Τι θα κάνουμε με τη σχετική συρρίκνωση της ΕΕ;

Reuters Breakingviews

Η Ευρωπαϊκή Ένωση θα περιθωριοποιηθεί εάν συνεχίσει να συρρικνώνεται σε σύγκριση με άλλα μέρη του κόσμου. Δύο πρώην πρωθυπουργοί της Ιταλίας, ο Ενρίκο Λέτα και ο Μάριο Ντράγκι, προτείνουν διορθωτικά μέτρα. Οι ανήσυχοι ηγέτες καλωσόρισαν, την έκθεση του Λέττα, σχετικά με τον τρόπο βελτίωσης της ενιαίας αγοράς στη σύνοδο κορυφής την περασμένη εβδομάδα.

Ωστόσο, μπορεί να τους λείπει η θέληση να πάρουν το απαραίτητο φάρμακο.

Υπάρχουν δύο τρόποι για να δούμε τη σχετική παρακμή της ΕΕ. Ο πρώτος αφορά στο βιοτικό επίπεδο. Εδώ, αυτό που έχει σημασία δεν είναι ότι οι αναπτυσσόμενες χώρες, με επικεφαλής την Κίνα και την Ινδία, βγαίνουν από τη φτώχεια τις τελευταίες δεκαετίες και έτσι κλείνουν το χάσμα στην Ευρώπη, λέει ο Erik Nielsen, επικεφαλής οικονομικός σύμβουλος της UniCredit. Αντιθέτως, είναι ότι η ΕΕ δεν έχει προχωρήσει τόσο γρήγορα όσο οι Ηνωμένες Πολιτείες.

Το κατά κεφαλήν εισόδημα της ΕΕ αυξήθηκε κατά 55% από τη δημιουργία της ενιαίας αγοράς το 1993, όταν μετρήθηκε με βάση την ισοτιμία της αγοραστικής δύναμης. Αυτό δεν απέχει πολύ από το κέρδος 65% που απολαμβάνει ο μέσος Αμερικανός. Αλλά η ΕΕ συνέχισε μόνο επειδή τα νέα μέλη, όπως η Πολωνία, επεκτάθηκαν πολύ γρήγορα: το κατά κεφαλήν εισόδημα αυτής της χώρας έχει σχεδόν τετραπλασιαστεί. Αντίθετα, το εισόδημα ανά άτομο στα μεγαλύτερα μέλη του μπλοκ —Γερμανία, Γαλλία και Ιταλία— αυξήθηκε μόνο κατά 37%, 35% και 20%, αντίστοιχα, την ίδια περίοδο.

Ο άλλος τρόπος εξέτασης της σχετικής παρακμής της περιοχής είναι από την άποψη της ισχύος. Το 1992, η ΕΕ ήταν ένας γεωοικονομικός γίγαντας. Με το 29% της παγκόσμιας παραγωγής και μια ισχυρή θέση στις κορυφαίες τεχνολογίες, θα μπορούσε να θέσει πολλά παγκόσμια πρότυπα.

Μέχρι το 2022, το μερίδιο του μπλοκ στην παγκόσμια παραγωγή είχε συρρικνωθεί σε μόλις 17% ενώ το μερίδιο των ΗΠΑ ήταν σταθερό στο 25% την ίδια περίοδο. Επιπλέον, η ΕΕ έχει τώρα μόνο τέσσερις από τις 50 κορυφαίες εταιρείες τεχνολογίας στον κόσμο, σημείωσε ο Ντράγκι σε ομιλία του, την προηγούμενη εβδομάδα.

Το σχετικό οικονομικό βάρος της ΕΕ δεν μειώνεται απλώς επειδή το βιοτικό επίπεδο άλλων περιοχών αυξάνεται ταχύτερα. Το νόμισμά της έχει αποδυναμωθεί και ο πληθυσμός της είναι στάσιμος. Αυτό δεν θα είχε σημασία αν η μεταπολεμική παγκόσμια οικονομική και πολιτική τάξη ήταν ανέπαφη. Όμως η Ρωσία έχει εισβάλει στην Ουκρανία, ενώ τόσο η Κίνα όσο και οι Ηνωμένες Πολιτείες υπονομεύουν το παγκόσμιο εμπορικό σύστημα. Η ΕΕ ανησυχεί ότι θα εκφοβιστεί από μεγαλύτερους αντιπάλους.

Οι τρεις κίνδυνοι

Οι διαφορετικές απειλές χρειάζονται διαφορετικές απαντήσεις. Η ενίσχυση της οικονομίας της ΕΕ δεν είναι η κύρια απάντηση σε μια επιθετική Ρωσία. Εξάλλου, η οικονομία του μπλοκ είναι ήδη επτά φορές μεγαλύτερη και η παραγωγή της Ρωσίας φαίνεται ότι θα μείνει στάσιμη τα επόμενα χρόνια.

Μάλλον οι ηγέτες της Ευρώπης πρέπει να συγκεντρώσουν τη βούληση να παράσχουν περισσότερη βοήθεια στην Ουκρανία. Πρέπει επίσης να ξοδέψουν περισσότερα για τη δική τους άμυνα, ενώ παράλληλα αυξάνουν και εξορθολογίζουν τις βιομηχανίες εξοπλισμών τους.

Μια άλλη γεωπολιτική απειλή προέρχεται από την Κίνα. Η Λαϊκή Δημοκρατία θα μπορούσε να ζητήσει από την ΕΕ λύτρα επειδή ελέγχει τις προμήθειες κρίσιμων αγαθών όπως οι σπάνιες γαίες. Η απάντηση είναι η εξασφάλιση εναλλακτικών πηγών. Η ΕΕ έκανε την αρχή με τον νόμο περί κρίσιμων πρώτων υλών , ο οποίος θέτει στόχους για την παραγωγή συγκεκριμένων αγαθών. Αλλά αν θέλει σοβαρά να αποφύγει τον εκβιασμό, θα χρειαστεί να βάλει χρήματα πίσω από αυτήν την πρωτοβουλία.

Ακόμη μια άλλη απειλή είναι ότι η Κίνα και οι Ηνωμένες Πολιτείες θα προσελκύσουν τις βιομηχανίες του μέλλοντος στις ακτές τους τόσο με δίκαια όσο και με άδικα μέσα. Η ΕΕ πρέπει να ανταποκριθεί ενισχύοντας την ενιαία της αγορά, ώστε να μπορεί να προσφέρει στις εταιρείες οικονομίες κλίμακας σε σύγκριση με τις αγορές των ΗΠΑ και της Κίνας. Θα χρειαστεί επίσης μια στοχευμένη βιομηχανική πολιτική για να ανταποκριθεί στις επιδοτήσεις και τις φορολογικές ελαφρύνσεις που προσφέρονται σε εταιρείες άλλων μεγάλων οικονομιών.

Προσέλκυση επενδύσεων

Πάνω από 30 χρόνια μετά την έναρξη της ενιαίας αγοράς, μπορεί να φαίνεται παράξενο το γεγονός ότι η ΕΕ εξακολουθεί να συζητά πώς να τη βελτιώσει. Ωστόσο, ο αρχικός σχεδιασμός άφησε εκτός πολλές βασικές βιομηχανίες – ενέργειας, ηλεκτρονικών επικοινωνιών και κεφαλαιαγορών.

Ο σωρευτικός αντίκτυπος της δράσης σε όλους αυτούς τους τομείς θα μπορούσε να είναι σημαντικός, δεδομένου ότι έχουν κεντρικό ρόλο στη λειτουργία άλλων βιομηχανιών. Η αδύναμη θέση της ΕΕ στις κεφαλαιαγορές σε σύγκριση με τις Ηνωμένες Πολιτείες είναι ιδιαίτερα εμφανής. Η έλλειψη κουλτούρας μετοχών είναι ένας από τους λόγους που το μπλοκ δεν δημιουργεί περισσότερες μεγάλες επιχειρηματικές εταιρείες.

Το εμπόδιο είναι ότι η ολοκλήρωση της ενιαίας αγοράς είναι μια δύσκολη δουλειά που απαιτεί την αντιμετώπιση των εθνικών συμφερόντων σε πολλαπλά μέτωπα. Οι ηγέτες μπορεί να μην έχουν τη θέληση να το κάνουν. Η ΕΕ υποτίθεται ότι έχει δεσμευτεί να δημιουργήσει μια ένωση κεφαλαιαγορών εδώ και μια δεκαετία, αλλά έχει επιτύχει πολύ λίγα. Η πρωτοβουλία έχει υποφέρει από την έλλειψη πολιτικού πρωταθλητή, λέει ο Μάρκο Μπούτι, πρώην ανώτερος αξιωματούχος της ΕΕ τώρα στο Ευρωπαϊκό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο.

Ένα εξίσου σημαντικό πρόβλημα είναι πώς να ανταποκριθούμε στις τεράστιες επιδοτήσεις που δίνουν η Κίνα και οι Ηνωμένες Πολιτείες σε βιομηχανίες υψηλής τεχνολογίας και πράσινες. Εάν η ΕΕ δεν κάνει τίποτα, θα μπορούσε να διαπιστώσει ότι έχει αποσπαστεί από στρατηγικές βιομηχανίες όπως η τεχνητή νοημοσύνη και οι ημιαγωγοί υψηλής τεχνολογίας.

Από την άλλη πλευρά, η συμμετοχή σε αγώνα επιδοτήσεων θα είναι ακριβή. Θα μπορούσε επίσης να είναι σπατάλη εάν η ΕΕ διοχετεύει χρήματα σε βιομηχανίες όπου δεν έχει μακροπρόθεσμο πλεονέκτημα.

Μια στοχευμένη προσέγγιση μπορεί να είναι η καλύτερη επιλογή. Για παράδειγμα, είναι ανόητο να ανταγωνίζεται κανείς την Κίνα σε ανεμογεννήτριες και ηλιακούς συλλέκτες, όπου υπάρχει ήδη πλεονάζουσα παραγωγική ικανότητα. Θα ήταν καλύτερο να αγοράσετε αυτό το κιτ στη χαμηλότερη τιμή και να παρακολουθήσετε γρήγορα την κυκλοφορία της φθηνής πράσινης ενέργειας.

Αντίθετα, η επιδότηση της κατασκευής προηγμένων τσιπ θα μπορούσε να έχει περισσότερο νόημα.

Αυτό, ωστόσο, εγείρει ένα άλλο πρόβλημα: πού θα βρει η ΕΕ τα χρήματα; Εξάλλου, δεν χρειάζεται απλώς να χρηματοδοτήσει μια βιομηχανική πολιτική. Πρέπει επίσης να επενδύσει σε άλλα βασικά δημόσια αγαθά σε όλο το μπλοκ — ιδίως σε ορισμένες πτυχές της άμυνας και της κλιματικής μετάβασης.

Ο Λέτα ελπίζει ότι οι μεταρρυθμισμένες ιδιωτικές κεφαλαιαγορές θα προσφέρουν μέρος των μετρητών. Αλλά ένα τεράστιο κομμάτι θα πρέπει να προέλθει από την ίδια την ΕΕ. Και αυτό σημαίνει ότι τα μέλη του θα πρέπει να το αφήσουν να αυξήσει περισσότερους φόρους και να δανειστεί περισσότερα χρήματα. Με τον εθνικισμό να αυξάνεται στα περισσότερα κράτη μέλη, η αποδοχή μεγαλύτερης ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης μπορεί να είναι η πιο δύσκολη μάχη από όλες.