Πόσο εφικτό είναι το βασικό εισόδημα για όλους;

Μπορεί να ακούγεται παράλογο να καταβάλλεται εισόδημα σε όλους τους ανθρώπους, είτε εργάζονται είτε όχι, είτε αναζητούν δουλειά είτε όχι. Κι όμως, η ιδέα να παρέχεται ένα βασικό, άνευ όρων εισόδημα σε κάθε άνθρωπο, πλούσιο ή φτωχό, ενεργό ή μη, έχει υποστηριχθεί από σπουδαίους στοχαστές όπως ο Τόμας Πέιν, ο Τζον Στιούαρτ Μιλ και ο Τζον Κένεθ Γκαλμπρέιθ. Γιά πολύ καιρό η ιδέα περνούσε σχεδόν απαρατήρητη, και κανείς δεν την έπαιρνε στα σοβαρά.

Σήμερα όμως, καθώς το παραδοσιακό κράτος πρόνοιας λυγίζει από την πίεση, έχει αναδειχθεί παγκοσμίως σε μία από τις πιο πολυσυζητημένες προτάσεις κοινωνικής πολιτικής. Οι Βέλγοι καθηγητές Φιλοσοφίας και Οικονομίας, Pilippe Van Parijs και Yannick Vanderborght στο βιβλίο τους «Βασικό Εισόδημα για όλους» (Εκδόσεις Πόλις), παρουσιάζουν μια εντυπωσιακή συστηματική υπεράσπιση της ίδέας αυτής, η οποία κατά τη γνώμη τους «…..αποτελεί την πιο ρεαλιστική ελπίδα μας να αντιμετωπίσουμε την οικονομική ανασφάλεια και τον κοινωνικό αποκλεισμό στον 21ο αιώνα…..».

Στο πλαίσιο αυτής της προσπάθειάς τους, οι συγγραφείς συνδυάζουν τη φιλοσοφία, την πολιτική και τα οικονομικά, αντιπαραβάλλοντας την ιδέα του βασικού εισοδήματος με παλαιότερες και σύγχρονες ανταγωνιστικές ιδέες για την προστασία των ανθρώπων από τη φτώχεια και την ανεργία. Εξιστορούν

την πορεία της, απαντούν στις οικονομικές και ηθικές ενστάσεις που έχουν διατυπωθεί εναντίον της – όπως η υποτιθέμενη τάση του βασικού εισοδήματος να ακυρώνει τα κίνητρα και να ενθαρρύνει τους «λαθρεπιβάτες» – και εξηγούν πώς μια τόσο φαινομενικά παράλογη ιδέα μπορεί να είναι και οικονομικά βιώσιμη και πολιτικά εφικτή. Εξετάζουν, τέλος, τη σημασία του βασικού εισοδήματος στο πλαίσιο μιας όλο και πιο παγκοσμιοποιημένης οικονομίας.

Σε μια εποχή αυξανόμενων ανισοτήτων και πολιτικών διαιρέσεων, με τις παραδοσιακές απαντήσεις σε χρονίζοντα κοινωνικά προβλήματα να μην εμπνέουν πλέον εμπιστοσύνη, «…..το Βασικό εισόδημα για όλους….», λένε οι δύο καθηγητές, «……μας δίνει νέους λόγους να ελπίζουμε ότι μπορούμε ακόμα να πετύχουμε τον στόχο μιας ελεύθερης κοινωνίας και μιας συνετής οικονομίας…..».

Προσθέτουν δε, ότι «….αν θέλουμε να αποκαταστήσουμε την εμπιστοσύνη και την ελπίδα για το μέλλον των κοινωνιών μας, για το μέλλον του κόσμου μας, θα πρέπει να αμφισβητήσουμε την καθιερωμένη γνώση, να απαλλαγούμε από τις προκαταλήψεις μας και να μάθουμε να ενστερνιζόμαστε ριζοσπαστικές ιδέες. Μία τέτοια ιδέα, απλή αλλά καίρια, είναι το άνευ όρων βασικό εισόδημα: πρόκειται για ένα εισόδημα που καταβάλλεται σε χρήμα, ανά τακτά χρονικά διαστήματα, προς όλους, σε ατομική βάση, χωρίς προηγούμενο έλεγχο πόρων ή οποιαδήποτε χρέωση εργασίας.

Η ιδέα δεν είναι καινούρια. Την είχαν συλλάβει πολλοί τολμηροί διανοητές ήδη από τα τέλη του 18ου αιώνα. Όμως η σημερινή συγκυρία, που συνδυάζει την αύξηση των ανισοτήτων με ένα νέο κύμα αυτοματοποίησης αλλά και μια μεγαλύτερη επίγνωση των οικολογικών ορίων της οικονομικής μεγέθυνσης, έχει προκαλέσει πρωτόγνωρο ενδιαφέρον για την ιδέα αυτή σε

διεθνές επίπεδο. Όλοι όσοι ασχολούνται με τις προοπτικές του εξελιγμένου κράτους πρόνοιας των κοινωνιών μας είναι βέβαιο ότι κάπου θα τη συναντήσουν, ενώ το ίδιο ισχύει και για οποιονδήποτε επιχειρεί να καταστρώσει ένα σχέδιο στοιχειώδους οικονομικής ασφάλειας στις λιγότερο ανεπτυγμένες περιοχές του πεπερασμένου πλανήτη μας. Η ιδέα ενός άνευ όρων βασικού εισοδήματος είναι βέβαιο ότι θα κεντρίσει το ενδιαφέρον, αν όχι θα συναρπάσει, όλους εκείνους που επιθυμούν ο αυριανός κόσμος να είναι ένας κόσμος ελευθερίας – πραγματικής, και όχι απλώς τυπικής ελευθερίας, την οποία θα απολαμβάνουν όλοι, και όχι μόνο μια ευτυχής δράκα ανθρώπων…..».

Και για να μην χαρακτηριστεί ουτοπική η πρότασή τους, η οποία πλησιάζει τις 700 σελίδες βιβλίου, οι Van Parijs και Vanderboghit, γράφουν τα ακόλουθα:

«….Σε όποιον αμφισβητεί τη δύναμη της ουτοπικής σκέψης, θα προτείναμε να ακούσει προσεκτικά έναν από τους πνευματικούς πατέρες του «νεοφιλελευθερισμού», ενός συστήματος που οι φίλοι και «ακόμη περισσότερο οι εχθροί του, έχουν ανακηρύξει Θριαμβευτή. Το 1949, όταν ήταν ακόμα πολύ νωρίς για να μπορεί κανείς να προβλέψει τον μελλοντικό του θρίαμβο, ο Φρίντριχ Χάγιεκ έγραφε: «Το κύριο δίδαγμα που θα πρέπει να αντλήσει ο γνήσιος φιλελεύθερος από την επιτυχία των σοσιαλιστών είναι ότι το θάρρος να είσαι ουτοπιστής ήταν ακριβώς αυτό που κέρδισε την υποστήριξη των διανοουμένων, και κατ’ επέκταση την επιρροή στην κοινή γνώμη, η οποία καθιστά σε καθημερινή βάση εφικτό ό,τι μόλις πρό-σφατα φάνταζε εντελώς απόμακρο». Το μάθημα που πήρε ο Χάγιεκ από τους σοσιαλιστές πρέπει να το πάρουμε και εμείς σήμερα από εκείνον: «Θα πρέπει να ξανακάνουμε την οικοδόμηση της ελεύθερης κοινωνίας πνευματική περιπέτεια, πράξη θάρρους. Αυτό που μας λείπει είναι μια φιλελεύθερη ουτοπία». Πολύ σωστά, κύριε Χάγιεκ. Όμως η ουτοπία της ελεύθερης κοινωνίας που χρειαζόμαστε σήμερα διαφέρει θεμελιωδώς από τη δική σας. Πρέπει να είναι μια ουτοπία γνήσιας ελευθερίας για όλους, που θα μας απελευθερώσει από τη δικτατορία της αγοράς και κατ’ επέκταση θα μας βοηθήσει να σώσουμε τον πλανήτη μας.

Είναι αυτονόητο ότι η κατάκτηση της ουτοπίας μιας πραγματικά ελεύθερης κοινωνίας δεν εξαντλείται στη θεσμοθέτηση του απροϋπόθετου βασικού εισοδήματος. Εξίσου σημαντική είναι η καθολική υγειονομική περίθαλψη και εκπαίδευση η διά βίου μάθηση, η καθολική πρόσβαση σε ποιοτική πληροφόρηση στο διαδίκτυο, το υγιές περιβάλλον και ο έξυπνος πολεοδομικός σχεδιασμός. Όλα αυτά είναι ζωτικής σημασίας, εάν θέλουμε να αναπτύξουμε τις ατομικές δυνατότητές μας, και πολύ περισσότερο εάν θέλουμε να διευρύνουμε τα πράγματα που μπορούμε να κάνουμε συνεργατικά με άλλους ανθρώπους, είτε βρίσκονται δίπλα μας είτε πολύ μακριά μας, για παράδειγμα μέσω της ουσιαστικής δημοκρατικής συμμετοχής. .

Ιδού χρήσιμη τροφή για σκέψη και για τους Έλληνες σοσιαλδημοκράτες, σε μια κρίσιμη για τους ίδιους υπαρξιακή περίοδο.