Τελικά θέλουμε να είμαστε χώρα των «δεικτών» ή των πραγματικών επιτευγμάτων;

Η συνεχής επίκληση μεμονωμένων δεικτών, όπως αυτός της ανάπτυξης, όταν μιλάμε για την πορεία της οικονομίας και δη της πραγματικής, όπως δηλαδή τη βιώνει ο έμπορος, ο πολίτης στη τσέπη του, το νοικοκυριό στον προϋπολογισμό του, κ.τ.λ., δεν βοηθά στην αποτύπωση της αλήθειας.

Γιατί το θέμα είναι πιο σύνθετο, πολυπαραγοντικό και αρκετοί οι δείκτες -συμπεριλαμβανομένων των άτυπων- που πρέπει να ληφθούν υπόψη και να εξεταστούν σε συνδυασμό προκειμένου να έχουμε σαφή και πραγματική εικόνα για την κατάσταση στην οποία βρίσκεται η οικονομία, πού βαδίζει και πώς διαγράφεται το μέλλον της.

Από μόνη της λοιπόν η ανάπτυξη, όπως συνήθως την ορίζουμε δηλαδή ως ρυθμό αύξησης του ΑΕΠ, δεν αρκεί ως δείκτης και απόδειξη για το εάν τα πράγματα πάνε καλά με την ελληνική οικονομία, όπως σχολίασα και στο άρθρο με αφορμή την ανάλυση των FT που έκανε λόγο για εκρηκτική αντίφαση στην ελληνική οικονομία.

Και αυτό όχι μόνο γιατί και στη χώρα μας – όπως και παγκοσμίως – καταγράφονται μικρότεροι συγκριτικά ρυθμοί ανάπτυξης σε σχέση με μια προηγούμενη περίοδο, οπότε η ύπαρξη χειροπιαστού αποτελέσματος στην πραγματική οικονομία καθίσταται έργο δυσκολότερο, αλλά και γιατί παρατηρούμε ότι παρά την ανάπτυξη, το τίμημα από την περίοδο των μνημονίων είναι ακόμη μεγάλο και η χώρα μας ως προς δείκτες όπως το κατά κεφαλήν ΑΕΠ σε ισοτιμίες αγοραστικής δύναμης εξακολουθεί να υποχωρεί σε σχέση με άλλες ευρωπαϊκές.

Όμως, πιστεύω ότι υπάρχει και ένα βαθύτερο πρόβλημα. Συζητάμε για την ανάγκη ανάπτυξης, χωρίς να συζητάμε για το ποιο είδος ανάπτυξης χρειαζόμαστε πραγματικά, δηλαδή για τα ποιοτικά χαρακτηριστικά που θα δίνουν βάθος και διάρκεια σε μια τέτοια αναπτυξιακή προοπτική.

Από που θα προέρχεται αυτή η ανάπτυξη και η μεγέθυνση, και πώς θα γεμίζουν τα κρατικά ταμεία και θα εξασφαλίζεται δημοσιονομική ισορροπία, δεδομένου και ότι βάσει του νέου Μεσοπρόθεσμου Προγράμματος Σταθερότητας 2024-25 κάποια από τα στοιχεία, -συμπεριλαμβανομένου του υψηλού πληθωρισμού που γέμισε τα κρατικά ταμεία- που τροφοδότησαν την ανάπτυξη τα τελευταία χρόνια θα υποχωρήσουν (π.χ. η κρατική καταναλωτική δαπάνη).

Προφανώς και σε αφηρημένο επίπεδο όλοι συμφωνούν στο τι χρειαζόμαστε: τομείς υψηλής τεχνολογίας και προστιθέμενης αξίας, οικολογική βιωσιμότητα και ορθολογική κατανομή και των βαρών και του κόστους.

Όμως, στην πράξη τα πράγματα είναι διαφορετικά. Μεγάλο μέρος της αναπτυξιακής δυναμικής έρχεται από τον τουρισμό, που μπορεί να δίνει δουλειά και να φέρνει έσοδα, αλλά ταυτόχρονα ένα μεγάλο μέρος των εξόδων πάει στο εξωτερικό για την αγορά προϊόντων που καταναλώνουν οι τουρίστες, ενώ δεν συνεπάγεται επενδύσεις σε πραγματικά υψηλή τεχνολογία.

Έπειτα έχουμε όλη την ανάπτυξη του real estate (ως ένα βαθμό και σε σύνδεση με τον τουρισμό), από μεγάλα πρότζεκτ όπως το Ελληνικό έως όλες τις επισκευές και αναβαθμίσεις κτιρίων και διαμερισμάτων για να πουληθούν ή ενοικιαστούν. Όμως, και εδώ καταλαβαίνουμε ότι μπορεί άνθρωποι να βρίσκουν δουλειά, αλλά αυτές οι δυναμικές έχουν τα όριά τους.

Το ίδιο ισχύει και για όλη την ανάπτυξη που καταγράφεται σε μικρές επιχειρήσεις ιδίως στην εστίαση. Και εδώ πάλι το ίδιο μοτίβο: κόσμος βρίσκει δουλειά, το χρήμα κινείται, αλλά ούτε αυτό είναι ανάπτυξη με προοπτική.

Επαναλαμβάνω δεν τα απαξιώνω όλα αυτά. Καλά κάνουν και συμβαίνουν. Ούτε προσπερνάω ότι στη χώρα υπάρχουν και κλάδοι που παραπέμπουν όντως σε αυτό που σε ένα παλαιότερο λεξιλόγιο θα λέγαμε – κυριολεκτικά – βαριά βιομηχανία, από την ποντοπόρα ναυτιλία έως τον κλάδο της ενέργειας. Όμως, χρειαζόμαστε κάτι παραπάνω.

Και μπορεί να λέμε δεκαετίες τώρα ότι είμαστε σε μια μεταβιομηχανική εποχή, όμως δεν υπάρχουν μεγάλες οικονομίες που να μην έχουν και ισχυρούς κλάδους που παράγουν προϊόντα που απαιτούν τεχνολογία και εξειδικευμένη εργασία. Οι οικονομολόγοι άλλωστε θα μας έλεγαν ότι στις υπηρεσίες δεν μπορείς ποτέ να έχεις άλματα στην παραγωγικότητα άρα και στην προστιθέμενη αξία, ενώ στην παραγωγή ακόμη μπορείς.

Δηλαδή, δεν πρέπει να μας αρκεί που ένα μεγάλο μέρος του εργατικού δυναμικού βρίσκει διέξοδο στην εστίαση ή τη φιλοξενία. Θα πρέπει να θέλουμε ένα ακόμη πιο μεγάλο να μπορούσε να βρει διέξοδο σε θέσεις εξειδικευμένες σε μια μεταποίηση με χαρακτηριστικά υψηλής τεχνολογίας. Να μη μας φτάνει να έχουμε ικανούς τεχνίτες στις επισκευές και τις ψευδοροφές αλλά και στις «έξυπνες μηχανές». Να μην θέλουμε μόνο να βλέπουμε «μεγάλα έργα» να γίνονται, αλλά και εργοστάσια που κατασκευάζουν τα μηχανήματα για τα μεγάλα έργα αυτά. Να μην βλέπουμε μόνο να φτιάχνονται από ελληνικά μυαλά πρωτοποριακές εφαρμογές που μετά να αξιοποιούνται από ξένους επενδυτές και επιχειρήσεις, αλλά να μπορεί όντως η χώρα να πρωτοπορεί σε αυτόν τον τομέα.

Προφανώς όλα αυτά έχουν απαιτήσεις που μπορεί η χώρα να μην μπορεί ακόμη να καλύψει. Να συναντούν εμπόδια στο θεσμικό πλαίσιο και τα όρια του τραπεζικού συστήματος. Όμως, την ίδια στιγμή έχουμε πολύ καλά δημόσια πανεπιστήμια, σημαντικό επιστημονικό δυναμικό (που πρέπει να σταματήσουμε να διώχνουμε με τον έναν ή τον άλλο τρόπο), εργαζομένους που δεν φοβούνται τη σκληρή δουλειά, επιχειρηματίες που θέλουν πραγματική ανάπτυξη και όχι απλώς «αρπαχτές» και μια κοινωνία που αναζητά διέξοδο και θέλει να βάλει πλάτη σε μια τέτοια προσπάθεια υπό την προϋπόθεση φυσικά ότι δεν θα αντιμετωπιστεί ως αναλώσιμο υλικό.

Και γι’ αυτόν τον λόγο το γεγονός ότι δεν τα συζητάμε όλα αυτά με αυτούς τους όρους και τη σοβαρότητα που τους αναλογεί, ίσως να είναι το σοβαρότερο πρόβλημα που αντιμετωπίζουμε ως χώρα. Όμως, από τις απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα θα κριθεί το μέλλον της χώρας και όχι από το ποιο κόμμα έκανε καλύτερο casting για τις ευρωεκλογές.

ΥΓ. Δεν κρύβω ότι τα γράφω αυτά επηρεασμένος από τη μεγάλη επιτυχία του Ολυμπιακού. Ένα πραγματικό επίτευγμα που δείχνει και αυτό τι μπορεί να γίνει σε αυτή τη χώρα και συνάμα αποτελεί απάντηση σε όσους συντηρούν μια συνθήκη υπανάπτυξης στο ποδόσφαιρο (και όχι μόνο…).