Γιατί δεν πέφτουν οι τιμές;

«Φταίει ο υψηλός ΦΠΑ ή φταίει ο ΕΦΚ; Μήπως τα καρτέλ στην αγορά καταφέρνουν να κρατάνε ψηλά τις τιμές για να αισχροκερδούν σε βάρος των καταναλωτών; Ή μήπως όλα αυτά μαζί;

Όσα  στελέχη της αντιπολίτευσης και να ρωτήσει κανείς, τόσες διαφορετικές απαντήσεις θα πάρει. Οι «εύκολες» απαντήσεις,  όμως, που πέφτουν στο δημόσιο διάλογο εκτός από αντιεπιστημονικές, είναι και αποσπασματικές. Διότι τα αληθινά αιτία της επιμονής ακρίβειας, είναι βαθύτερα. Σχετίζονται, πρωτίστως με τη δομή της αγοράς. Με τα χαρακτηριστικά των προϊόντων.

Ας δούμε, όμως, τα πράγματα από την αρχή.

Μπορεί η μείωση του ΦΠΑ να μειώσει τις τιμές; Η απάντηση είναι ότι «εξαρτάται». Εξαρτάται από το προϊόν.

Παραδείγματος χάρη η μείωση του ΦΠΑ σε προϊόντα με υψηλή ελαστικότητα ζήτησης, όντως μπορεί να μειώσει τις τιμές καταναλωτή. Αλλά αυτά τα προϊόντα είναι συνήθως ανώτερης ποιότητας, τα ακριβά προϊόντα, αυτά που έχουμε συνηθίσει να λέμε ως προϊόντα πολυτελείας.

Αντίθετα, στα αγαθά πρώτης ανάγκης, που έχουν χαμηλή ελαστικότητα ζήτησης, η μείωση του ΦΠΑ, οδηγεί σε αναλογικά πολύ μικρότερη μείωση της τελικής τιμής. Με άλλα λόγια, ο χαμηλότερος ΦΠΑ δεν περνά στον καταναλωτή, ο οποίος μόνο μερικώς επωφελείται από έναν χαμηλότερο συντελεστή. Ποια είναι αυτά τα προϊόντα; Τα πιο αναγκαία. Τα είδη πρώτης ανάγκης, τα φάρμακα, τα είδη διατροφής και όλα όσα, εν τέλει, είναι σημαντικά για ένα νοικοκυριό.

Επομένως, όταν η αντιπολίτευση προτείνει τη γενικευμένη μείωση του ΦΠΑ, να ξέρει τελικά και ποιους υπερασπίζεται: τις επιχειρήσεις που παράγουν «πολυτελή» προϊόντα. Και ποια είναι αυτά; Κυρίως, εισαγόμενα προϊόντα, ανώτερης ποιότητας. Είτε αυτά είναι ρουχισμός, είτε προϊόντα υψηλής τεχνολογίας. Μιλάμε δηλαδή, για μια έμμεση στήριξη των εισαγωγών. Άρα, στήριξη της ανάπτυξης και της δημιουργίας νέων θέσεων εργασίας, όχι εδώ, αλλά στο εξωτερικό…

Είναι αυτή η ανάλυση πλήρης; Προφανώς όχι. Διότι οι τιμές καθορίζονται και από την πλευρά της προσφοράς, την οποία δεν μπορούμε να αγνοήσουμε. Όσο πιο ελαστική είναι η προσφορά, τόσο εξουδετερώνεται οποιαδήποτε θετική επίδραση της μείωσης των έμμεσων φόρων. Είτε η ζήτηση είναι ελαστική, είτε η ζήτηση είναι ανελαστική.

Αντίστοιχη είναι η επίδραση των Εδικών Φόρων Κατανάλωσης, οι οποίοι όμως έχουν ένα πρόσθετο αρνητικό αποτέλεσμα. Το δημοσιονομικό. Καθώς η μείωση των ΕΦΚ μειώνουν τελικά, δραστικά τα φορολογικά έσοδα του Δημοσίου.

Μπροστά σε αυτή τη δυσεπίλυτη εξίσωση της οικονομικής πολιτικής, ανάμεσα σε αγορές και προϊόντα με τα δικά τους χαρακτηριστικά, δικαίως η σιωπηρή πλειοψηφία των οικονομολόγων παραμένει σιωπηλή. Διότι η οικονομική πολιτική είναι πολύ πιο σοβαρή υπόθεση από τις εύκολες ρητορείες, που ακούστηκαν στον προεκλογικό διάλογο.

Δεν είναι, επομένως, ότι το λέει η Κυβέρνηση. Δεν είναι ούτε ότι το λέει η εμπειρία στην πράξη, ότι η γενικευμένη μείωση των έμμεσων φόρων, όπου και αν εφαρμόστηκε δεν περνά εξ΄ ολοκλήρου στους καταναλωτές. Είναι ότι το λέει η επιστήμη. Και όσες φορές αγνοήσαμε την επιστήμη και τον ορθολογισμό σε αυτή τη χώρα, μπήκαμε σε επικίνδυνες ατραπούς. Ας διδαχθούμε από τα λάθη μας, επομένως και ας μην τα επαναλάβουμε…

Τελικά, όμως, τι καθορίζει το επίπεδο των τιμών και πως μπορούμε να προστατευτούμε;

Η ενίσχυση του εισοδήματος των πολιτών, η διεύρυνση των ελέγχων και οι στοχευμένες παρεμβάσεις στην αγορά, που ακολουθεί επιτυχώς η Κυβέρνηση παράγουν άμεσα αποτελέσματα και μετριάζουν τις συνέπειες της κρίσης ακρίβειας. Η αποτελεσματικότητα των παρεμβάσεων φαίνεται από τις επιδόσεις της Ελλάδας στους κρίσιμους δείκτες που δημοσίευσε πολύ πρόσφατα η Eurostat.

Αρκούν; Προφανώς, όχι. Όμως, οποιαδήποτε νέα παρέμβαση στους έμμεσους φόρους που τίθεται στον δημόσιο διάλογο πρέπει να πληροί δύο αναγκαίες προϋποθέσεις. Πρώτον, οποιοδήποτε μέτρο με δημοσιονομικό αποτύπωμα να μην παραβιάζει την αρχή της δημοσιονομικής ισορροπίας. Και δεύτερον να είναι προσανατολισμένο σε αγαθά και προϊόντα με ανελαστική ζήτηση, όπου το όφελος μετακυλύετε σε μεγαλύτερο βαθμό στον καταναλωτή. Η μονιμοποίηση χαμηλών συντελεστών ΦΠΑ σε αγαθά και υπηρεσίες πρώτης ανάγκης, όπως οι μεταφορές και τα προϊόντα που σχετίζονται με την υγεία, που ήδη  εφαρμόζεται από την Κυβέρνηση είναι σε αυτήν ακριβώς την κατεύθυνση και σε αυτή την κατεύθυνση πρέπει να κινείται οποιαδήποτε πρόσθετη πρωτοβουλία για να αντιμετωπίσουμε βραχυχρόνια το κύμα της ακρίβειας.

Για να αντιμετωπίσουμε όμως μακροχρόνια το πρόβλημα και να προετοιμαστούμε για οποιαδήποτε νέα εισαγόμενη ή εξωγενή κρίση, δεν χρειάζεται να ανακαλύψει κανείς τον τροχό. Δύο είναι οι δυνάμεις της αγοράς, που έχουν περιγραφεί πριν από 250 χρόνια στον Πλούτο των Εθνών. Η προσφορά και η ζήτηση. Και αφού για τη ζήτηση έχουμε όλοι συμφωνήσει ότι πρέπει να την τονώνουμε, είτε μέσω της εισοδηματικής, της δημοσιονομικής ή της νομισματικής πολιτικής, όποτε χρειάζεται, ας αποδεχθούμε επιτέλους και την ανάγκη ενίσχυσης τους σκέλους της προσφοράς, δηλαδή της παραγωγής.

Διότι, τελικά, σε περιόδους άνθησης της οικονομίας, όπως αυτή στην οποία έχει εισέλθει τα τελευταία χρόνια η ελληνική οικονομία, αυτό είναι το πεδίο στο οποίο κρίνεται το στοίχημα του πληθωρισμού. Για αυτό είναι σημαντικοί οι κανόνες διαφάνειας στην αγορά.

Η πρωτοβουλία του Πρωθυπουργού για τις πρακτικές των πολυεθνικών σε αυτή την κατεύθυνση κινούνται. Όπως στην ίδια κατεύθυνση κινούνται οι πρωτοβουλίες για την ενίσχυση της προσφοράς εργασίας, τα μεγάλα έργα υποδομής, οι σημαντικές μεταρρυθμίσεις στο κράτος, όπως η ψηφιοποίηση των υπηρεσιών που μειώνουν το κόστος παραγωγής και βελτιώνουν την παραγωγικότητα της εθνικής οικονομίας.»

Ο Αντώνης Φιλιππής είναι οικονομολόγος