Golden Visa: Γιατί ξεθώριασαν οι χρυσές… επενδύσεις στην Ευρώπη

Ήταν στο αποκορύφωμα της ευρωπαϊκής κρίσης χρέους το 2012, όταν αρκετές χώρες της Ευρωζώνης ξεκίνησαν τα προγράμματα Golden Visa, τα οποία προσέφεραν καθεστώς παραμονής σε πλούσιους ξένους που ήθελαν να αγοράσουν ακίνητα. Και με τον τρόπο αυτό θα συνεισέφεραν στην κάλυψη των ελλειμμάτων του προϋπολογισμού τους.

Επειδή όμως οι ξένοι αγοραστές ακινήτων είχαν μεγαλύτερη αγοραστική δύναμη, οι πολίτες των χωρών αυτών κατέληξαν να πιέζονται τρομερά. Αντιμέτωπη με την αυξανόμενη πίεση για την διαχείριση της στεγαστικής της κρίσης, η Πορτογαλία κινήθηκε πρώτη προς την κατάργησή της, ενώ πριν από μερικές εβδομάδες ακολούθησε και η Ισπανία. Τα προγράμματα αυτά καταργούνται σταδιακά σε όλη την Ευρώπη, καθώς οι κυβερνήσεις προσπαθούν να αντιστρέψουν τη ζημιά στις αγορές ακινήτων τους.

Golden Visa: Όταν η χρυσή βίζα γίνεται… άνθρακας – Οι φόβοι για έξοδο των επενδυτών

Τα ποσά που χρειαζόταν να διαθέσουν οι Ισπανοί -και όχι μόνο- για να αποκτήσουν το σπίτι των ονείρων τους έφτασαν σχεδόν 20 φορές περισσότερο από τον μέσο ετήσιο μισθό, σε μια «τυχαία» αντιστοιχία με το κόστος της Golden Visa της χώρας. Μετά από μια δεκαετία, το πρόγραμμα είχε όντως αποφέρει δισεκατομμύρια ευρώ σε επενδύσεις -αυτό ήταν και το ζητούμενο εξαρχής-, δημιούργησε όμως μια τρομερή στεγαστική κρίση.

Φλέβα… χρυσού

Οι χώρες που χρειάστηκαν διεθνή πακέτα διάσωσης – ανάμεσά τους η Ισπανία, η Ιρλανδία, η Πορτογαλία και η Ελλάδα – αναζητούσαν απεγνωσμένα μετρητά για να αποπληρώσουν τους πιστωτές τους και είδαν μια διέξοδο για να φέρουν επενδυτές, αναζωογονώντας παράλληλα τις ετοιμοθάνατες τότε αγορές ακινήτων τους.

Υιοθετώντας τη στρατηγική της Golden Visa, είδαν πως πέτυχαν φλέβα… χρυσού. Όπως αναφέρουν οι New York Times μόνο η Ισπανία εξέδωσε 14.576 βίζες που συνδέονταν με πλούσιους αγοραστές που έκαναν επενδύσεις σε ακίνητα άνω των 500.000 ευρώ. Αλλά οι τιμές που μπορούσαν να αντέξουν οικονομικά εκείνοι, ασκούσαν τρομακτική πίεση στον υπόλοιπο πληθυσμό από μια αγορά που είχε ήδη διογκωθεί σε μεγάλο βαθμό από την άνοδο του Airbnb και την προσέλκυση επενδυτών της Wall Street.

«Η πρόσβαση στη στέγαση πρέπει να αποτελεί δικαίωμα και όχι κερδοσκοπική επιχείρηση», δήλωσε ο Pedro Sánchez, πρωθυπουργός της Ισπανίας, σε ομιλία του στις αρχές Απριλίου, καθώς ανακοίνωνε το τέλος του προγράμματος Golden Visa της χώρας. «Οι μεγάλες ευρωπαϊκές πόλεις βιώνουν μια στεγαστική κρίση που καθιστά σχεδόν αδύνατο να βρεθεί αξιοπρεπής στέγαση για όσους ήδη ζουν, εργάζονται και πληρώνουν τους φόρους τους».

Ποιοι αγόρασαν

Τα προγράμματα Golden Visa διευκόλυναν τους πολίτες εκτός Ευρωπαϊκής Ένωσης να αγοράσουν το δικαίωμα προσωρινής διαμονής, μερικές φορές χωρίς να χρειάζεται καν να ζουν στη χώρα. Επενδυτές από την Κίνα, τη Ρωσία και τη Μέση Ανατολή συνέρεαν για να αγοράσουν ακίνητα μέσω αυτών.

Τα τελευταία χρόνια κυρίως μετά το Brexit, το παράδειγμά τους ακολούθησαν οι Βρετανοί υπήκοοι, αγοράζοντας σπίτια στην Ελλάδα, την Πορτογαλία και την Ισπανία, ενώ προστέθηκε ένας αυξανόμενος αριθμός Αμερικανών που αναζητούσαν έναν τρόπο ζωής που δεν μπορούν να αντέξουν οικονομικά στις μεγάλες πόλεις των ΗΠΑ.

Αλλά τα προγράμματα Golden Visa άρχισαν να καταργούνται σταδιακά σε όλη την Ευρώπη, καθώς οι κυβερνήσεις προσπαθούν να αντιστρέψουν τη ζημιά στην αγορά κατοικίας. Και μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, αξιωματούχοι της Ε.Ε. προέτρεψαν τις κυβερνήσεις να τα τερματίσουν, προειδοποιώντας ότι θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για ξέπλυμα χρήματος, φοροδιαφυγή ή ακόμη και οργανωμένο έγκλημα.

Τι έκαναν οι άλλες χώρες

Η Πορτογαλία, η οποία έχει αποκομίσει περισσότερα από 5,8 δισεκατομμύρια ευρώ σε επενδύσεις από τις βίζες, τροποποίησε το πρόγραμμά της τον Οκτώβριο για να αφαιρέσει τα ακίνητα ως επένδυση για να μειώσει τις κερδοσκοπικές αγορές και να δώσει ώθηση στην υπερθερμασμένη αγορά κατοικίας. Η εισροή αλλοδαπών έχει εκτοπίσει χιλιάδες Πορτογάλους πολίτες με χαμηλό εισόδημα από τα σπίτια τους σε πόλεις, όπως η Λισαβόνα.

Η κυβέρνηση προσπαθεί να διορθώσει το πρόβλημα της προσιτής στέγασης με νέους κανόνες που θα απαιτούν από τους ιδιοκτήτες να νοικιάζουν άδεια διαμερίσματα σε οικογένειες, να θέτουν ανώτατα όρια στα ενοίκια και να μετατρέπουν ορισμένα εμπορικά ακίνητα σε κατοικίες.

Η Ιρλανδία έκλεισε το αντίστοιχο πρόγραμμά της πέρυσι, εν μέρει για να αντιμετωπίσει τις ανησυχίες ότι Ρώσοι υπήκοοι ξέπλεναν χρήματα μέσω αυτού.

Ενώ την ίδια στιγμή η Ελλάδα, ως μία από τις τελευταίες χώρες στην Ευρώπη που προσφέρει χρυσή βίζα, αυξάνει το όριο των ξένων επενδύσεων σε 800.000 ευρώ από 500.000 ευρώ στην περιοχή της Αθήνας και σε δημοφιλή νησιά, όπως η Μύκονος και η Σαντορίνη. Ο πρωθυπουργός της χώρας, Κυριάκος Μητσοτάκης, αναγνώρισε τις σοβαρές ελλείψεις κατοικιών και την πίεση στις αγορές ενοικίων, ιδίως γύρω από την Αθήνα, αλλά δήλωσε ότι η κυβέρνηση εξακολουθεί να θέλει να προσελκύσει επενδυτές. Η Ελλάδα άντλησε 4,3 δισ. ευρώ σε επενδύσεις από τις βίζες μόνο από το 2021 έως το 2023.

Υποχώρηση

Μια έκθεση που δημοσιεύθηκε από το Ινστιτούτο Οικονομικών της Εργασίας τον Μάρτιο ανέφερε ότι τα προγράμματα Golden Visa βοήθησαν όντως στην οικονομική ανάπτυξη των χωρών που τα προσφέρουν. Ωστόσο, οι κυβερνήσεις δεν κατάφεραν να πετύχουν «μια λεπτή ισορροπία μεταξύ της αποκόμισης οικονομικών οφελών και της διασφάλισης από πιθανούς κινδύνους», συμπεριλαμβανομένου του ξεπλύματος χρήματος.

Η υποχώρηση ήταν αναπόφευκτη καθώς μια ευρύτερη στεγαστική κρίση πλήττει την Ευρώπη, μετά από χρόνια κατά τα οποία οι αγορές ακινήτων της έχουν υποστεί μια βαθιά μεταμόρφωση που έχει οδηγήσει όλο και περισσότερο στην εκδίωξη εργαζομένων με μέτρια εισοδήματα, συμπεριλαμβανομένων των γιατρών, των εκπαιδευτικών και των αστυνομικών.

Η άνοδος του Airbnb και άλλων παρόχων βραχυχρόνιας μίσθωσης επιτάχυνε την κρίση οικονομικής προσιτότητας. Αυτό συνέβη ιδιαίτερα στις χώρες που επλήγησαν από την ευρωπαϊκή κρίση χρέους, όπου οι ιδιοκτήτες ακινήτων ανακάλυψαν ότι μπορούσαν να κερδίσουν περισσότερα από την ενοικίαση σε τουρίστες παρά σε ντόπιους των οποίων τα οικονομικά είχαν συμπιεστεί από τα προγράμματα λιτότητας.

Η κινεζική πίεση της Golden Visa

Στην Ελλάδα, η οποία αρχικά παρείχε στους αλλοδαπούς πενταετή βίζα παραμονής αν επένδυαν 250.000 ευρώ, πολλές αγγελίες διαμερισμάτων και σπιτιών γύρω από την Αθήνα και στα ελληνικά νησιά εκτοξεύτηκαν ξαφνικά στα 250.000 ευρώ – ένα μυθικό ποσό για την πλεινότητα του πληθυσμού.

Την ίδια στιγμή οι βραχυχρόνιες μισθώσεις έχουν καταστήσει τα ενοίκια απλησίαστα στα κέντρα των πόλεων ενώ το πρόβλημα επιδεινώθηκε όταν επενδυτές από πολλές χώρες μετέτρεψαν σπίτια που αγοράστηκαν μέσω Golden Visa σε ενοικιαζόμενα δωμάτια, κάνοντας ακόμη χειρότερη την κατάσταση.

Το πρόγραμμα προσέλκυσε ιδίως Κινέζους υπηκόους, με πολλούς να αγοράζουν διαμερίσματα στην Αθήνα με μετρητά. Κινεζικές επενδυτικές εταιρείες αγόρασαν επίσης κτίρια σε γειτονιές με χαμηλό εισόδημα και περιοχές με φοιτητικές κατοικίες, ανακαίνισαν διαμερίσματα και τα μεταπώλησαν σε όσους αιτούνταν βίζας. Σήμερα, ολόκληρες πολυκατοικίες ακόμη και σε άλλοτε ανεπιθύμητες ζώνες μέσα και γύρω από την Αθήνα ανήκουν σε μεγάλο βαθμό σε αλλοδαπούς.

Ομοίως στην Ισπανία, οι Κινέζοι επενδυτές αποτελούσαν σχεδόν το ήμισυ των αιτούντων βίζας, ακολουθούμενοι από τους Ρώσους. Τα χαμηλά επιτόκια που όρισε η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα επέτειναν το πρόβλημα τα τελευταία χρόνια, προσελκύοντας περισσότερους επενδυτές ακινήτων εκτός του προγράμματος θεωρήσεων, σύμφωνα και με τον Ernest Urtasun, υπουργό Πολιτισμού της Ισπανίας.

Η ισπανική κυβέρνηση σχεδιάζει να κατασκευάσει 40.000 κοινωνικές κατοικίες για άτομα με περιορισμένους πόρους, στο πλαίσιο ενός ευρύτερου σχεδίου για την αποκατάσταση των προσιτών καταλυμάτων.

Αλλά είναι αβέβαιο εάν και πώς θα βοηθήσει ένα τέτοιο μέτρο. Παρά την ανάκαμψη της Ισπανίας από την οικονομική κρίση, οι μισθοί δεν έχουν καταφέρει να συμβαδίσουν με την ανάπτυξη της αγοράς ακινήτων. Σχεδόν το ένα πέμπτο των εργαζομένων κερδίζει τον κατώτατο μισθό των 1.134 ευρώ το μήνα, ενώ τα ενοίκια στη Μαδρίτη αυξήθηκαν κατά 15% το 2023 και ο πληθωρισμός κινείται στο 3,2%.