Ο πόλεμος ρίχνει βαριά σκιά πάνω στην παγκόσμια οικονομία

Η απόφαση του Ιράν να κλιμακώσει τη σύγκρουσή του με το Ισραήλ εκτοξεύοντας ένα μπαράζ οπλισμένων drone και πυραύλων φέρνει τους κινδύνους ανοιχτού πολέμου μεταξύ των δύο χωρών, ενδεχομένως με εμπλοκή των ΗΠΑ, πιο κοντά. Δεν είναι μυστικό, άλλωστε, ότι ο Μπενιαμίν Νετανιάχου, ο εμπόλεμος πρωθυπουργός του Ισραήλ, επιθυμούσε από καιρό να καταστρέψει το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν. Κάποιοι στις ΗΠΑ αισθάνονται παρόμοια. Δεν είναι αυτή η ευκαιρία των γερακιών;

Σε μια στήλη που δημοσιεύτηκε τον Οκτώβριο του 2023, υποστήριξα ότι μια τέτοια κλιμάκωση ήταν ο κύριος κίνδυνος για την παγκόσμια οικονομία μετά τη δολοφονική επίθεση στο Ισραήλ από τη Χαμάς. Παρόλο που η βαρύτητα του στην παγκόσμια οικονομία έχει μειωθεί περισσότερο από το ήμισυ τα τελευταία 50 χρόνια, το πετρέλαιο παραμένει μια βασική πηγή ενέργειας. Σοβαρή διακοπή του εφοδιασμού θα είχε μεγάλες δυσμενείς οικονομικές επιπτώσεις.

Κλιμακώνεται ο σκιώδης πόλεμος Ισραήλ-Ιράν

Επιπλέον, η περιοχή του Κόλπου είναι μακράν ο πιο σημαντικός παραγωγός ενέργειας στον κόσμο: σύμφωνα με τη Στατιστική Ανασκόπηση της Παγκόσμιας Ενέργειας του 2023, αποτελούσε το 48% των παγκόσμιων αποδεδειγμένων αποθεμάτων και παρήγαγε το 33% του παγκόσμιου πετρελαίου το 2022. Σύμφωνα με τη Διοίκηση Ενεργειακών Πληροφοριών των ΗΠΑ, το 2018 το ένα πέμπτο της παγκόσμιας προσφοράς πετρελαίου διήλθε από τα στενά του Ορμούζ, στο νότιο άκρο του Κόλπου. Αυτό είναι το σημείο ασφυξίας του παγκόσμιου ενεργειακού εφοδιασμού. Ένας πόλεμος μεταξύ του Ιράν και του Ισραήλ, ενδεχομένως συμπεριλαμβανομένων των ΗΠΑ, θα μπορούσε να είναι καταστροφικός.

Οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής που είναι υπεύθυνοι για την παγκόσμια οικονομία και οι οποίοι συγκεντρώνονται στην Ουάσιγκτον αυτή την εβδομάδα για τις εαρινές συναντήσεις του ΔΝΤ και της Παγκόσμιας Τράπεζας είναι θεατές: μπορούν μόνο να ελπίζουν ότι οι σοφοί σύμβουλοι θα επικρατήσουν στη Μέση Ανατολή. Αν πράγματι αποφευχθεί η καταστροφή, πώς θα μπορούσε να μοιάζει η παγκόσμια οικονομία;

Σε αυτό το θέμα, ως συνήθως, το World Economic Outlook του ΔΝΤ προσφέρει διευκρινίσεις. Αυτό δεν συμβαίνει επειδή οι προβλέψεις του θα αποδειχθούν αναγκαστικά σωστές. Αν συνέβαινε κάτι σημαντικό, σίγουρα δεν θα επαληθεύονταν. Παρέχουν όμως μια συστηματική επισκόπηση του πού βρίσκεται τώρα ο κόσμος.

Εν συντομία, όπως εξηγεί στην εισαγωγή του ο επικεφαλής οικονομολόγος του ΔΝΤ Πιέρ-Ολιβιέ Γκουρινσά, οι πρόσφατες επιδόσεις της παγκόσμιας οικονομίας ήταν πολύ καλύτερες από ό,τι αναμενόταν, παρά τα σοκ στην παραγωγή και στον πληθωρισμό που προκλήθηκαν από την πανδημία, την επίθεση της Ρωσίας στην Ουκρανία, την άνοδο των τιμών των εμπορευμάτων και την απότομη σύσφιγξη της νομισματικής πολιτικής. Όπως σημειώνει, «παρά τις πολλές ζοφερές προβλέψεις, ο κόσμος απέφυγε την ύφεση, το τραπεζικό σύστημα αποδείχθηκε σε μεγάλο βαθμό ανθεκτικό και οι μεγάλες αναδυόμενες αγορές και οι αναπτυσσόμενες οικονομίες δεν υπέστησαν ξαφνικές στάσεις» στα χρηματοοικονομικά. Συγκεκριμένα, η άνοδος του πληθωρισμού δεν πυροδότησε ανεξέλεγκτες σπείρες μισθών-τιμών. Συνολικά, η παγκόσμια οικονομία έχει αποδειχθεί πιο ευέλικτη και οι προσδοκίες για τον πληθωρισμό είναι καλύτερα τεκμηριωμένες από ό,τι περίμεναν πολλοί. Όλα αυτά είναι καλά νέα.

Αξίζει να σημειωθεί ότι η σωρευτική αύξηση της παραγωγής το 2022 και το 2023 ξεπέρασε τις προβλέψεις του ΔΝΤ τον Οκτώβριο του 2022 για την παγκόσμια οικονομία και για κάθε σημαντική ομάδα εντός αυτής εκτός, κυρίως, των αναπτυσσόμενων χωρών χαμηλού εισοδήματος (LIDC). Το ίδιο ίσχυε και για την απασχόληση, εκτός από τις LIDC, πάλι, και την Κίνα. Η οικονομία των ΗΠΑ ήταν ιδιαίτερα δυναμική, αν και αυτή της ευρωζώνης πολύ λιγότερο.

Ένα ενδιαφέρον ερώτημα είναι γιατί η νομισματική σύσφιγξη είχε τόσο μικρή επίδραση στην παραγωγή. Μια εξήγηση είναι ότι η δημοσιονομική πολιτική ήταν υποστηρικτική, ιδίως στις ΗΠΑ. Μια άλλη εξήγηση είναι ότι τα πραγματικά επιτόκια μειώθηκαν, αντί να αυξηθούν, επειδή ο πληθωρισμός ανέβηκε τόσο. Αυτό τώρα αλλάζει. Μια τρίτη εξήγηση είναι ότι ένα υψηλό ποσοστό των στεγαστικών δανείων είναι σε σταθερά επιτόκια: υπήρξε μια ιδιαίτερα μεγάλη αύξηση στο ποσοστό τους στο ΗΒ. Επιπλέον, η αύξηση των αποταμιεύσεων στην πανδημία βοήθησε στη χρηματοδότηση των δαπανών. Ωστόσο, αυτό τώρα τελειώνει. Οι αυστηρές νομισματικές πολιτικές ενδέχεται να εξακολουθούν να έχουν σημαντική καθυστέρηση.

Ενώ οι βραχυπρόθεσμες επιδόσεις της παγκόσμιας οικονομίας ήταν εκπληκτικά καλές, οι πιο μακροπρόθεσμες επιδόσεις ήταν το αντίθετο. Σημαντικές μειώσεις στην αύξηση του πραγματικού κατά κεφαλήν ΑΕΠ έχουν σημειωθεί σε όλο τον κόσμο από τα πρώτα χρόνια αυτού του αιώνα. Η κατάρρευση της αύξησης της «συντελεστών συνολικής παραγωγικότητας – TFP» , το καλύτερο μέτρο καινοτομίας, υπήρξε ιδιαίτερα σημαντική. Στα LIDC, η ανάπτυξη του TFP έγινε ακόμη και αρνητική μεταξύ 2020 και 2023.

Η επιβράδυνση της ανάπτυξης του TFP αντιπροσώπευε περισσότερο από το ήμισυ της συνολικής μείωσης της ανάπτυξης. Σύμφωνα με το World Economic Outlook – WEO, η αυξανόμενη κακή κατανομή κεφαλαίου και εργασίας μεταξύ των επιχειρήσεων εντός των τομέων εξηγεί μεγάλο μέρος αυτής της επιβράδυνσης. Αυτά τα πράγματα μπορούν να αλλάξουν, αλλά δεν θα είναι εύκολο. Ένας λόγος για αυτή την επιβράδυνση είναι πιθανό να είναι η απώλεια δυναμισμού στο παγκόσμιο εμπόριο, το οποίο είναι πάντα μια ισχυρή πηγή ανταγωνισμού.

Τα κύρια διδάγματα αυτού του WEO, λοιπόν, είναι εκπληκτικά υψηλές πρόσφατες οικονομικές επιδόσεις, εκτός από ανησυχητικά μεταξύ των LIDC, μαζί με μια σημαντική επιβράδυνση στη μακροπρόθεσμη ανάπτυξη, σε μεγάλο βαθμό λόγω της επιβράδυνσης της αύξησης της παραγωγικότητας σε ολόκληρη την οικονομία. Ωστόσο, περιττό να πούμε ότι υπάρχουν επίσης μεγάλες αβεβαιότητες.

Από την άλλη πλευρά, ενδέχεται να δούμε μια βραχυπρόθεσμη αύξηση της δημοσιονομικής χαλάρωσης που σχετίζεται με τις εκλογές. Οι θετικές εκπλήξεις, ιδίως στην προσφορά εργασίας, ενδέχεται να επιταχύνουν περαιτέρω τη μείωση του πληθωρισμού. Η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να προκαλέσει ένα θετικό αιφνιδιαστικό σοκ στη γενικά ασθενική αύξηση της παραγωγικότητας. Η επιτυχής μεταρρύθμιση μπορεί επίσης να επιταχύνει την αύξηση της δυνητικής παραγωγής. Ωστόσο, από την αρνητική πλευρά, η ανάπτυξη της Κίνας μπορεί να μειωθεί απότομα. Υπάρχουν επίσης πολύ προφανείς κίνδυνοι για την παγκόσμια οικονομική, δημοσιονομική, πολιτική και γεωπολιτική σταθερότητα. Το παγκόσμιο εμπόριο μπορεί να πληγεί από τον προστατευτισμό. Ο πόλεμος μεταξύ Ισραήλ, ΗΠΑ και Ιράν θα μπορούσε να τινάξει στον αέρα τη Μέση Ανατολή, με τεράστιες συνέπειες για τις τιμές της ενέργειας και των εμπορευμάτων. Τα μεγαλύτερα θύματα ενός τέτοιου χάους θα ήταν, ως συνήθως, τα φτωχότερα.

Μπορεί να ξεπεράσαμε τα σοκ καλύτερα από το αναμενόμενο. Αλλά περπατάμε πάνω σε αυγά και πρέπει να πατάμε προσεκτικά.