Δίκτυα: Το αόρατο πλέγμα που απειλεί την παγκόσμια οικονομία

Η παγκόσμια οικονομία είναι χτισμένη πάνω σε δίκτυα, σε έναν εύθραυστο ιστό ευάλωτων και σε μεγάλο βαθμό ξεχασμένων σημείων συμφόρησης, ένα σύμπλεγμα καλωδίων και αγωγών (υπέργειων και υπόγειων) που έχουν τεράστια σημασία για την παγκόσμια αλυσίδα εφοδιασμού, παρά το αμελητέο αποτύπωμά τους. Και πολλοί κάνουν λόγο για Αχίλλειο Πτέρνα σε ένα ευρύτερο σύστημα, όπου, αν υπάρξει εσκεμμένη ή τυχαία διαταραχή, οι συνέπειες θα είναι εξαιρετικά δυσμενείς.

Η ζωτική σημασία των δικτύων διεφάνη στο σημερινό γενικευμένο black out στον κυβερνοχώρο που επηρέασε μέσα ενημέρωσης, λιανοπωλητές, τράπεζες, αεροπορικές εταιρείες και εταιρείες τηλεπικοινωνιών σε πολλές περιοχές του κόσμου.

Τα δίκτυα και οι φόβοι για γενικευμένα black out

Εκτός των εκτεταμένων διακοπών στον κυβερνοχώρο, υπάρχει διάχυτη ανησυχία ότι τα παρατεταμένα 40άρια στην Ευρώπη θα δοκιμάσουν τις αντοχές του συστήματος ηλεκτρικής ενέργειας, ενισχύοντας τους φόβους ότι οι διακοπές στην ηλεκτροδότηση που σημειώθηκαν τον Ιούνιο στα Βαλκάνια, μπορεί να επεκταθούν σε ολόκληρη την ήπειρο.

«Η υπερθέρμανση προκαλεί όλα τα φαινόμενα που αναφέρονται στα δελτία ειδήσεων, με πυρκαγιές και δυσλειτουργίες και μπλακ άουτ», σχολιάζει στο Montelnews, ο Lorenzo Spadoni, επικεφαλής πωλήσεων στη Νότια Ευρώπη της Pixii Batteries. «Τα μπλακ άουτ συμβαίνουν επειδή οι μετασχηματιστές μπαίνουν σε λειτουργία προστασίας, σβήνουν πριν ανάψουν όταν το πετρέλαιο υπερθερμαίνεται».

Από την πλευρά του ο Antonio Sano, ιδρυτής της ιταλικής υπηρεσίας πρόβλεψης κλίματος Il Meteo, εκτιμά ότι τις επόμενες ημέρες, ο αφρικανικός αντικυκλώνας Charon (Χάρος) πιθανότατα θα καταρρίψει τα ευρωπαϊκά ρεκόρ θερμότητας.

Στην Ανατολική Ευρώπη, ο καύσωνας θα είναι ακόμη πιο έντονος Η Σερβία, η Βουλγαρία, η Ουγγαρία, η Ουκρανία, η Μολδαβία και ολόκληρη η Βαλκανική Χερσόνησος
«θα επηρεαστούν σημαντικά με μέγιστες κορυφές κοντά ή ακόμα και άνω των 40 C για πολλές ημέρες», είπε ο Sano.

Τα δίκτυα και ο καύσωνας σε Ισπανία και Ιταλία

Η ισπανική μετεωρολογική υπηρεσία Aemet εξέδωσε προειδοποίηση για ακραίο καύσωνα, αναμένοντας θερμοκρασίες άνω των 44 βαθμών Κελσίου.

Οι μέσες θερμοκρασίες σε εθνικό επίπεδο θα ξεπεράσουν τους 27 βαθμούς Κελσίου μέχρι το τέλος Ιουλίου, περίπου 2 βαθμούς Κελσίου πάνω από την κανονική, σύμφωνα με τα στοιχεία της Montel Analytics.

Η επιχειρηματική πρωτεύουσα της Ιταλίας Μιλάνο έχει επίσης επηρεαστεί από δυσλειτουργίες του δικτύου, αφήνοντας τμήματα της πόλης χωρίς ρεύμα τις τελευταίες εβδομάδες.

«Τα κύρια μπλακ άουτ ήταν στο Μιλάνο. Ο διανομέας είναι ο A2A και αν δεν ενισχύσουν τα δίκτυα για ηλεκτρικά αυτοκίνητα και διανομείς, το πρόβλημα θα εμφανιστεί ξανά», είπε στην Montel ο Corrado Micozzi, Διευθύνων Σύμβουλος της εταιρείας προβλέψεων ενέργειας MycSolutions.

Το ντόμινο των blackout στα δίκτυα

Υπενθυμίζεται ότι ένα ντόμινο εκτεταμένων διακοπών ηλεκτροδότησης σημειώθηκε στις 21 Ιουνίου σε Αλβανία, Μαυροβούνιο, Βοσνία και μέρος της Κροατίας λόγω μπλακ άουτ στα Δυτικά Βαλκάνια. Ήταν τότε που τα διασυνδεδεμένα δίκτυα μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας των προαναφερόμενων χωρών κατέρρευσαν υπό το βάρος της αυξημένης ζήτησης,.

Αν και η κατάρρευση του δικτύου περιορίστηκε στην βαλκανική, δεν είναι λίγοι εκείνοι που κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου, προειδοποιώντας ότι εκατομμύρια άνθρωποι σε όλον τον κόσμο είναι αντιμέτωποι με τον κίνδυνο εκτεταμένων διακοπών στην ηλεκτροδότηση. Τα ολοένα και θερμότερα καλοκαίρια σηματοδοτούν κατακόρυφη αύξηση στη ζήτηση για ψύξη, καθώς οι υψηλές θερμοκρασίες προκαλούν χαλάρωση των καλωδίων και κινδυνεύουν να πυροδοτήσουν δασικές πυρκαγιές. Οι
αναβαθμίσεις στις υποδομές ηλεκτρικής ενέργειας δεν συμβαδίζουν, παρόλο που οι προσπάθειες για τη μείωση της χρήσης ορυκτών καυσίμων καθιστούν τη διανομή ηλεκτρικής ενέργειας πιο κρίσιμη.

Τα δίκτυα σε όλο τον κόσμο

Και δεν είναι μόνο στην δίκτυα στην Ευρώπη: όπως υπογραμμίζει το Bloomberg σε πρόσφατο εκτενές του αφιέρωμα, εκατομμύρια νοικοκυριά στο Χιούστον υπέστησαν μπλακ άουτ στον απόηχο του τυφώνα Beryl, χάνοντας τον κλιματισμό καθώς η καταιγιστική ζέστη ακολούθησε την καταιγίδα. Χτυπώντας τις αναδυόμενες και ανεπτυγμένες οικονομίες, οι διακοπές λειτουργίας από τον Ισημερινό έως στην Ινδία τις τελευταίες εβδομάδες προσφέρουν μια πρόγευση του τι θα μπορούσε να ακολουθήσει.

Η κλιματική κρίση εκθέτει τα δίκτυα ηλεκτρικής ενέργειας σε ξαφνικές πλημμύρες που γκρεμίζουν πύργους μεταφοράς, ξηρασίες που στεγνώνουν δεξαμενές και αυξήσεις της ζήτησης για ψύξη κατά τη διάρκεια του καύσωνα.

«Ολόκληρο το σύστημα ηλεκτρικής ενέργειας κατασκευάστηκε και σχεδιάστηκε σε μια κλιματική εποχή και τώρα καλείται να λειτουργήσει σε μια διαφορετική κλιματική εποχή», σχολιάζει στο Bloomberg, ο Michael Webber, καθηγητής ενέργειας στο Πανεπιστήμιο του Τέξας στο Ώστιν. «Απλώς σημαίνει ότι περισσότερα πράγματα μπορούν να πάνε στραβά». Οι επιπτώσεις

Τα ασταθή δίκτυα δημιουργούν αστάθεια για τις επιχειρήσεις, επηρεάζουν την πολιτική και απειλούν ζωές. Σύμφωνα με το BloombergNEF, η επέκταση του δικτύου θα κοστίσει περίπου 24,1 τρισεκατομμύρια δολάρια για την επίτευξη των καθαρών μηδενικών στόχων μέχρι το 2050, ξεπερνώντας τις επενδύσεις που απαιτούνται σε δυναμικότητα ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Λόγω των τεράστιων εκτάσεών τους και της υψηλής χρήσης ενέργειας, οι ΗΠΑ και η Κίνα αντιμετωπίζουν τις μεγαλύτερες προκλήσεις, αλλά καμία χώρα δεν γλιτώνει.

Στο έλεος των δικτύων

Θα μπορούσε να πει κανείς ότι τα διάφορα δίκτυα κρατούν τον κόσμο σε μία άτυπη «ομηρία»…

Την τεράστια έκταση του θέματος αυτού, είχε περιγράψει σε πρόσφατη ανάλυσή της η Deutsche Bank, εστιάζοντας κυρίως στα αόρατα δίκτυα.

Η συντριπτική πλειονότητα της παγκόσμιας διακίνησης δεδομένων διέρχεται από μερικές εκατοντάδες υποθαλάσσια καλώδια. Αν και οι δορυφόροι μεταδίδουν ορισμένα δεδομένα, έχουν περιορισμένο εύρος ζώνης και μπορούν να διακοπούν.

Περίπου το 99% των διεθνών ψηφιακών επικοινωνιών – και 10 τρισεκατομμύρια δολάρια οικονομικών συναλλαγών την ημέρα- περνούν μέσω καλωδίων οπτικών ινών στον πυθμένα της θάλασσας. Εκεί εκτείνονται περίπου 550 ενεργά και προγραμματισμένα καλώδια συνολικού μήκους 1,4 εκατ. χλμ.

Τα καλώδια είναι πολύ πιο γρήγορα και φθηνότερα από τους δορυφόρους: τα  νεότερα καλώδια μπορούν να μεταφέρουν 300-400 Terabyte ανά δευτερόλεπτο (TBps).

Παλαιότερα στις επενδύσεις  αυτές κυριαρχούσαν εθνικές εμβληματικές εταιρείες  τηλεπικοινωνιών, ιδίως στις ΗΠΑ και τη Γαλλία, αλλά τώρα πολλά καλώδια διαχειρίζονται οι Big Tech (π.χ. Google, Meta και Microsoft).

Ψηφιακός δρόμος

Ο έλεγχος αυτός αποκτά τεράστια γεωπολιτική σημασία, καθώς η Κίνα επενδύει σε έναν «Ψηφιακό Δρόμο του Μεταξιού» και οι ΗΠΑ μπλοκάρουν καλώδια από την Κίνα και έργα που συνδέονται με την Huawei και την spin-off HMN Tech.

Κατασκοπεία και δολιοφθορά: τα καλώδια είναι θαμμένα κοντά στην ακτογραμμή ή «αναπαύονται»  στον πυθμένα της θάλασσας σε απομακρυσμένες τοποθεσίες σε διεθνή ύδατα, εκτός ρυθμιστικής εποπτείας.

Οι ΗΠΑ και βρετανοί αξιωματούχοι έχουν προειδοποιήσει ότι μη επανδρωμένα υποβρύχια θα μπορούσαν να κόψουν καλώδια ή να φυτέψουν εκρηκτικά, πλήττοντας τα δίκτυα.

Η Κίνα και οι ΗΠΑ έχουν κατηγορήσει η μία την άλλη για υποκλοπή καλωδίων για κατασκοπεία δεδομένων ή για επιθέσεις στον κυβερνοχώρο (Reuters, 6 Ιουλίου).

Τυχαίες ζημιές: περισσότερα από 100 υποθαλάσσια καλώδια σπάνε κάθε χρόνο, τα δύο τρίτα λόγω ατυχημάτων με αλιευτικά σκάφη και άγκυρες. Το μεγαλύτερο μέρος του υπόλοιπου αφορά σε είναι περιβαλλοντική ζημιά (π.χ.ρεύματα και σεισμοί).

Σημεία συμφόρησης: απομονωμένα νησιά (π.χ. Τόνγκα) και διασταυρώσεις (π.χ. Γκουάμ) και πολυσύχναστες διασταυρώσεις (π.χ. Στενό της Μαλάκας και Αίγυπτος, που συνδέει την Ευρώπη με την Ασία). Η Αίγυπτος είναι η μοναδική τοποθεσία όπου πολλαπλά διηπειρωτικά καλώδια διασχίζουν την ξηρά σε ένα «ψηφιακό κανάλι του Σουέζ». Περίπου 16 καλώδια, που μεταφέρουν τουλάχιστον το 17% της παγκόσμιας κίνησης στο διαδίκτυο, συναντώνται στην Ερυθρά Θάλασσα. 

Καλώδια ηλεκτρικού ρεύματος

Τα διεθνή καλώδια διασύνδεσης ηλεκτρικής ενέργειας είναι μια ολοένα και πιο ελκυστική επιλογή για τις κυβερνήσεις που επιθυμούν να επιτύχουν στόχους της ανανεώσιμης ενέργειας.

Τα καλώδια διασύνδεσης ηλεκτρικής ενέργειας επιτρέπουν στις χώρες να αγοράζουν φθηνότερη αιολική ή ηλιακή ενέργεια από γείτονες με πιο ευνοϊκές καιρικές συνθήκες, αυξανόμενη ασφάλεια εφοδιασμού και διαχείριση της ζήτησης αιχμής.

Υπάρχουν περίπου 10.000 km υποθαλάσσιας Υψηλής Τάσης Διασυνδέσεις συνεχούς ρεύματος (HVDC) σε λειτουργία, το 70% στην Ευρώπη. Τα περισσότερα είναι εθνικά, αλλά αυτό αλλάζει.

Το Ηνωμένο Βασίλειο βρίσκεται στην πρώτη γραμμή, λέγοντας ότι θα έχει τουλάχιστον έξι διασυνδέσεις που παρέχουν ρεύμα έως και 15% των αναγκών της χώρας  σε ηλεκτρική ενέργεια της χώρας μέχρι το τέλος του τρέχοντος έτους.

Το 2021, ολοκλήρωσε τη σύνδεση της Βόρειας Θάλασσας με τη Νορβηγία – η μεγαλύτερη υποθαλάσσια διασύνδεση στον κόσμο στα 720 χλμ.  Αυτό του επιτρέπει να εξάγει έως και 1.400 MW πλεονάζουσας αιολικής ενέργειας ή να εισάγουν την ίδια ποσότητα υδροηλεκτρικής ενέργειας. Εχει άλλους τέσσερις με τη Γαλλία, που αντιπροσωπεύουν τη μισή εισαγωγή ενέργειας , τις Κάτω Χώρες και το Βέλγιο.

Σε εξέλιξη βρίσκονται επίσης σχέδια για υποθαλάσσιες διασυνδέσεις που συνδέουν την Αυστραλία με τη Σιγκαπούρη, το Ισραήλ με την Ελλάδα μέσω Κύπρου και την Ιρλανδία με τη Γαλλία.

Τρωτά σημεία

Όπως τα καλώδια δεδομένων, τα υποθαλάσσια καλώδια είναι λεπτά, απομακρυσμένα και μπορεί να καταστραφούν από ατύχημα ή δολιοφθορά.

Αγωγοί φυσικού αερίου

Η Ευρώπη εξαρτάται από τους αγωγούς για τη συντριπτική πλειονότητα του εφοδιασμού της με φυσικό αέριο. Εισήγαγε σχεδόν το 40% του φυσικού αερίου της μέσω αγωγών από τη Ρωσία το 2020. Καθώς προμήθεια της Ρωσίας μειώθηκε πέρυσι, έπρεπε να καλύψει το κενό μέσω αγωγών από τη Νορβηγία και εισήγαγε LNG

Η Νορβηγία είναι πλέον ο κύριος προμηθευτής φυσικού αερίου της Ευρώπης, προμηθεύει περισσότερο από το ένα τέταρτο του συνόλου, κυρίως μέσω πολλών αγωγών μεγάλης χωρητικότητας.

. 

Πάνω από το ήμισυ του εισαγόμενου φυσικού αερίου του Ηνωμένου Βασιλείου προέρχεται από αγωγούς. Η Αλγερία έχει γίνει ο μεγαλύτερος προμηθευτής φυσικού αερίου της Ιταλίας, κυρίως μέσω του αγωγού TransMed, και προμηθεύει επίσης την Ισπανία μέσω της γραμμής Medgaz

Άλλοι μεγάλοι αγωγοί φυσικού αερίου περιλαμβάνουν τον αγωγό West-East μέσω Κίνας, που διαχειρίζεται η PetroChina, τον GASUN από τη Βολιβία στη Βραζιλία, τον Yamal- Europe από τη Δυτική Σιβηρία προς την Αυστρία και την ανατολική Ευρώπη  και του αγωγού Trans-Saharian

Τρωτά σημεία

Σαμποτάζ: Τον Σεπτέμβριο του 2022 έγιναν εκρήξεις στους αγωγούς Nord Stream – που ελέγχονται από τη ρωσική Gazprom.

Ο Nord Stream είναι ο μεγαλύτερος υποθαλάσσιος αγωγός φυσικού αερίου στον κόσμο, και εκτείνεται 1.224 χλμ κατά μήκος της Βαλτικής Θάλασσας από τη Ρωσία στη Γερμανία. Οι δίδυμοι σωλήνες του παρείχαν το μισό των εξαγωγών της Ρωσίας στην Ευρώπη το 4ο τρίμηνο του 2021 και αντιπροσώπευαν το 18% των εισαγωγών φυσικού αερίου στην Ευρώπη. Ωστόσο, το ενεργειακό αυτό κανάλι μπορεί να μην ξανανοίξει ποτέ.

Η DB σημειώνει επίσης στην έκθεσή της ότι η Ρωσία αρνήθηκε ότι προκάλεσε τελευταία ζημιά στον αγωγό Φινλανδίας-Εσθονίας

Αγωγοί πετρελαίου

Η Ευρώπη συνδέθηκε πρόσφατα με τους ρωσικούς πετρελαιαγωγούς. Ένας από του; μεγαλύτερους στον κόσμο, ο Druzhba («φιλία»), τρέχει από τη Ρωσία στη Λευκορωσία όπου και χωρίζεται στον βόρειο κλάδο προς την Πολωνία και τη Γερμανία στον νότιο κλάδο μέσω Ουκρανίας προς την Ανατολική  Ευρώπη. Είναι σε μεγάλο βαθμό αδρανής από τότε που η ΕΕ επέβαλε κυρώσεις για τον πόλεμο στην Ουκρανία. 

Άλλοι σημαντικοί διασυνοριακοί αγωγοί πετρελαίου περιλαμβάνουν τον Αγωγό Ανατολικής Σιβηρίας-Ειρηνικού Ωκεανού (ESPO) από τη Ρωσία προς Κίνα, που διαχειρίζεται η Transneft, τον Keystone Pipeline από την Αλμπέρτα του Καναδά προς τις Μεσοδυτικές ΗΠΑ και την Ακτή του Κόλπου και τον αγωγό Καζακστάν-Κίνας.

Τα τρωτά σημεία

Οι αγωγοί πετρελαίου είναι συνήθως κατασκευασμένοι από χάλυβα και θαμμένοι όπου είναι δυνατόν. Όπως και οι αγωγοί αερίου είναι ευάλωτοι σε ζημιές.

Τον περασμένο Δεκέμβριο, διέρρευσαν περισσότερα από 500.000 γαλόνια αργού από τον Keystone Pipeline λόγω ελαττωματικής συγκόλλησης.