκεκριμένων στόχων.

Αυτό θα επέτρεπε στην Επιτροπή να συνεχίσει να επιβάλλει τις μεταρρυθμίσεις της σε ολόκληρο το μπλοκ χωρίς να αναλαμβάνει νέο χρέος ή να αυξάνει δραστικά το μέγεθος του προϋπολογισμού της.

Υπάρχει σημαντική επικάλυψη μεταξύ των έργων που χρηματοδοτούνται από το RRF και του Ταμείου Συνοχής. Και τα δύο cash pots διαθέτουν σημαντικό μερίδιο χρημάτων σε φτωχότερες χώρες, όπως η Πορτογαλία στα δυτικά ή η Βουλγαρία στα ανατολικά.

Αλλά οι αξιωματούχοι επισημαίνουν ότι υπάρχουν διαφορές μεταξύ των δύο.

«[Η χρηματοδότηση συνοχής] πρέπει να είναι μια μακροπρόθεσμη αναπτυξιακή προσέγγιση, και εμπλέκει τοπικούς και περιφερειακούς εταίρους», δήλωσε η επίτροπος της ΕΕ για τη συνοχή, Elisa Ferreira, απαντώντας σε ερώτηση του POLITICO. «Όλα αυτά τα στοιχεία δεν βρίσκονται απαραίτητα σε όργανα έκτακτης ανάγκης» όπως το RRF.

Δύσκολες αποφάσεις

Οι αξιωματούχοι της Επιτροπής παραδέχονται ότι θα δυσκολευτούν να πουλήσουν το νέο μοντέλο συνοχής σε φτωχότερες χώρες μέλη.

Ένας κυβερνητικός αξιωματούχος είπε ότι οι χώρες που αγωνίζονται επί του παρόντος να χρησιμοποιήσουν τη χρηματοδότηση της συνοχής δύσκολα θα καλωσορίσουν αυστηρότερους κανόνες και μια στενότερη σχέση με τις μεταρρυθμίσεις.

Τα κράτη μέλη παραπονιούνται ότι ένα βουνό γραφειοκρατίας τα εμποδίζει να πάρουν στα χέρια τους το μερίδιό τους σε μετρητά RRF ως έχουν.

Η ανάγκη να συγκεντρωθούν νέα μετρητά για να τονωθεί η ανάπτυξη σε χώρες που περιμένουν να ενταχθούν —όπως η Ουκρανία και τα κράτη των Δυτικών Βαλκανίων— και να αποπληρωθεί το χρέος μετά την πανδημία μπορεί να υπονομεύσει τις εκκλήσεις για μεγαλύτερο προϋπολογισμό.