Telegram: Γιατί διχάζει την Ευρωπαϊκή Ενωση – Ο ρόλος της ρωσικής προπαγάνδας

Οι Ευρωπαίοι αξιωματούχοι έχουν καταστήσει την καταπολέμηση της παραπληροφόρησης κορυφαία προτεραιότητα ενόψει και των επερχόμενων ευρωεκλογών.

Αυτό έχει φέρει το Telegram σε μια περίεργη θέση, καθώς δεν εμπίπτει στην ευρωπαϊκή νομοθεσία για την καταπολέμηση της παραπληροφόρησης, διότι αυτή απαιτεί ρυθμίσεις από πλατφόρμες με περισσότερους από 45 εκατομμύρια χρήστες. Το Telegram βάσει όσων έχει αναφέρει η εταιρεία διαθέτει 41 εκατομμύρια χρήστες στην ΕΕ. Παρόλα αυτά όμως υπάρχει μια αναδυόμενη ανησυχία μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών ότι μπορεί να χρησιμοποιηθεί για εκστρατείες παραπληροφόρησης.

Η Εσθονή πρωθυπουργός Κάγια Κάλας αμφισβητεί τους επίσημους αριθμούς του Telegram και υποστηρίζει ότι «η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα πρέπει να προβεί σε ανεξάρτητη αξιολόγηση», μιλώντας στο Bloomberg.

Εξαπλώνεται σαν «δασική πυρκαγιά» το Telegram – «Πόλεμος» με WhatsApp

Όπως και να έχει, οι αριθμοί της Telegram την τοποθετούν κάτω από το όριο που απαιτείται για την ενεργοποίηση μιας σειράς αυστηρών υποχρεώσεων, οι οποίες τέθηκαν πλήρως σε ισχύ τον Φεβρουάριο με το νόμο Ψηφιακών Υπηρεσιών.

Εάν το Telegram χαρακτηριστεί ως «πολύ μεγάλη διαδικτυακή πλατφόρμα», θα είναι υποχρεωμένο να λάβει μέτρα κατά της διάδοσης της παραπληροφόρησης και να θέσει σε εφαρμογή αυστηρότερα πρωτόκολλα μετριασμού του περιεχομένου, δήλωσε η Κάλας. «Θα εξασφάλιζε επίσης ίσους όρους ανταγωνισμού στην εσωτερική αγορά, καθώς άλλες πλατφόρμες έχουν καταβάλει σημαντικές προσπάθειες για να συμμορφωθούν με τον νόμο περί ψηφιακών υπηρεσιών», πρόσθεσε.

Η πρωθυπουργός της Εσθονίας, Κάγια Κάλας.

Για τις μεγάλες πλατφόρμες, η ΕΕ μπορεί να επιβάλει πρόστιμα ύψους έως και 6% των ετήσιων πωλήσεων, εάν διαπιστώσει παραβιάσεις, ή να απαγορεύσει την είσοδο στην ΕΕ στους επαναλαμβανόμενους παραβάτες. Οι κανόνες αυτοί καλύπτουν, μεταξύ άλλων, το Facebook της Meta Platforms Inc., το YouTube της Alphabet Inc. και το TikTok της ByteDance Ltd.

Η περίπτωση Φίτσο

Ένα παράδειγμα παραπληροφόρησης στο Telegram: Λίγα λεπτά μετά τον πυροβολισμό του ρωσόφιλου πρωθυπουργού της Σλοβακίας Ρόμπερτ Φίτσο, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης γέμισαν με θεωρίες συνωμοσίας ότι η σύζυγος του δράστη ήταν πρόσφυγας από την Ουκρανία και ότι ο φρουρός ασφαλείας του Φίτσο συνωμοτούσε εναντίον του πρωθυπουργού. Όλες αυτές οι φήμες διαψεύστηκαν αργότερα από τις σλοβακικές αρχές. Αλλά όχι πριν γίνουν viral στο Telegram.

Η εφαρμογή ανταλλαγής μηνυμάτων έχει γίνει βασικό όπλο των φιλικών προς το Κρεμλίνο λογαριασμών για τη διάδοση παραπληροφόρησης με στόχο την υπονόμευση της υποστήριξης προς την Ουκρανία. Πιο πρόσφατα, αξιωματικοί των ρωσικών μυστικών υπηρεσιών το χρησιμοποίησαν για να στρατολογήσουν μικροεγκληματίες ώστε να πραγματοποιήσουν πράξεις δολιοφθοράς σε ευρωπαϊκές πρωτεύουσες.

Αυτό είναι και το βασικό πλεονέκτημα του Telegram: είναι σε μεγάλο βαθμό ανεξέλεγκτο. «Η παραπληροφόρηση διαδίδεται ανοιχτά και εντελώς ανεξέλεγκτα στο Telegram», δήλωσε η Κάλας. Τα αιτήματα για την αφαίρεση ενοχλητικού περιεχομένου μένουν συχνά αναπάντητα, είπε: «Γνωρίζουμε ότι και άλλα κράτη μέλη έχουν παρόμοια προβλήματα».

Βασικό εργαλείο της ρωσικής προπαγάνδας

Μια τυπική φιλορωσική προπαγανδιστική εκστρατεία βασίζεται σε ένα μπαράζ διαδικτυακών τεχνικών. Αυτές περιλαμβάνουν αναρτήσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ιστορίες σε κρατικά μέσα ενημέρωσης, κατασκευασμένες ειδήσεις που έχουν σχεδιαστεί για να μιμούνται την εμφάνιση νόμιμων ισοτόπων και ανώνυμα σχόλια σε πραγματικούς ιστότοπους.

Το Telegram λειτουργεί ως κεντρικός κόμβος σε αυτό το οικοσύστημα, ένα είδος γέφυρας που χρησιμοποιούν οι ομάδες προπαγάνδας για να διοχετεύσουν το περιεχόμενό τους σε ενεργές κοινωνικές κοινότητες, με στόχο την ενίσχυση των αφηγήσεών τους σε ένα ευρύτερο κοινό.

«Το Telegram είναι δημοφιλές ανάμεσα σε διάφορους φιλορωσικούς παράγοντες καθώς και σε άτομα που διαδίδουν παραπληροφόρηση εδώ και πολύ καιρό, επειδή δεν υπάρχει σχεδόν καθόλου έλεγχος του περιεχομένου», δήλωσε ο πρώην διευθυντής του Κέντρου Αντιμετώπισης Υβριδικών Απειλών στο υπουργείο Εσωτερικών της Σλοβακίας, Ντάνιελ Μίλο. «Οι κανόνες του Telegram από την άποψη αυτή είναι πολύ, πολύ χαλαροί».

Τα κύρια θέματα των προσπαθειών παραπληροφόρησης της Ρωσίας περιλαμβάνουν τον πόλεμο κατά της Ουκρανίας, τη σύγκρουση στη Μέση Ανατολή, τη μετανάστευση, την κλιματική αλλαγή και τις επερχόμενες εκλογές του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, σύμφωνα με εσωτερική αξιολόγηση της ΕΕ που είδε το Bloomberg.

Σε αυτά τα πέντε θέματα, ο αριθμός των στοιχείων από μη επαληθευμένες πηγές σε όλες τις πλατφόρμες είχε υπερδιπλασιαστεί μέχρι τις αρχές Μαΐου, σε σύγκριση με λιγότερα από 20.000 κομμάτια την ημέρα στις αρχές του έτους, δείχνει η αξιολόγηση. Το Κρεμλίνο έχει επανειλημμένα αρνηθεί τη συμμετοχή του σε επιχειρήσεις παραπληροφόρησης και σαμποτάζ.

Αγαπημένη εφαρμογή και των διαδηλωτών

Το Κρεμλίνο βέβαια δεν ήταν πάντα τόσο δεκτικό στην Telegram. Ένα ρωσικό δικαστήριο διέταξε το 2018 να μπλοκαριστεί η εφαρμογή επειδή αρνήθηκε να συνεργαστεί με τις υπηρεσίες ασφαλείας, αν και οι προσπάθειες να αποτραπεί η χρήση της απέτυχαν. Το 2020, η ρωσική υπηρεσία παρακολούθησης των επικοινωνιών εγκατέλειψε τις προσπάθειές της να το μπλοκάρει.

Το Telegram έχει επίσης χρησιμοποιηθεί από διαδηλωτές, μεταξύ άλλων στο Χονγκ Κονγκ και το Ιράν, για να οργανωθούν και να αποφύγουν την παρακολούθηση.

Ο ιδρυτής, ιδιοκτήτης και διευθύνων σύμβουλος της εταιρείας, Πάβελ Ντούροφ, έφυγε από τη Ρωσία το 2014, έχοντας χάσει τον έλεγχο της προηγούμενης εταιρείας του επειδή αρνήθηκε να παραδώσει τα δεδομένα των Ουκρανών διαδηλωτών στις υπηρεσίες ασφαλείας. Έχοντας πλέον έδρα στο Ντουμπάι, η εταιρεία ξεπέρασε πέρυσι τα 700 εκατομμύρια σε μηνιαίους ενεργούς χρήστες παγκοσμίως.

Ιστοσελίδες «κλώνοι»

Όταν το γαλλικό παρατηρητήριο ξένης παραπληροφόρησης Viginum ανακοίνωσε τον Φεβρουάριο ότι είχε εντοπίσει προετοιμασίες για μια μαζική εκστρατεία παραπληροφόρησης που περιελάμβανε ένα δίκτυο σχεδόν 200 ισοτόπων σε διάφορες ευρωπαϊκές χώρες, διαπίστωσε ότι το περιεχόμενο από το Telegram είχε κεντρική θέση σε αυτή την εκστρατεία.

Μετά την απόπειρα δολοφονίας στη Σλοβακία, ένα κανάλι Telegram με σχεδόν 50.000 συνδρομητές κοινοποίησε μια μακροσκελή ανάρτηση από έναν ιστότοπο που ισχυριζόταν ψευδώς ότι ήταν η βρετανική Daily Telegraph. Το κείμενο ισχυριζόταν χωρίς αποδείξεις ότι οι φιλοουκρανικές δυνάμεις ήταν υπεύθυνες για τον πυροβολισμό του Φίτσο, την ώρα που οι αρχές της Σλοβακίας υποστήριζαν ότι τα κίνητρα για το περιστατικό παρέμεναν υπό διερεύνηση.

Στα αριστερά της φωτογραφίας, ο πρωθυπουργός της Σλοβακίας, Ρόμπερτ Φίτσο

Ο ύποπτος, δήλωσε αργότερα στους ερευνητές ότι έδρασε μόνος του και ότι το κίνητρό του ήταν η αντίθεσή του σε μια σειρά από πολιτικές του Φίτσο, συμπεριλαμβανομένης της απόφασης να σταματήσει τη στρατιωτική υποστήριξη προς την Ουκρανία, σύμφωνα με δικαστικό έγγραφο που είδε το Bloomberg.

Το να παίρνουν τη μορφή τοπικών ιστοσελίδων αποτελεί ένα σύνηθες χαρακτηριστικό που οι ερευνητές ονόμασαν «doppelganger». Οι χρήστες αυτής της τακτικής χρησιμοποιούν το Telegram για την προώθηση ψεύτικου περιεχομένου που υποτίθεται ότι προέρχεται από κυρίαρχα μέσα ενημέρωσης.

Η Meta υπό έρευνα

Η ίδια ομάδα, η οποία βρίσκεται στο επίκεντρο έρευνας της ΕΕ για τη Meta, έχει χρησιμοποιήσει περισσότερους από 2.000 μη αυθεντικούς λογαριασμούς στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, σύμφωνα με την εταιρεία κυβερνοασφάλειας Recorded Future Inc. Έχουν προσπαθήσει να υπονομεύσουν την πίστη στη στρατιωτική προσπάθεια της Ουκρανίας παριστάνοντας τους ειδησεογραφικούς οργανισμούς ή στοχεύοντας στο γερμανικό κοινό για να αποδυναμώσουν την εμπιστοσύνη στους βουλευτές τους. Η ομάδα αυτή έχει επίσης διαδώσει βίντεο που ισχυρίζονται ψευδώς ότι προέρχονται από το Al Jazeera και το EuroNews.

Για να διεισδύσει στον διάλογο των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, η εκστρατεία «Doppelganger» χρησιμοποιεί τακτικές που είναι πιο προηγμένες από την απλή μετάδοση ψευδών πληροφοριών μέσω των καναλιών κοινωνικής δικτύωσης.

Η ομάδα χρησιμοποιεί φτηνές υπηρεσίες κατοχύρωσης ονομάτων ιστοσελίδων που συχνά φιλοξενούνται στη Ρωσία σύμφωνα με την εταιρεία ασφαλείας Sekoia, μια τακτική που καθιστά δύσκολο για τις δυτικές υπηρεσίες να θέσουν εκτός λειτουργίας τους συγκεκριμένους ιστότοπους. Από εκεί, στέλνει τους συνδέσμους που περιέχουν ψευδείς πληροφορίες στο Telegram.

«Σχεδόν το ένα τρίτο του περιεχομένου των σλοβακικών λογαριασμών Telegram προέρχεται ή λαμβάνεται απευθείας από διάφορες ρωσικές πηγές», δήλωσε ο Μίλο. «Το Telegram διαδραματίζει βασικό ρόλο στη διάδοση των ρωσικών αφηγήσεων».