Χρέος: Καμπανάκι από την ΕΚΤ για τις δημοσιονομικές πιέσεις στην ευρωζώνη

Δημοσιονομικό καμπανάκι της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, η οποία προειδοποιεί ότι οι χώρες της ευρωζώνης αντιμετωπίζουν «σημαντικά δημοσιονομικά βάρη» και αυξημένο χρέος από τη γήρανση του πληθυσμού, τις επιπλέον αμυντικές δαπάνες και την κλιματική αλλαγή.

Η ΕΚΤ τονίζει ότι οι εξελίξεις αυτές καθιστούν πιο επιτακτική τη μείωση των υψηλών επιπέδων χρέους τους.  Αξιωματούχοι της κεντρικής τράπεζας υπολόγισαν ότι οι χώρες της Ευρωζώνης θα πρέπει να μειώσουν τα δημοσιονομικά τους ελλείμματα κατά 5 ποσοστιαίες μονάδες του ΑΕΠ μέχρι το 2070, κάτι που θα απαιτούσε εξοικονόμηση πόρων ή επιπλέον έσοδα 720 δισ. ευρώ στα τρέχοντα επίπεδα παραγωγής.

Η αξιολόγηση της ΕΚΤ για τις δημοσιονομικές προκλήσεις συμπίπτει χρονικά με την απόφαση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής να εκκινήσει τη διαδικασία περί υπερβολικού ελλείμματος για τη Γαλλία, την Ιταλία και άλλες πέντε χώρες για παραβίαση των δημοσιονομικών κανόνων της ΕΕ, αυξάνοντας το άγχος των επενδυτών για τη βιωσιμότητα των δημόσιων οικονομικών.

Κίτρινη κάρτα από την Κομισιόν σε Γαλλία, Ιταλία κι άλλους 5 για το έλλειμμα – Τι λέει για Ελλάδα

Πίεση στα δημόσια οικονομικά

Η ΕΚΤ αναφέρει στην ανάλυσή της ότι στο μέλλον διάφορες μακροπρόθεσμες προκλήσεις είναι πιθανό να ασκήσουν πίεση στα δημόσια οικονομικά στη ζώνη του ευρώ.

Εκτός από τα υπάρχοντα δημοσιονομικά βάρη – όπως αντικατοπτρίζονται στους υψηλούς δείκτες χρέους σε ορισμένες χώρες της ζώνης του ευρώ, που επιδεινώθηκαν από την πανδημία και την επακόλουθη ενεργειακή κρίση – υπάρχουν αρκετές σημαντικές μακροπρόθεσμες προκλήσεις για τη δημοσιονομική δυναμική.

1. Δημοσιονομικό κόστος της γήρανσης των κοινωνιών

Η ΕΚΤ επισημαίνει ότι η ζώνη του ευρώ βιώνει δημογραφική γήρανση. Η περιοχή σημειώνει σημαντική μείωση των ποσοστών γονιμότητας, σε συνδυασμό με σταθερές αυξήσεις στο προσδόκιμο ζωής, με αποτέλεσμα τη γήρανση του πληθυσμού. Καθώς ο αριθμός των ηλικιωμένων πολιτών αυξάνεται σε σχέση με τον πληθυσμό σε ηλικία εργασίας, τα συνταξιοδοτικά συστήματα pay-as-you-go αντιμετωπίζουν αυξανόμενες οικονομικές πιέσεις. Επιπλέον, οι γηράσκοντες πληθυσμοί απαιτούν συνήθως πιο εκτεταμένες υπηρεσίες υγειονομικής περίθαλψης και μακροχρόνια περίθαλψη.

Στο βασικό σενάριο, το οποίο προϋποθέτει αμετάβλητες πολιτικές, η ζώνη του ευρώ συνολικά θα αντιμετωπίσει αύξηση των δαπανών που σχετίζονται με τη γήρανση κατά 1,4 ποσοστιαίες μονάδες του ΑΕΠ σε σχέση με σήμερα, αλλά αυτό θα μπορούσε να αυξηθεί σε 4,0 ποσοστιαίες μονάδες σε ένα σενάριο κινδύνου.

2. Δημοσιονομικό κόστος του «μερίσματος ειρήνης»

Ο επιθετικός πόλεμος της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας έχει προκαλέσει εκτενείς συζητήσεις για την ασφάλεια, τις στρατιωτικές δαπάνες και τη γεωπολιτική σταθερότητα. Τα μέλη του ΝΑΤΟ στη ζώνη του ευρώ έχουν ανταποκριθεί σε αυτή την πρόκληση ανακοινώνοντας και εφαρμόζοντας μεγάλες αυξήσεις στις αμυντικές δαπάνες, γεγονός που αντιπροσωπεύει μια σημαντική αντιστροφή των προηγούμενων τάσεων.

Οι πρόσθετες αμυντικές δαπάνες θα μπορούσαν ενδεχομένως να αυξήσουν την ανάπτυξη του ΑΕΠ στην ΕΕ, με θετικές επιπτώσεις για τη δημοσιονομική βιωσιμότητα μακροπρόθεσμα, εάν (i) επικεντρωθούν σε επενδύσεις έντασης Ε&Α, (ii) δεν παραγκωνίσουν άλλες παραγωγικές επενδύσεις και (iii) ) εστιάσουν σε πηγές που βασίζονται στην ΕΕ. Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η χρήση προμηθευτών με έδρα την ΕΕ σε αμυντικές συμβάσεις και, κατά συνέπεια, η στροφή προς την προμήθεια αμυντικού εξοπλισμού και υπηρεσιών από την εσωτερική αγορά της ΕΕ θα μπορούσε να τονώσει την οικονομική ανάπτυξη μακροπρόθεσμα. Η Επιτροπή ανακοίνωσε πρόσφατα την Ευρωπαϊκή Αμυντική Βιομηχανική Στρατηγική, η οποία ενθαρρύνει τα κράτη μέλη της ΕΕ να κάνουν στρατηγικές επενδύσεις στις αμυντικές τους ικανότητες, προωθώντας παράλληλα τη συνεργασία και τη συνεργασία εντός της ΕΕ.

Ο οικονομικός αντίκτυπος του επιθετικού πολέμου της Ρωσίας εκτείνεται πολύ πέρα ​​από τη σφαίρα των στρατιωτικών δαπανών. Στα δύο χρόνια από την εισβολή στην Ουκρανία, τα κράτη μέλη και τα θεσμικά όργανα της ΕΕ έχουν δεσμεύσει περίπου το 0,55% του ετήσιου ΑΕΠ της ΕΕ σε διμερή βραχυπρόθεσμη στήριξη.

Επιπλέον, η ΕΕ έχει επίσης δημιουργήσει μια διευκόλυνση 50 δισεκατομμυρίων ευρώ για την Ουκρανία που καλύπτει την περίοδο 2024-2027. Επιπλέον, το 2022 και το 2023, οι κυβερνήσεις αναγκάστηκαν επίσης να αντιδράσουν στην ενεργειακή κρίση που προέκυψε και στα υψηλά επίπεδα πληθωρισμού που ακολούθησαν. Έμμεσα, ο πόλεμος στην Ουκρανία προκάλεσε μια μεγάλη προσωρινή απάντηση δημοσιονομικής πολιτικής σε ευρωπαϊκό επίπεδο με στόχο την εξουδετέρωση των υψηλών τιμών της ενέργειας και του επακόλουθου πληθωρισμού, υποδεικνύοντας έτσι τις πολύπλευρες προκλήσεις που θέτει η συνεχιζόμενη σύγκρουση.

Ενώ οι κυβερνήσεις θα πρέπει να συνεχίσουν να ανακαλούν αυτά τα μέτρα στήριξης που σχετίζονται με την ενέργεια το 2024 για να επιτραπεί η βιώσιμη εξέλιξη της διαδικασίας αποπληθωρισμού, η μακροπρόθεσμη πρόκληση της βελτίωσης της ενεργειακής ασφάλειας στην ΕΕ θα παραμείνει.

Καθώς ο πόλεμος στην Ουκρανία είναι ακόμη σε εξέλιξη και το γεωπολιτικό τοπίο χαρακτηρίζεται επίσης από αστάθεια στη Μέση Ανατολή και σε άλλα μέρη του κόσμου, το πλήρες μακροπρόθεσμο δημοσιονομικό κόστος του τέλους του μερίσματος της ειρήνης παραμένει αβέβαιο και είναι πολύ δύσκολο να εκτιμηθεί .

3. Δημοσιονομικό κόστος κάλυψης του κενού ψηφιοποίησης

Η αυξανόμενη σημασία των ψηφιακών αλυσίδων αξίας και των μετασχηματιστικών τεχνολογιών απαιτεί σημαντικές επενδύσεις σε ψηφιακές υποδομές και ψηφιακές δημόσιες υπηρεσίες προκειμένου να διατηρηθεί η ανταγωνιστικότητα. Πριν από τη δημιουργία του Μηχανισμού Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (RRF) το 2021, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υπολόγισε το ψηφιακό επενδυτικό χάσμα της ΕΕ έναντι των Ηνωμένων Πολιτειών και της Κίνας σε 125 δισεκατομμύρια ευρώ ετησίως (που ισοδυναμεί με περίπου 0,9% του ΑΕΠ της ΕΕ), ζητώντας να επιμεριστεί το κόστος που προκύπτει μεταξύ του ιδιωτικού και του δημόσιου τομέα.

Αυτό θα συνεπάγεται σημαντικές επενδύσεις σε ψηφιακές υποδομές, ιδιαίτερα στα τηλεπικοινωνιακά δίκτυα.

Το 2022, η ΕΕ ενέκρινε το Πρόγραμμα Πολιτικής Ψηφιακής Δεκαετίας 2030, ένα σύνολο στόχων που αποσκοπούν στην κάλυψη της διαφοράς στον τομέα του ψηφιακού μετασχηματισμού, με την υποστήριξη των δημοσίων επενδύσεων. Περίπου το 70% της συνολικής χρηματοδότησης για αυτό το πρόγραμμα – 117 δισεκατομμύρια ευρώ συνολικά – θα προέλθει από το RRF, με 16,6 δισεκατομμύρια ευρώ να έχουν εκταμιευθεί για τη χρηματοδότηση της ψηφιακής μετάβασης έως τον Μάρτιο του 2024. ]
Σύμφωνα με τους κανόνες της ΕΕ, τουλάχιστον το 20% όλων των εκταμιευόμενων κεφαλαίων RRF πρέπει να δαπανηθεί για την ψηφιακή μετάβαση. Ωστόσο, τα περισσότερα κράτη μέλη υπερβαίνουν αυτό το ελάχιστο όριο στα αναθεωρημένα Σχέδια Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, με τις ειδικές κατανομές κεφαλαίων RRF για την ψηφιακή μετάβαση να κυμαίνονται από το ελάχιστο 20% στην Κροατία και τη Σλοβενία ​​έως το 48,1% στη Γερμανία.

4. Δημοσιονομικές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής

Η κλιματική αλλαγή θέτει μεγάλες δημοσιονομικές προκλήσεις για τις οικονομίες της ζώνης του ευρώ. Από το άμεσο κόστος των ακραίων καιρικών φαινομένων έως τις ευρύτερες οικονομικές επιπτώσεις της μετάβασης σε ένα μέλλον χαμηλών εκπομπών άνθρακα, ο δημοσιονομικός αντίκτυπος της κλιματικής αλλαγής είναι πολύπλευρος και απαιτεί ολοκληρωμένη ανάλυση και δράση.

Τα ακραία καιρικά φαινόμενα – τα οποία μπορεί να αυξηθούν σε συχνότητα και σοβαρότητα ως αποτέλεσμα της κλιματικής αλλαγής – ενέχουν άμεσους και απτούς κινδύνους. Το οικονομικό κόστος των πλημμυρών, των καταιγίδων, του καύσωνα και της ξηρασίας έχει αυξηθεί κατακόρυφα τις τελευταίες δεκαετίες, επιβάλλοντας σημαντικό οικονομικό βάρος στις κυβερνήσεις.

Το κόστος που σχετίζεται με την ανακούφιση από καταστροφές, την επισκευή υποδομών και τις υπηρεσίες υγειονομικής περίθαλψης μετά από τέτοια γεγονότα επιβαρύνει τα δημόσια οικονομικά, εκτρέποντας πόρους από άλλους βασικούς τομείς.

Αυτή η άνιση επιβάρυνση επιδεινώνεται περαιτέρω από το γεγονός ότι ορισμένες χώρες που έχουν ιστορικά υποστεί σημαντικές απώλειες έχουν επίσης μεγάλα κενά ασφαλιστικής προστασίας.

Η εφημερίδα εκτιμά ότι σε ένα σενάριο όπου οι θερμοκρασίες αυξάνονται κατά 2°C παγκοσμίως μακροπρόθεσμα, οκτώ χώρες της ζώνης του ευρώ θα μπορούσαν να δουν τον λόγο δημόσιου χρέους προς το ΑΕΠ τους να αυξάνεται κατά πάνω από 2 ποσοστιαίες μονάδες έως το 2032 λόγω ακραίων καιρικών φαινομένων.

Οι μηχανισμοί τιμολόγησης του άνθρακα, όπως οι φόροι άνθρακα, προσφέρουν μια πιθανή πηγή εσόδων που θα μπορούσε να αντισταθμίσει μέρος του δημοσιονομικού κόστους των πολιτικών για το κλίμα.

Οι μακροοικονομικές και χρηματοοικονομικές συνέπειες της κλιματικής αλλαγής και οι σχετικές πολιτικές μπορούν επίσης να έχουν έμμεσο αντίκτυπο στα δημόσια οικονομικά. Οι οικονομικές συνέπειες της κλιματικής αλλαγής (που περιλαμβάνουν απώλειες παραγωγικότητας, διαταραχές στις αλυσίδες εφοδιασμού και μειώσεις της γεωργικής παραγωγής) μπορούν να περιορίσουν την ανάπτυξη του ΑΕΠ.

Συμπεράσματα

Η μελέτη της ΕΚΤ καταλήγει υπογραμμίζοντας ότι ζητήματα όπως η δημογραφική γήρανση, η αύξηση των αμυντικών δαπανών, η ψηφιοποίηση και η κλιματική αλλαγή θα οδηγήσουν σε σημαντικές δημοσιονομικές επιβαρύνσεις τις επόμενες δεκαετίες.  Κατά συνέπεια, πρέπει να αναληφθεί δράση σήμερα – ειδικά σε χώρες με υψηλό χρέος που αντιμετωπίζουν αυξημένα επιτόκια και τους συναφείς κινδύνους.

Οι οικονομικές πολιτικές θα πρέπει να επιδιώκουν τη σταδιακή μείωση των υψηλών επιπέδων δημόσιου χρέους και την προετοιμασία για το μέλλον, γεγονός που θα συμβάλει επίσης στη διασφάλιση ενός υγιούς περιβάλλοντος για την άσκηση της ενιαίας νομισματικής πολιτικής της ζώνης του ευρώ.