Κρασί, βιομηχανία και ιστορία

Όταν ήμουν μαθητής στην Πάτρα μία από τις υποχρεωτικές σχολικές εκδρομές περιλάμβανε την επίσκεψη στον χώρο της Οινοποιίας Achaia Clauss. Το τοπίο εντυπωσίαζε το ίδιο και τα κελάρια και οι άλλες εγκαταστάσεις. Ωστόσο, παρά την υποχρεωτική ξενάγηση λίγα πράγματα καταλαβαίναμε για την σημασία που είχε η συγκεκριμένη οινοποιία ή τα κτίρια που κοιτούσαμε.

Και όμως πίσω από αυτά τα κτίρια υπάρχει μία από τις πιο ενδιαφέρουσες ιστορίες της ελληνικής βιομηχανίας στη συνάντησή της με την ευρύτερη νεοελληνική ιστορία. Και αυτό ακριβώς αναλαμβάνει να κάνει με τρόπο συναρπαστικό ο Νίκος Μπακουνάκης στο βιβλίο του «ΓΚΟΥΤΛΑΝΤ. Ο Γουσταύος Κλάους και η χώρα του κρασιού», που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Πόλις.

Παρότι το βιβλίο πατάει πάνω σε εξαντλητική τεκμηρίωση και εργασία πάνω στο αρχειακό υλικό που διαθέτει και η ίδια εταιρεία, εντούτοις δεν είναι ένα τυπικό βιβλίο βιομηχανικής ιστορίας.

Και αυτό για δύο λόγους. Ο ένας είναι η γραφή του ίδιου του Μπακουνάκη, που κερδίζει αμέσως το ενδιαφέρον του αναγνώστη ανασυνθέτοντας με σχεδόν μυθιστορηματική αφήγηση τα ίδια τα γεγονότα, ξεκινώντας in media res από το τελευταίο ταξίδι του Γουσταύου Κλαους προς την Ελλάδα.

Ο άλλος είναι ότι δεν είναι απλώς η ιστορία μιας βιομηχανίας, αλλά και μιας πόλης, της Πάτρας, μιας περιοχής στο φόντο της ιστορίας μιας χώρας και της άνισης εκβιομηχάνισή της. Είναι, ταυτόχρονα, και μια ιστορία ευρωπαϊκή, ή πιο σωστά μια ιστορία των συνδέσεων ανάμεσα στο νεοελληνικό κράτος και την Ευρώπη.

Σε αυτό βοηθά βέβαια και η ίδια ιστορία της βιομηχανίας που δημιούργησε ο Κλάους και που είναι από μια άποψη μοναδική, καθώς δεν αφορά το κρασί, παρότι η Achaia Clauss αποτελεί από μόνη της κεφάλαιο στην ιστορία της οινοποιίας στην Ελλάδα, αλλά και μια ιδιαίτερη αντίληψη για την ίδια την εκβιομηχάνιση.

Αυτό υπογραμμίζει και ο ίδιος ο τίτλος του βιβλίου που παραπέμπει στην Gutland, το όνομα που έδωσε ο Κλάους στην πολυεθνική και ως προς τα εκκλησιαστικά πολυδογματική κοινότητα εργαζομένων γύρω από την οινοποιία, μια κοινότητα που περιλάμβανε Γερμανούς, Ιταλούς, Έλληνες και Μαλτέζους, θυμίζοντας μας την ξεχασμένη ιστορία διάφορων ευρωπαίων εργαζομένων που ήρθαν στην Ελλάδα στο τελευταίο τέταρτο του 19ου αιώνα.

Μάλιστα, ειδικά για την πόλη της Πάτρας, που δέχτηκε σημαντικό αριθμό αυτών των ευρωπαίων εργαζομένων, το βιβλίο αποτελεί και μια σημαντική υπενθύμιση του πολυεθνικού χαρακτήρα που είχε, όπως και του ότι αυτές οι κοινότητες ήταν στοιχείο και της διαμόρφωσης της ιδιαίτερης ιστορίας και ταυτότητάς της.

Την ίδια στιγμή, η ίδια η έννοια της κοινότητας – αποικίας (Colonie) απηχεί απόψεις και πρακτικές που συνόδευσαν την εκβιομηχάνιση στην Ευρώπη και αντιμετώπισαν την βιομηχανία όχι απλώς ως μια οικονομική και παραγωγική μονάδα αλλά και ως ένα κοινωνικό υπόδειγμα.

Ταυτόχρονα, η αναλυτική παρουσίαση που κάνει ο Μπακουνάκης γύρω από τις βασικές προσωπικότητες του ιδρυτή αλλά και των άλλων βασικών στελεχών, των συζύγων τους και των οικογενειών τους, συμπεριλαμβανομένων και αυτών που την ανέλαβαν μετά το θάνατο του ιδρυτή, όπως και των εμπόρων με τους οποίους συνεργαζόταν η εταιρεία, ή όσων μπήκαν σε αυτή αργότερα, είναι και ένας τρόπος για μια παρουσίαση του κοινωνικού και πολιτισμικού περιβάλλοντος μέσα στο οποίο διαμορφώθηκε μια εμπορική και βιομηχανική αστική τάξη σε μια χώρα που μπήκε στο δρόμο της καπιταλιστικής οικονομικής ανάπτυξης με σχετική χρονική υστέρηση.

Όλα αυτά δεν καταγράφονται με τον στεγνό τρόπο μιας τυπικής μονογραφίας οικονομικής ιστορίας, παρότι, όπως ήδη υπογραμμίστηκε, η τεκμηρίωση τηρεί με συνέπεια τα σχετικά ερευνητικά πρωτόκολλα, αλλά με τον ζωντανό τρόπο της ανάπτυξης ιστορικών στοιχείων με ιδιαίτερα πολιτιστικά στοιχεία.

Έτσι, για παράδειγμα, μια φωτογραφία των εργαζομένων της Gutland, η οποία κοσμεί και το εξώφυλλο και οπισθόφυλλο του βιβλίου και στην οποία μπορούμε να διακρίνουμε έναν άντρα που έχει στα γόνατά του ένα τσίτερ, ένα έγχορδο όργανο συνδεδεμένο με την παραδοσιακή μουσική της Βαυαρίας, γίνεται αφορμή για έναν συνολικότερο στοχασμό για τη σύνθεση αυτής της ομάδας εργαζομένων και των οικογενειών τους αλλά για τον τρόπο που ζουν.

Την ίδια στιγμή ο Μπακουνάκης καταγράφει συστηματικά και τον τρόπο που μια βιομηχανία όπως η Achaia Clauss προσπάθησε να γίνει εξαγωγική και να αποκτήσει ισχυρή παρουσία στο εξωτερικό, αποτελώντας έτσι και μια συμβολή στη σχετική ιστοριογραφία των πρακτικών διεθνοποίησης που επέλεγαν οι ελληνικές βιομηχανίες στην προπολεμική περίοδο.

Ταυτόχρονα, το βιβλίο αποτυπώνει και τον τρόπο που η ίδια η εξέλιξη της ελληνικής οικονομίας, στο φόντο των συνολικότερων ιστορικών δυναμικών και μεγάλων τομών όπως οι δύο παγκόσμιοι πόλεμοι ή οι μεγάλες εσωτερικές συγκρούσεις, μπορούσε να επηρεάζει ή ακόμη και να δοκιμάζει την ικανότητα επιβίωσης μιας βιομηχανίας που προσπαθούσε να προσαρμοστεί.

Συνάμα, δείχνει ότι η βιομηχανία και οι εγκαταστάσεις της δεν αποτέλεσαν μόνο πόλο έλξης επισκεπτών, που συχνά κατέγραφαν και τις εντυπώσεις τους στο βιβλίο επισκεπτών, που πλέον αποτελεί καθαυτό ένα σημαντικό ιστορικό τεκμήριο, αλλά αποτέλεσαν και τον ίδιο τον τόπο πλευρών αυτών των ιστορικών γεγονότων.

Αρκεί να σκεφτούμε ότι κατά την απελευθέρωση της Πάτρας τον Οκτώβριο του 1944, ήταν ένα από τα σημεία αναμονής και των δυνάμεων του ΕΛΑΣ, ενώ και οι βρετανικές δυνάμεις πέρασαν από εκεί. Ο Μπακουνάκης εντοπίζει σε αυτό το βιβλίο επισκεπτών υπογραφές στρατιωτικών των δυνάμεων κατοχής αλλά τη συχνή υπογραφή μιας νεαρής ΕΠΟΝίτισσας, που ο αδελφός θα εκτελεστεί από τους Γερμανούς, στελέχη των βρετανικών δυνάμεων που συμμετείχαν στην κατάληψη της Πάτρας αλλά και του ΕΑΜ, μαζί με απλούς πολίτες.

Άλλη μια ένδειξη ότι η μελέτη της ιστορίας δεν μπορεί να αφορά ποτέ μόνο την καταγραφή γεγονότων, αλλά και τον τρόπο που οι διαδρομές της οικονομίας, της πολιτικής, του πολέμου, αλλά και της καθημερινής ζωής, του αμπελιού, του κρασιού και της βιομηχανίας διασταυρώνονται με τρόπους πιο σύνθετους από όσο θέλουμε να παραδεχτούμε.