Ευρώπη: Τι κρύβει κάτω από το χαλί- Τα επιτόκια είναι η κορυφή του παγόβουνου

Μετά από δύο δεκαετίες οι Ευρωπαίοι κεντρικοί τραπεζίτες θα ξεκινήσουν έναν κύκλο χαλάρωσης νομισματικής πολιτικής χωρίς να τους αναγκάσει μια έκτακτη οικονομική ανάγκη. Οι επενδυτές στέλνουν σήμα εμπιστοσύνης στην ευρωζώνη και διατηρούν τις αποδόσεις των ομολόγων υπό έλεγχο.

Ωστόσο κάτω από την ήρεμη επιφάνεια κρύβονται οι συνέπειες των προβλημάτων που έχουν δημιουργηθεί εδώ και δεκαετίες. Η οικονομία της ευρωζώνης, στη σκιά της δυναμικής αμερικανικής οικονομίας και της ανόδου της Κίνας  χαρακτηρίζεται από αναιμική ανάπτυξη, αδύναμη παραγωγικότητα, δημογραφικά προβλήματα και δημοσιονομικά βάρη στις βασικές χώρες του ευρώ.

Eυρώπη: Είναι οι αποταμιεύσεις το υπερόπλο της στον οικονομικό ανταγωνισμό;

Η συγκυρία, σύμφωνα με το Bloomberg, είναι ευνοϊκή καθώς το κλίμα στις αγορές είναι θετικό, η οικονομία δείχνει σημάδια ανάκαμψης και οι Βρυξέλλες μαζί με τις χώρες μέλη του ευρώ θα μπορούσαν να την εκμεταλλευτούν για να προχωρήσουν σε μεταρρυθμίσεις  που θα ενισχύσουν την ανάπτυξη και θα αποκαταστήσουν τα δημόσια οικονομικά. Εάν οι πολιτικοί που θα αναδειχθούν από τις ευρωκάλπες δεν καρπωθούν την ευκαιρία ελλοχεύει ο κίνδυνος της διολίσθησης της ευρωοικονομίας στη θέση ενός παίχτη που δεν διαδραματίζει ιδιαίτερο ρόλο διεθνώς.

«Χωρίς ένα σημαντικό ταρακούνημα, η Ευρωπαϊκή Ένωση θα μειώσει τη δυναμική της στην παγκόσμια σκακιέρα, αφήνοντας τις ΗΠΑ να ανταγωνίζονται την Κίνα για το ποια θα κυριαρχήσει οικονομικά» εκτιμά ο Τζέιμι Ρας, επικεφαλής Ευρωπαίος οικονομολόγος του Bloomberg Economics.

Η καμπή στην ευρωζώνη γίνεται πλέον αισθητή. Η μείωση των επιτοκίων της ΕΚΤ έρχεται καθώς η χειρότερη κρίση πληθωρισμού στην ιστορία του νομίσματος φαίνεται να έχει σε μεγάλο βαθμό ξεπεραστεί και μια ρηχή ύφεση μόλις έληξε με την απροσδόκητη αύξηση της ανάπτυξης.

Η διαφορά μεταξύ των ιταλικών ομολόγων και των αντίστοιχων γερμανικών, γνωστό ως spread,  μειώθηκε νωρίτερα σε χαμηλό διετίας. Ενώ οι αποδόσεις έχουν αυξηθεί ελαφρώς, καθώς οι επενδυτές αξιολογούν πόσο ακριβώς μπορεί να μειώσει η ΕΚΤ το κόστος δανεισμού δεδομένης της πιο ανθεκτικής από ό,τι αναμενόταν οικονομίας, δεν υπάρχει κανένα σημάδι των φόβων κατακερματισμού της ευρωζώνης που καταδίωκαν την αγορά πριν από την πρώτη αύξηση το 2022.

Ένα βήμα προς την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση

«Η Ευρώπη είναι ένα καλάθι. Αυτή ήταν η υπόθεση που άκουγαν οι επενδυτές εκτός της περιοχής» σημειώνει ο Ρότζερ Χάλαμ, επικεφαλής επιτοκίων της Vanguard Asset Management. «Τώρα δεν το ακούμε αυτό».

Υπάρχει ένα πιο συνεκτικό πολιτικό υπόβαθρο, που περιλαμβάνει το πρόγραμμα ανάκαμψης της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το NextGenEU, που δημιουργήθηκε κατά την πανδημία, κάτι που φάνταζε αδιανόητο τα προηγούμενα χρόνια. Στο πρόγραμμα εντάχθηκαν τα νέα εργαλεία που δημιούργησε η ΕΚΤ για την καταπολέμηση της κρίσης και της συγκράτησης της αγοράς ομολόγων.

Το πρώτο τεστ για την ανθεκτικότητα ήταν η τραπεζική κρίση πέρυσι που οδήγησε σε κατάρρευση περιφερειακές τράπεζες στις ΗΠΑ και  στην διάσωση της Credit Suisse μετά την παρέμβαση των Ελβετικών αρχών μέσω της εξαγοράς της από την UBS. Στην ευρωζώνη το τραπεζικό σύστημα λειτούργησε χωρίς αναταράξεις κλείνοντας μια δεκαετία ενιαίου καθεστώτος εποπτείας.

Το καμπανάκι από το ΔΝΤ

Ωστόσο μακροπρόθεσμα τα μηνύματα για την περιοχή είναι πιο δυσοίωνα από ποτέ.

«Ενώ η Ευρώπη τα πηγαίνει καλύτερα τώρα, την περιμένουν βαθιές διαρθρωτικές προκλήσεις όπως είναι η γήρανση του πληθυσμού, η κλιματική αλλαγή και ο παγκόσμιος κατακερματισμός» προειδοποίησε τον Μάιο ο Alfred Kammer, ανώτερος αξιωματούχος του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου.

Η αδύναμη παραγωγικότητα και μαζί της η χαμηλή δυνητική ανάπτυξη είναι ένα τέτοιο πρόβλημα. Η ΕΕ στο σύνολό της έχει σταθερά χειρότερες επιδόσεις από τις ΗΠΑ από την αυγή του τρέχοντος αιώνα. Η βραδύτερη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου και η «μείωση της παγκόσμιας οικονομικής ισχύος» είναι το αποτέλεσμα, ανέφερε το Ευρωπαϊκό Κέντρο Διεθνούς Πολιτικής Οικονομίας σε μελέτη του τον Μάιο.

Το χάσμα ΗΠΑ -Ευρώπης

Από το 2000 μέχρι το 2023  το χάσμα μεταξύ των οικονομιών της Ευρώπης και των ΗΠΑ έφτασε περίπου στο 18% του δυνητικού ΑΕΠ, που ισοδυναμεί με περισσότερα από 3 τρισ. ευρώ, σύμφωνα με το Bloomberg Economics, το οποίο υπολογίζει ότι το έλλειμμα θα φτάσει σχεδόν στο 40% μέχρι το 2050.

«Εναπόκειται σε εμάς τους Ευρωπαίους να κάνουμε περισσότερα», δήλωσε ο Γερμανός υπουργός Οικονομικών Κρίστιαν Λίντνερ στους δημοσιογράφους στην Ιταλία τον περασμένο μήνα σε συνάντηση με ομολόγους του που επικεντρώθηκε στο χάσμα μεταξύ ΗΠΑ και Ευρώπης.

Ένα άλλο σημαντικό πρόβλημα είναι η γήρανση του πληθυσμού που αποδυναμώνει την ανάπτυξη και ενισχύει τις ανησυχίες για τη βιωσιμότητα του χρέους, καθώς  οι συντάξεις  χρηματοδοτούνται σε μεγάλο βαθμό από τα τρέχοντα φορολογικά έσοδα. «Το ποσοστό γεννήσεων είναι πολύ χειρότερο από το αναμενόμενο» σημειώνει ο Όλιβερ Ρακάου, οικονομολόγος στην Oxford Economics. «Αυτό δεν αποτελεί πρόβλημα για τα επόμενα δύο, τρία ή πέντε χρόνια, αλλά μακροπρόθεσμα είναι μεγάλο πρόβλημα».

Τα δημοσιονομικά προβλήματα

Η επιδείνωση των δημόσιων οικονομικών στις χώρες που ήδη προσπαθούν να τιθασεύσουν τα δημοσιονομικά μεγέθη είναι και η πηγή της μεγαλύτερης πίεσης. Η Ιταλία θα έχει το μεγαλύτερο δημόσιο χρέος στην Ευρώπη σε μόλις τρία χρόνια, σύμφωνα με την Scope Ratings.

Οι προβλέψεις του ΔΝΤ δείχνουν ότι το χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ οδηγείται προς τα πάνω σε Ιταλία, Γαλλία και Βέλγιο, με τα ελλείμματα να βρίσκονται πολύ πάνω από το ανώτατο όριο του 3% που επιδιώκει να επιβάλει η ΕΕ.

Ενώ οι αγορές ομολόγων δείχνουν ότι οι επενδυτές δεν ανησυχούν, η προηγούμενη αναταραχή των κρατών της περιοχής προσφέρει χρήσιμα μαθήματα για το πόσο γρήγορα μπορεί να αλλάξει το κλίμα.

«Οι κίνδυνοι αυξάνονται» σημειώνει ο Μορίτζ Κράμερ, επικεφαλής οικονομολόγος της LBBW και πρώην ανώτερος αναλυτής αξιολογήσεων της S&P Global Ratings. «Νομίζω ότι δεν υπάρχει αρκετή ανησυχία στην αγορά».

Παρ’ όλες τις προσπάθειες που μπορεί να καταβάλουν οι κυβερνήσεις για να θέσουν υπό έλεγχο τα ελλείμματα και το χρέος είτε μέσω περικοπών δαπανών είτε με αυξήσεις φόρων, οι προοπτικές τους για την αποκατάσταση των δημόσιων οικονομικών μακροπρόθεσμα θα είναι μέσω της επίτευξης καλύτερης οικονομικής ανάπτυξης.

Με στόχο την ανάπτυξη

Στα μέσα Απριλίου ο πρώην πρωθυπουργός της Ιταλίας, Ενρίκο Λέτα, παρουσίασε μια έκθεση σχετικά με το μέλλον της ενιαίας αγοράς. Μεταξύ άλλων, προέτρεψε την ενοποίηση των τηλεπικοινωνιακών φορέων και την περαιτέρω ενοποίηση των αγορών ενέργειας.

Ο πρώην πρόεδρος της ΕΚΤ, Μάριο Ντράγκι θα δημοσιεύσει σύντομα την πολυαναμενόμενη έκθεση για το μέλλον της ευρωπαϊκής ανταγωνιστικότητας.
«Χωρίς στρατηγικά σχεδιασμένες και συντονισμένες δράσεις πολιτικής, είναι λογικό ότι ορισμένες από τις βιομηχανίες μας θα κλείσουν την παραγωγική τους ικανότητα ή θα μετεγκατασταθούν εκτός ΕΕ», δήλωσε τον Απρίλιο.

Εν τω μεταξύ, ο Γάλλος πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν ακολουθεί την δική του ατζέντα που περιλαμβάνει την προώθηση της ολοκλήρωσης των κεφαλαιαγορών, με παράδειγμα τις ΗΠΑ ώστε να δημιουργήσει τεράστιες δεξαμενές χρηματοδότησης.

«Η ανησυχία μου δεν είναι μόνο η Γαλλία, είναι η Ευρώπη σε σύγκριση με τις ΗΠΑ και την Κίνα» είπε  στο Bloomberg τον περασμένο μήνα. «Η πρώτη μου προτεραιότητα είναι να έχουμε μια ευρωπαϊκή πολιτική που να λέει ότι πρέπει να είμαστε πολύ πιο καινοτόμοι, πρέπει να δημιουργήσουμε μια πολύ πιο αποτελεσματική κεφαλαιαγορά, πρέπει να επενδύσουμε πολύ περισσότερο από έναν κοινό προϋπολογισμό ως Ευρωπαίοι και από τον ιδιωτικό τομέα».

Υπέρμαχος της τραπεζικής ένωσης και της ενοποιήσης των κεφαλαιαγορών είναι και η πρόεδρος της ΕΚΤ, Κριστίν Λαγκάρντ, που έχει επαναλάβει πολλές φορές αυτή τη θέση.

Υπάρχει αναμφισβήτητα μεγαλύτερη δυναμική από ό,τι συνήθως στην προσπάθεια της ΕΕ για αυτοβελτίωση, παρόλο που στην ευρωζώνη συχνά υπήρχαν ιδέες που δεν καρποφόρησαν .«Είμαι αισιόδοξος ότι, τόσο με την έκθεση Λέτα και την επερχόμενη έκθεση Ντράγκι όσο και με τις εκλογές να λειτουργούν ως ένα είδος καταλύτη, υπάρχει μια ευκαιρία για τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής να επικεντρωθούν σε αυτά που έχουν σημασία» εκτιμά ο Paul Hollingsworth, επικεφαλής οικονομολόγος της BNP Paribas στην Ευρώπη.

Ευρώπη 2.0

Ωστόσο, ο Konstantin Veit, διαχειριστής χαρτοφυλακίου στην Pimco, σημειώνει ότι το ιστορικό της Ευρώπης σε ό,τι αφορά την παράδοση δεν είναι ελπιδοφόρο. «Τέτοιες εκθέσεις περιέχουν πολλά σωστά πράγματα, αλλά, αν η ιστορία είναι οδηγός, μάλλον λίγα θα εφαρμοστούν πραγματικά» είπε.

Οι μεγάλες εκθέσεις και πρωτοβουλίες αποτελούσαν παλαιότερα έναν πιο φυσιολογικό τρόπο για να προχωρήσει η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση, όπως αποδεικνύεται από την προσπάθεια της δεκαετίας του 1980 να δημιουργήσει την ενιαία αγορά.

Αλλά οι πιο πρόσφατες καινοτομίες, όπως η δημιουργία του εργαλείου ηρεμίας της αγοράς από τον Ντράγκι το 2012 και το Ταμείο Ανάκαμψης που δημιουργήθηκε κατά τη διάρκεια της πανδημίας, γεννήθηκαν μέσα από την αναταραχή.

«Θα ήθελα πολύ να δω την ΕΕ της επόμενης γενιάς 2.0 ή ακόμη και μια μόνιμη ΕΕ, σε συνδυασμό με την ένωση κεφαλαιαγορών» τονίζει η Michala Marcussen, επικεφαλής οικονομολόγος του ομίλου της Societe Generale. «Ελπίζω ότι δεν θα χρειαστεί να περάσουμε άλλη μια κρίση για να προχωρήσουμε».