Αγορά εργασίας: Η οικονομία του μανικιούρ και η ανάπτυξη της τεχνολογίας

Η τεχνολογία και η παγκοσμιοποίηση έχουν προκαλέσει δεκαετίες αναταραχής στις θέσεις εργασίας στις ανεπτυγμένες οικονομίες, παρόμοια με τον αποδεκατισμό της εργασίας για ειδικευμένους τσαγκάρηδες υποδημάτων και υφαντές χειροποίητου αργαλειού κατά τη βιομηχανική εποχή. Ωστόσο, ενώ συνέβαινε αυτό, η οικονομία δημιούργησε εκατομμύρια θέσεις εργασίας υπηρεσιών για άτομα με κοινωνικές δεξιότητες.

Για να κατανοήσει κανείς πώς αλλάζει η απασχόληση, μπορεί να ανατρέξει στις αρχές της δεκαετίας του 2000. Τότε, πολλοί οικονομολόγοι προέβλεπαν τεράστια καταστροφή των εργαζομένων στις ΗΠΑ λόγω της μετακίνησης θέσεων εργασίας στις υπηρεσίες σε μέρη όπως η Ινδία και οι Φιλιππίνες.

Η απώλεια θέσεων εργασίας αποδείχθηκε πράγματι τεράστια σε πολλούς τομείς, ίσως ακόμη χειρότερη από ό,τι περίμεναν οι πιο απαισιόδοξοι επιστήμονες. Περίπου τα μισά από όλα τα επαγγέλματα που υπήρχαν στο σύνολο δεδομένων το 2000 παρουσίασαν απώλεια θέσεων εργασίας τις επόμενες δύο δεκαετίες, με τις θέσεις για αρχειοθέτες, μεταγραφείς, ρυθμιστές μηχανών και πολλούς άλλους να συρρικνώνονται. Κι αν κάποιος ήταν σε αυτά τα επαγγέλματα είδε τη ζωή του να ανατρέπεται.

Ταυτόχρονα, άνθισε ένα διαφορετικό είδος δουλειάς: καθήκοντα που απαιτούσαν επαφή πρόσωπο με πρόσωπο και διαπροσωπικές δεξιότητες, όπως μακιγιέρ και μανικιουρίστες. Οι θέσεις περιποίησης δέρματος και επαγγελματικού μακιγιάζ αυξήθηκαν από περίπου 14.000 στις αρχές της νέας χιλιετίας σε σχεδόν 70.000 το 2023. Οι θέσεις εργασίας μανικιουρίστ αυξήθηκαν από λιγότερες από 30.000 σε σχεδόν 150.000.

Ποια επαγγέλματα «κληρονομούν» οι νέοι – Ο ρόλος της οικογένειας

Και όπως γράφει στους Financial Times, ο Jon Hilsenrath συγγραφέας του «Yellen: The Trailblazing Economist Who Navigated an Era of Upheaval» σημαντική αύξηση παρατηρήθηκε και στην απασχόληση υπευθύνων για το σχεδιασμό συναντήσεων, προσωπικών οικονομικών σχεδιαστών, θυρωρών, καλλιτεχνικών διευθυντών, σχεδιαστών εσωτερικών χώρων, βοηθών εργοθεραπείας και coaches. Οι διαχειριστές έργων, οι ιδιώτες δάσκαλοι και οι προσωπικοί σεφ ορίστηκαν ως εντελώς νέα επαγγέλματα που δεν είχαν ξεχωρίσει ως σημαντικά μέρη του εργατικού δυναμικού στο παρελθόν.

Το παράδοξο της οικονομίας

Αυτές οι επαγγελματικές μετατοπίσεις αποτελούν ουσιαστικό χαρακτηριστικό και παράδοξο μιας οικονομίας που βασίζεται στους υπολογιστές και την παγκοσμιοποίηση. Όσο περισσότερη εργασία παρείχαν οι μηχανές (ή που ανατέθηκε σε φθηνό εργατικό δυναμικό μακριά), τόσο περισσότερο η αμερικανική οικονομία δημιουργούσε θέσεις εργασίας για ανθρώπους που αλληλεπιδρούν άμεσα με άλλους ανθρώπους, εργασία που απαιτούσε κάτι που δεν έχουν οι υπολογιστές και που δεν εκτιμήθηκε δεόντως στη βιομηχανική εποχή, την ικανότητα της κοινωνικής ευχέρειας.

Οι αλλαγές των τελευταίων δύο δεκαετιών πόλωσαν την αγορά εργασίας, δημιουργώντας εργασία υψηλού εισοδήματος και εργασία χαμηλού εισοδήματος, ενώ αραίωσαν τη μεσαία τάξη.

Οδήγησαν επίσης στην κοινωνική αλλαγή, με τις γυναίκες να αναλαμβάνουν δουλειά σε ταχέως αναπτυσσόμενα και υψηλά αμειβόμενα επαγγέλματα.

Το αποτέλεσμα -σύμφωνα με τον Hilsenrath- είναι αυτό που θα μπορούσατε να ονομάσετε «Οικονομία του μανικιούρ», που είναι ένα παράθυρο στο πώς το επόμενο κύμα τεχνολογικών αλλαγών θα μπορούσε να επηρεάσει την επαγγελματική μας ζωή και τους πολλούς πολιτικούς και κοινωνικούς θεσμούς που χτίστηκαν γύρω τους.

Η «Οικονομία μανικιούρ» στην εποχή της τεχνητής νοημοσύνης

Τι θα συμβεί όμως με την έλευση της τεχνητής νοημοσύνης; Απαντήσεις στο θέμα επιχειρεί να δώσει ο David Autor, καθηγητή οικονομίας της εργασίας στο Τεχνολογικό Ινστιτούτο της Μασαχουσέτης.

«Δεν μπορώ να σκεφτώ την τεχνολογική αλλαγή χωρίς να σκεφτώ πώς σχετίζεται με τη δουλειά. Η εργασία είναι το βασικό μας μέσο διανομής του εισοδήματος. Μπορούμε να έχουμε έναν κόσμο θαυμαστών τεχνολογιών που πολλοί άνθρωποι δεν έχουν τα μέσα να αντέξουν οικονομικά. Ένας λόγος για τον οποίον η βιομηχανική εποχή ήταν τόσο σπουδαία είναι ότι δημιούργησε κοινή ευημερία. Η ανησυχία για αυτή τη νέα εποχή στην οποία έχουμε εισέλθει είναι αν θα έχουμε λιγότερα από αυτά ή περισσότερα από αυτά» αναφέρει χαρακτηριστικά.

Σε ένα έγγραφο του 2016 που επινόησε τη φράση «China Shock», ο συγγραφέας και οι συν-συγγραφείς David Dorn και Gordon Hanson έδειξαν πώς το εμπόριο με την Κίνα έπληξε τη δουλειά σε πολλές κατασκευαστικές κοινότητες των ΗΠΑ κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 2000. Η έρευνα υπονόμευσε μια βασική πεποίθηση στα οικονομικά ότι το εμπόριο ωφελεί όλα τα μέρη, μια άποψη που χρονολογείται από τη θεωρία του συγκριτικού πλεονεκτήματος του David Ricardo το 1817 .

Σε μια σειρά άλλων εγγράφων , ο Autor περιγράφει λεπτομερώς το φαινόμενο της πόλωσης των θέσεων εργασίας που συνδέεται με την τεχνολογία, στο οποίο η απασχόληση στις ΗΠΑ αυξήθηκε για θέσεις εργασίας υψηλών δεξιοτήτων, υψηλών μισθών και θέσεις εργασίας χαμηλών δεξιοτήτων και χαμηλών μισθών, ενώ οι θέσεις εργασίας μεσαίας δεξιότητας μειώθηκαν.

Στον πυρήνα της έρευνάς του βρισκόταν η θεωρία ότι οι μηχανές και το παγκόσμιο εμπόριο αντικατέστησαν τις κανονικές εργασίες που μπορούσαν να κωδικοποιηθούν και να γραφτούν σενάρια, όπως η διάτρηση σε φύλλα μετάλλου, η δρομολόγηση τηλεφωνικών κλήσεων ή η μεταγραφή σημειώσεων γιατρού. Εργασία που δόθηκε σε μια στενή ομάδα ανθρώπων με τεχνογνωσία και προηγμένη κατάρτιση, όπως γιατρούς, μηχανικούς λογισμικού ή καθηγητές πανεπιστημίου και στρατιές ανθρώπων που μπορούσαν να κάνουν πρακτική υπηρεσία με λίγη εκπαίδευση, όπως μανικιουρίστ, μπαρίστας καφέ ή μπάρμαν .

Σύμφωνα με την έρευνα του Autor, η ενημερωμένη ανάλυση των δεδομένων επαγγελμάτων της FTAV δείχνει ότι πολλές από τις θέσεις εργασίας που αυξήθηκαν τις τελευταίες δύο δεκαετίες πρόσφεραν πενιχρές αμοιβές, ενώ ορισμένες – συμπεριλαμβανομένων διευθυντών μάρκετινγκ, βοηθών γιατρών και οικονομικών συμβούλων – πρόσφεραν ταχέως αυξανόμενα εξαψήφια εισοδήματα.

Πιο πρόσφατα, ο Autor εξέτασε πώς η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να αλλάξει τον χώρο εργασίας. Ξεκινά – παραδόξως – ως αισιόδοξος που βλέπει ένα μέλλον για τους εργαζόμενους μεσαίου εισοδήματος εξαιτίας της ΑΙ. Ο Autor υποστηρίζει ότι η τεχνητή νοημοσύνη θα μπορούσε να δώσει την τεχνογνωσία στα χέρια ανθρώπων χωρίς προηγμένη εκπαίδευση, δημιουργώντας εργασία και κέρδη για μεγάλους αριθμούς λιγότερο ειδικευμένων εργαζομένων που έχασαν τη δουλειά τους τις τελευταίες δεκαετίες.

Μάλιστα, επικαλείται μια μελέτη των εργαζομένων στον τομέα της τεχνικής υποστήριξης από τους καθηγητές του Πανεπιστημίου Στάνφορντ, Erik Brynjolfsson και Lindsey Raymond: «Τα νέα εργαλεία τεχνητής νοημοσύνης έχουν τη δυνατότητα να αλλάξουν τον τρόπο με τον οποίο οι εργαζόμενοι αποδίδουν και μαθαίνουν, αλλά λίγα είναι γνωστά για τις επιπτώσεις τους στην εργασία» αναφέρει  έκθεση και προσθέτει: «Διαπιστώνουμε ότι η βοήθεια της AI βελτιώνει το συναίσθημα των πελατών, αυξάνει τη διατήρηση των εργαζομένων και μπορεί να οδηγήσει στη μάθηση των εργαζομένων. Τα αποτελέσματά μας υποδηλώνουν ότι η πρόσβαση σε γενετική τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να αυξήσει την παραγωγικότητα, με μεγάλη ετερογένεια στα αποτελέσματα μεταξύ των εργαζομένων».

Ο Autor αναφέρει τους νοσηλευτές ως ένα άλλο πιθανό παράδειγμα μιας ομάδας που η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να βοηθήσει. Με τη βοήθεια της τεχνολογίας, αυτοί οι επαγγελματίες θα μπορούσαν να αναλάβουν τη λήψη αποφάσεων που διοχετεύεται τώρα στους γιατρούς και να αποκομίζουν καλύτερες αμοιβές στη διαδικασία.

Θέμα επιλογών

Ωστόσο, όλα εξαρτώνται από τις επιλογές που κάνουν οι άνθρωποι τώρα σχετικά με τον τρόπο εφαρμογής της τεχνολογίας. Ο Autor επισημαίνει ότι οι κυβερνήσεις μπορεί να επιλέξουν να το χρησιμοποιήσουν για να κατασκοπεύσουν τους ανθρώπους τους και οι εταιρείες θα μπορούσαν απλώς να αυτοματοποιήσουν και να αντικαταστήσουν περισσότερες θέσεις εργασίας. Για να ανοικοδομηθεί μια μεσαία τάξη, υποστηρίζει, η νέα τεχνολογία πρέπει να εφαρμοστεί με την αίσθηση του σκοπού και με γνώμονα τους ανθρώπους. «Το μέλλον δεν είναι πρόβλημα πρόβλεψης», λέει. «Είναι ένα σχεδιαστικό πρόβλημα».

Φέτος, ο Autor συνεργάστηκε με τον Daron Acemoglu και τον Simon Johnson – δύο ακόμη καθηγητές οικονομικών στο MIT – για να ξεκινήσει μια πρωτοβουλία που στοχεύει να οδηγήσει το επόμενο κύμα εργασιακών αλλαγών προτού συμβούν, αντί να παρακολουθεί και να τεκμηριώνει τα ανατρεπτικά τους αποτελέσματα εκ των υστέρων. Και το θέτει ως εξής: «Έχουμε πάψει να είμαστε φονταμενταλιστές της αγοράς και να πιστεύουμε ότι η αγορά αποφασίζει τα πάντα. Βρισκόμαστε στο κατώφλι αυτής της μετάβασης και πολλά από αυτά είναι διαθέσιμα».

Αντί απλώς να γράφει ερευνητικές εργασίες και να διοργανώνει ακαδημαϊκά σεμινάρια, έχει περιοδεύσει στη Δυτική Ακτή, έχει συναντήσει στελέχη σε εταιρείες όπως η Google και η Apple και συμβουλεύεται δημόσιους αξιωματούχους για να εμφυτευθούν αυτές οι ιδέες στο μυαλό τους.

Οι Λουδίτες…

Ο Hilsenrath κάνει ιδιαίτερη αναφορά στους «Λουδίτες». Ήταν Βρετανοί υφαντές και εργάτες κλωστοϋφαντουργίας του 18ου αιώνα που αντιτάχθηκαν στη χρήση μηχανοποιημένων αργαλειών και πλαισίων πλεξίματος, με κάποιους να εισβάλλουν σε εργοστάσια και να σπάνε τις μηχανές. Αυτοαποκαλούνταν «Λουδίτες» από τον Νεντ Λαντ , έναν νεαρό μαθητευόμενο που έγινε το πρόσωπο του κινήματος.

Σήμερα, θέτουμε παρόμοιες ερωτήσεις σχετικά με το ποιες θέσεις εργασίας θα μπορούσαν να αντικατασταθούν από μηχανές που λειτουργούν με τεχνητή νοημοσύνη.

Ο καθηγητής οικονομικών του Χάρβαρντ Ντέιβιντ Ντέμινγκ βρήκε έναν ζωτικό κρίκο που λείπει. Αναρωτιόταν γιατί τα προγράμματα προσχολικής εκπαίδευσης οδήγησαν σε διαρκή οικονομικά οφέλη για τους ανθρώπους που συμμετείχαν σε αυτά. Ίσως τα απλά μαθήματα της προσχολικής ηλικίας – όπως μαθήματα για να μοιράζεστε και να παίζετε καλά με άλλους – να έχουν τόσο μεγάλη ή μεγαλύτερη σημασία από το να μάθετε να μετράτε και να συλλαβίζετε σε μια προηγμένη οικονομία;

Ανακάλυψε ότι είχε κάτι. Οι θέσεις εργασίας που απαιτούσαν υψηλά επίπεδα κοινωνικής αλληλεπίδρασης αυξάνονταν δυναμικά, σύμφωνα με την έρευνα του Deming. Οι αυξήσεις στους μισθούς ήταν ιδιαίτερα μεγάλες για άτομα με συνδυασμούς μαθηματικών και κοινωνικής ικανότητας. Η ομαδική εργασία, διαπίστωσε ο Deming, ήταν ένα βασικό νέο συστατικό για την επιτυχία στην εργασία. Έρευνα σε άλλες χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Σουηδίας και του Ηνωμένου Βασιλείου, βρήκε παρόμοιες υψηλές αποδόσεις σε άτομα με ισχυρές κοινωνικές δεξιότητες.

Καθώς οι μηχανές και η εξωτερική ανάθεση αντικατέστησαν τη ρουτίνα, η αγορά ήταν όλο και πιο απαιτητική και παρείχε εργασία που περιλάμβανε όχι μόνο τη φυσική παρουσία, αλλά και τις ασυνείδητες συνθέσεις που επιτρέπουν στους ανθρώπους να διαβάζουν και να προσαρμόζονται σε άλλους ανθρώπους ως πελάτες και συνεργάτες.

Έρευνες τονίζουν τη σημασία των «μη γνωστικών» ή «μαλακών» δεξιοτήτων όπως η υπομονή, ο αυτοέλεγχος, η ευσυνειδησία, η ομαδική εργασία και η κριτική σκέψη. Ενώ τέτοιες δεξιότητες είναι σαφώς σημαντικές, οι ίδιοι οι όροι «μαλακές» και «μη γνωστικές» αποκαλύπτουν την έλλειψη κατανόησης σχετικά με το τι είναι αυτές οι δεξιότητες και πώς να τις μετρήσουμε ή να τις αναπτύξουμε.

Σε αυτό το πλαίσιο, οι θέσεις εργασίας στην εξυπηρέτηση πελατών αυξήθηκαν επειδή οι εκπρόσωποι παρείχαν μια ανθρώπινη επαφή που δεν μπορεί να αντικατασταθεί εύκολα από μηχανές ή χειριστές τηλεφωνικών κέντρων σε μακρινές ακτές. Ορισμένες εταιρείες – συμπεριλαμβανομένων της Apple, της Delta Air Lines και της AT&T – προσπάθησαν να μεταφέρουν θέσεις εργασίας υποστήριξης πελατών στο εξωτερικό και στη συνέχεια επέστρεψαν ορισμένες στις ΗΠΑ όταν οι πελάτες παραπονέθηκαν για γλωσσικά και πολιτισμικά εμπόδια.

Οι θέσεις εργασίας εξυπηρέτησης πελατών ενδέχεται να απειληθούν και πάλι, αυτή τη φορά από ρομπότ τεχνητής νοημοσύνης που μπορούν να συνομιλούν με ανθρώπους στο Διαδίκτυο, αν και η μελέτη του Stanford δείχνει ότι η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί επίσης να οπλίσει τους ανθρώπους – συμπεριλαμβανομένων των εργαζομένων χαμηλής ειδίκευσης – για να χειριστούν τα πιο σύνθετα προβλήματα εξυπηρέτησης πελατών πιο αποτελεσματικά.

Γυναικεία υπόθεση

Σε έναν χώρο εργασίας που εξυπηρετεί όλο και περισσότερο τις ήπιες δεξιότητες, οι άνδρες φαίνεται να στερούνται πλεονεκτημάτων που τους βοήθησαν στα πατώματα των εργοστασίων κατά τη βιομηχανική εποχή, όπως η καθαρή ωμή βία, με δυνητικά τεράστιες κοινωνικές και πολιτικές επιπτώσεις, γράφει ο Jon Hilsenrath.

Σε ένα έγγραφο εργασίας του 2018 με τίτλο «Το τέλος των ανδρών» και η άνοδος των γυναικών στην αγορά εργασίας υψηλής εξειδίκευσης , οι οικονομολόγοι Guido Matias Cortes, Nir Jaimovich και Henry Siu διαπίστωσαν ότι μεταξύ 1980 και 2016, η αυξημένη σημασία των κοινωνικών καθηκόντων στην εργασία βοήθησε να εξηγήσει το αυξανόμενο μερίδιο των γυναικών σε υψηλά αμειβόμενα επαγγέλματα σε σχέση με τους άνδρες.

Ο Jon Hilsenrath αναφέρει ότι δική του έρευνα έδειξε ότι οι γυναίκες αποτελούσαν το μισό ή περισσότερο του εργατικού δυναμικού στα πιο γρήγορα αναπτυσσόμενα επαγγέλματα μεταξύ 2000 και 2023, συμπεριλαμβανομένων της υγείας, της νομικής, των οικονομικών, της εκπαίδευσης και των τεχνών, ενώ το μερίδιό τους έχει αυξηθεί στη διοίκηση και τις επιστήμες. Στα νομικά  επαγγέλματα, για παράδειγμα, το μερίδιο των γυναικών στην εργασία αυξήθηκε από 46% σε 52% σε δύο δεκαετίες, και στα διοικητικά επαγγέλματα το μερίδιο των γυναικών αυξήθηκε από 37% σε 42%.

Εν τω μεταξύ, οι άνδρες υπερεκπροσωπούνται σε παραγωγικά επαγγέλματα που αποδεκατίζονται από την αυτοματοποίηση και την παγκοσμιοποίηση. Οι γυναίκες είχαν επίσης μεγάλο μερίδιο θέσεων εργασίας σε ορισμένα επαγγέλματα χαμηλής αμοιβής που έχασαν δουλειά, όπως οι διοικητικοί βοηθοί, αλλά οι αναλυτές βλέπουν ότι το εργασιακό τοπίο γέρνει υπέρ τους.

Το Παγκόσμιο Ινστιτούτο McKinsey εκτιμά ότι έως το 28% των ανδρών στις προηγμένες οικονομίες μπορεί να χρειαστεί να αλλάξουν επάγγελμα μέχρι το 2030 λόγω τεχνολογικών αλλαγών, σε σύγκριση με το 24% των γυναικών.

Ομοίως, οι μελετητές του Ινστιτούτου Brookings Mark Muro, Robert Maxim και Jacob Whiton εκτιμούν ότι το 24% των ανδρών εργαζομένων κατέχουν θέσεις εργασίας που διατρέχουν πιθανό υψηλό κίνδυνο από την αυτοματοποίηση σε σύγκριση με το 17% των γυναικών, επειδή οι γυναίκες εργάζονται σε επαγγέλματα που αντικαθίστανται λιγότερο εύκολα, συμπεριλαμβανομένης της υγείας και των υπηρεσιών ομορφιάς.