Ανατολική Ευρώπη: Οι ανελεύθερες παρεκκλίσεις των κυβερνήσεων

Σχεδόν είκοσι χρόνια μετά τη διεύρυνση της ΕΕ προς Ανατολάς η οικονομική ολοκλήρωση των χωρών της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης είναι αδιαμφισβήτητη. Δεν ισχύει το ίδιο σε πολιτικό και διπλωματικό επίπεδο. Κακά τα ψέματα, τέσσερις και πλέον δεκαετίες καταθλιπτικής επιρροής της Σοβιετικής Ένωσης μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο δεν επέτρεψαν στο πρώην ανατολικό μπλοκ να αποκτήσει ευρωπαϊκή συνείδηση ανάλογη με αυτή που ανέπτυξαν (αλλά εσχάτως αμφισβητούν…) οι λαοί στη Δύση.

Εξάλλου ανέκαθεν κυβερνώντες και κυβερνώμενοι στην Ανατολική Ευρώπη αντιμετώπιζαν την ΕΕ ως αποκλειστικώς οικονομική ένωση. Εντάσσονται ως μέλη για τις επιδοτήσεις και μόνο. Για όλα τα άλλα προτιμούν τους Αμερικανούς και το ΝΑΤΟ να «καθαρίζουν».

Από την άλλη, θα παρατηρούσε κανείς ότι ούτε η «παλαιά Ευρώπη» και οι ηγέτες της διέθεταν όλα αυτά τα χρόνια την πειστικότητα ότι ενδιαφέρονται για την πολιτική, διπλωματική, θεσμική ή ακόμα περισσότερο την αμυντική ολοκλήρωση. Οι φεντεραλιστές αντιμετωπίζονταν και εξακολουθούν να αντιμετωπίζονται με τη συγκατάβαση και τη συμπάθεια που αντιμετωπίζει ένας «ώριμος και προσγειωμένος» κάποιο νεαρό που αδημονεί και βιάζεται να φέρει το μέλλον πιο κοντά.

Bloomberg: Η Ανατολική Ευρώπη ξεπερνά το «Μεσογειακό Κλαμπ» σε βιοτικό επίπεδο

Τελευταίο αλλά όχι έσχατο, η εκπορευόμενη από την Ουάσιγκτον αγγλοσαξονική τακτική του «διαίρει και βασίλευε» αποδείχθηκε επί έξι και πλέον δεκαετίες άκρως αποτελεσματική (και) στην περίπτωση του εγχειρήματος της Ενωμένης Ευρώπης.

Κουλτούρα Δημοκρατίας

Η «χαλαρή» ευρωπαϊκή συνείδηση των Ανατολικοευρωπαίων συνοδεύεται ωστόσο και με μια ελλειμματική δημοκρατική κουλτούρα. Εδώ και χρόνια οι κάλπες σε αρκετές χώρες της Ανατολικής Ευρώπης αναδεικνύουν πολιτικές προσωπικότητες με έντονα στοιχεία αυταρχισμού και έλλειψης σεβασμού στους θεσμούς και τις αξίες του πολιτικού φιλελευθερισμού και εν γένει στις δημοκρατικές κατακτήσεις των λαών της Δύσης. Πράγμα λογικό διότι τα καθεστώτα στα οποία έζησαν τα πρώτα χρόνια της ζωής τους και διαμόρφωσαν το χαρακτήρα τους οι πενηντάρηδες και εξηντάρηδες σήμερα ηγέτες, ήταν ανελεύθερα.

Έχοντας αποτύχει να δώσει και να διαδώσει το δημοκρατικό παράδειγμα με τρόπο αδιαμφισβήτητο, πειστικό και αποστομωτικό εδώ και είκοσι χρόνια, η Ευρώπη τώρα ανησυχεί. «Οι Βρυξέλλες διαπιστώνουν ότι η ανελεύθερη στροφή που έχει κάνει η Ουγγαρία του Βίκτορ Ορμπάν κινδυνεύει να εξαπλωθεί και σε άλλες δημοκρατίες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης», γράφει ο Βενσάν Κολάν στη «Les Echos».

Ο ρεπόρτερ της γαλλικής οικονομικής εφημερίδας παρατηρεί ότι «το 2023 οι Βρυξέλλες, το Παρίσι, το Βερολίνο ανακουφίστηκαν καθώς οι Πολωνοί ψηφοφόροι έβαλαν τέλος σε οκτώ χρόνια διακυβέρνησης του υπερσυντηρητικού εθνικιστικού και ευρωσκεπτικιστικού κόμματος PiS».

Ήλθε όμως το παράδειγμα της Σλοβακίας για να χτυπήσει και πάλι το καμπανάκι του συναγερμού. Αναφέρει συγκεκριμένα ο ρεπόρτερ Βενσάν Κολάν το παράδειγμα του Ρόμπερτ Φίκο, του σλοβάκου πρωθυπουργού, ο οποίος «σε λίγα χρόνια διολίσθησε από τη Σοσιαλδημοκρατία προς τον λαϊκισμό με αποχρώσεις εθνικισμού και συντηρητισμού».

Πρόκειται βέβαια για μια χαρακτηριστική περίπτωση απουσίας ισχυρού δημοκρατικού ερείσματος και χαλαρής αντίληψης ιδεολογικοπολιτικών εννοιών και όρων, όπως είναι η Σοσιαλδημοκρατία εν προκειμένω.

Μεταρρυθμίσεις στη Δικαιοσύνη

«Όπως και ο ούγγρος ομόλογός του Βίκτορ Ορμπάν, ο Ρόμπερτ Φίκο διαχώρισε τη θέση του από την συντριπτική πλειονότητα των εταίρων του αντιτιθέμενος στη βοήθεια που παρέχει η Ένωση προς την Ουκρανία. Επίσης οι μεταρρυθμίσεις που προωθεί στον τομέα της Δικαιοσύνης και η επιθυμία του να θέσει υπό τον αυστηρό έλεγχο της κυβέρνησης τα δημόσια ραδιοτηλεοπτικά μέσα, περιορίζοντας έτσι την ανεξαρτησία τους, εγείρουν φόβους ότι η Μπρατισλάβα θα ακολουθήσει την ίδια κατεύθυνση με τη Βουδαπέστη», γράφει ο ρεπόρτερ της «Les Echos».

«Υπάρχουν πολιτικές συγγένειες μεταξύ των δύο πρωθυπουργών, αλλά ο Βίκτορ Ορμπάν βρίσκεται σε πολύ ισχυρότερη θέση από τον Ρόμπερτ Φίκο αυτή τη στιγμή», εξηγεί ο Λούκας Μάτσεκ του Ινστιτούτου Ζακ Ντελόρ. Ο πολιτικός αναλυτής εξηγεί ότι ενώ το κόμμα Fidesz του Ούγγρου ηγέτη κυριαρχεί στο Κοινοβούλιο της χώρας του απολαμβάνοντας την απόλυτη πλειοψηφία εδώ και σχεδόν μια δεκαπενταετία, στη Σλοβακία ο Φίκο κυβερνά ως επικεφαλής ενός εύθραυστου πολιτικού συνασπισμού.

Δημοκρατική νομιμοποίηση

Η εμφάνιση ηγετών με τάσεις αυταρχικής και ανελεύθερης διακυβέρνησης θέτει νέα ερωτήματα στους «27». Κατ’ αρχάς ζήτημα προκύπτει με τις κυρώσεις που επιβάλλουν οι Βρυξέλλες για παραβίαση των αρχών του Κράτους Δικαίου. Οι Βρυξέλλες είχαν παγώσει ευρωπαϊκά κονδύλια που προορίζονταν για την Πολωνία και την Ουγγαρία. «Είναι ωστόσο ένα ερώτημα αν έχει το δικαίωμα η Ευρωπαϊκή Ένωση να υπαγορεύει τί είναι δίκαιο στις κυρίαρχες χώρες», δήλωσε στη «Les Echos» ο Τιμ Χότον, καθηγητής Πολιτικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο του Μπέρμιγχαμ.

«Η επιβολή κυρώσεων συνιστά ένα πρόβλημα, διότι η ΕΕ πρέπει να σέβεται την κυριαρχία των χωρών-μελών και επίσης να σέβεται τις αποφάσεις των κυβερνήσεων που εκλέγονται με καθολική ψηφοφορία και ως εκ τούτου διαθέτουν δημοκρατική νομιμοποίηση», παρατηρεί και ο Λούκας Μάτσεκ. Τι γίνεται όμως αν το δημοκρατικό φρόνημα και των ίδιων των ψηφοφόρων δεν είναι πακτωμένο και ως εκ τούτου οι απαιτήσεις από τους εκπροσώπους που εκλέγουν δεν είναι υψηλές;

Υπάρχει τέλος και ένα πολιτικό ζήτημα που έχει να κάνει με τις πολύ αυστηρές απαιτήσεις για σεβασμό του Κράτους Δικαίου που έχουν οι «27» από τις υποψήφιες για ένταξη στην ΕΕ χώρες, όπως είναι τα κράτη των Δυτικών Βαλκανίων ή η Ουκρανία. «Δεν μπορείς να απαιτείς από όσους δεν έχουν ακόμη ενταχθεί στην ΕΕ να σέβονται κανόνες που παραβιάζουν τα ίδια τα κράτη-μέλη», γράφει η γαλλική εφημερίδα.

Τσεχία, Κροατία, Βουλγαρία…

«Ο πόλεμος στην Ουκρανία επιδεινώνει την κατάσταση επειδή η Ουγγαρία, όπως και η Σλοβακία, υπερασπίζεται θέσεις εχθρικές προς το Κίεβο, ακόμη και θέσεις ευνοϊκές για τη Μόσχα. Ο Βίκτορ Όρμπαν κατέληγε πάντα να ψηφίζει έπειτα από πιέσεις και ανταλλάγματα τις κυρώσεις κατά του Κρεμλίνου ή τα μέτρα βοήθειας για την Ουκρανία, ακόμη και την έναρξη διαπραγματεύσεων με το Κίεβο ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση», γράφει ο ρεπόρτερ της «Les Echos». «Θα είναι το ίδιο εάν υποστηριχθεί από άλλα κράτη μέλη, κάτι που δεν συνέβαινε μέχρι τώρα;», αναρωτιέται.

«Μετά τη Σλοβακία, τα βλέμματα στρέφονται στην Τσεχία, όπου το επόμενο έτος θα διεξαχθούν βουλευτικές εκλογές. Ο Αντρέι Μπάμπις, ένας ακόμα λαϊκιστής ηγέτης με διφορούμενη λόγο σε ό,τι αφορά το ουκρανικό, ετοιμάζει την επιστροφή του στην εξουσία», παρατηρεί ο Βενσάν Κολάν.

Αλλά και στην Κροατία οι πρόσφατες εκλογές έδειξαν ότι ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού υποστήριξε τον πρώην πρωθυπουργό Ζόραν Μιλάνοβιτς, ο οποίος διαφωνεί με οποιαδήποτε ανάμιξη της χώρας του στοουκρανικό. Επίσης ισχυρά φιλορωσικά κόμματα δραστηριοποιούνται στη Βουλγαρία, «μια χώρα που μαστίζεται από πολιτική αστάθεια και συχνές εκλογικές αναμετρήσεις», όπως παρατηρεί ο γάλλος δημοσιογράφος.