Αντιφάσεις και αδιέξοδα των μνημονιακών μειώσεων των συντάξεων στην Ελλάδα

Η αποκατάσταση της δημοκρατίας και του κοινοβουλευτισμού στην Ελλάδα το 1974, παράλληλα με την εδραίωση του δημοκρατικού πολιτεύματος, δέχθηκε σοβαρά πλήγματα στην οικονομική και κοινωνική της διάσταση, σε βαθμό που κατά την διάρκεια της μεταπολιτευτικής περιόδου κοινωνικο-οικονομικές και εισοδηματικές προσδοκίες που αναπτύχθηκαν να μη επαληθευτούν. Στην πορεία αυτή ως λύση, μεταξύ άλλων, της δημογραφικής γήρανσης, του οργανωτικο-λειτουργικού εξορθολογισμού, της εξυγίανσης και της μακροχρόνιας βιωσιμότητας του συστήματος κοινωνικής ασφάλισης (ΣΚΑ) επιλέχθηκαν νομοθετικές παρεμβάσεις περιορισμού των παροχών, της τριμερούς χρηματοδότησης και της κοινωνικής αλληλεγγύης του ΣΚΑ από την σύσταση και λειτουργία των ατομικών συνταξιοδοτικών προγραμμάτων με ανεπιτυχή αποτελέσματα στην ενδυνάμωση της μακροχρόνιας οικονομικής βιωσιμότητας και κοινωνικής αποτελεσματικότητας του συστήματος κοινωνικής ασφάλισης (ΣΚΑ) στην χώρα μας.

Παράλληλα, η λανθασμένη εκτίμηση, στις αρχές της τελευταίας δεκαετίας της μεταπολιτευτικής περιόδου, της μελέτης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ότι η συνταξιοδοτική δαπάνη από 11,7% του ΑΕΠ το 2009 θα αυξάνονταν σε 24% του ΑΕΠ μέχρι το 2050 και σε 24,1% του ΑΕΠ το 2060, καθιστώντας μακροχρόνια το ΣΚΑ και τους κρατικούς προϋπολογισμούς της χώρας μας μη οικονομικά βιώσιμους, κατέταξε το σύστημα κοινωνικής ασφάλισης από τους δανειστές της χώρας μας (ΔΝΤ, Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ΕΚΤ) σε τομέα άσκησης μνημονιακών πολιτικών με διαδοχικές μειώσεις των συντάξεων.

Έτσι, η συντελούμενη μείωση της συνταξιοδοτικής δαπάνης σωρευτικά την περίοδο 2010 -2022 ήταν 90 δις ευρώ ως απώλεια εισοδήματος των συνταξιούχων, σε βαθμό που το 21% των συνταξιούχων στην Ελλάδα άνω των 65 ετών να βρίσκεται σήμερα στο όριο της φτώχειας (20% ο μέσος όρος στην Ε.Ε.-27). Επίσης, το ίδιο έτος (2009) οι συνταξιούχοι ήταν 2,635 εκατ. άτομα, το εργατικό δυναμικό 5,1 εκατ. άτομα και οι απασχολούμενοι 4,6 εκατ. άτομα, ενώ αντίστοιχα το έτος 2024 οι συνταξιούχοι είναι 2,450 εκατ. άτομα, το εργατικό δυναμικό 4,75 εκατ. άτομα και οι απασχολούμενοι 4,2 εκατ. άτομα.

Επιπλέον, στην μελέτη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής του 2009, είχαν ληφθεί δημογραφικές προβολές στις οποίες ο πληθυσμός της Ελλάδας εκτιμώταν ότι το 2060 θα ήταν 11,1 εκατ. άτομα. Δηλαδή, σε εκείνες τις δημογραφικές προβολές της ΕΛΣΤΑΤ και της Eurostat, δεν είχε προβλεφθεί το μεγάλο αρνητικό φυσικό ισοζύγιο γεννήσεων – θανάτων στην χώρα μας που ξεκίνησε από το 2011 και μέχρι το 2022 το αρνητικό ισοζύγιο γεννήσεων και θανάτων ήταν της τάξης των 64.000 ατόμων.

Με άλλα λόγια, στην μελέτη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής του έτους 2009, η μελλοντική τάση του αρνητικού φυσικού ισοζυγίου είχε υποεκτιμηθεί και είχε ισοσταθμιστεί με αντίστοιχες μεταναστευτικές ροές, με αποτέλεσμα ο πληθυσμός να διατηρείται στο ίδιο μέγεθος. Έτσι, αφού το 2009 η εκτίμηση του πληθυσμού της Ελλάδας ήταν ότι το 2060 θα είναι 11,1 εκατ. κάτοικοι, εκτιμήθηκε αντίστοιχα ότι οι συνταξιούχοι θα αυξάνονταν από 2,635 εκατ. άτομα σε 4,2 εκατ. άτομα το 2060, υπολογίζοντας έτσι τη συνταξιοδοτική δαπάνη σε 24% του ΑΕΠ.

Αντίθετα, στην αντίστοιχη μελέτη του 2024 (Ageing Working Group 2024), η συνταξιοδοτική δαπάνη το 2060 εκτιμάται σε 12,7% του ΑΕΠ με τον αριθμό των συνταξιούχων να είναι 2,7 εκατ. άτομα (δηλαδή 35% λιγότεροι συνταξιούχοι από την εκτίμηση του 2009 η οποία θεωρούσε ότι θα είναι 4,2 εκατ. συνταξιούχοι) και ο πληθυσμός της χώρας μας να εκτιμάται σε 8,3 εκατ. κατοίκους το 2060, δηλαδή 25% μειωμένος σε σχέση με τις δημογραφικές προβολές του 2009. Άρα, εάν, μεταξύ άλλων, στις δημογραφικές προβολές του 2009 είχε εκτιμηθεί η μείωση του πληθυσμού από το 2010 και μετά, η συνταξιοδοτική δαπάνη το 2060 θα ήταν 18,4% του ΑΕΠ και όχι 24% του ΑΕΠ, λαμβάνοντας υπόψη το νομοθετικό πλαίσιο για τους συντελεστές αναπλήρωσης, τις συντάξιμες αποδοχές και τα όρια ηλικίας συνταξιοδότησης που ίσχυαν το 2009.

Σε αυτή την περίπτωση, οι συντελούμενες νομοθετικές παρεμβάσεις στο σύστημα κοινωνικής ασφάλισης δεν θα μείωναν κατά 35% τις συντάξεις (65 δις ευρώ απώλεια του συνταξιοδοτικού εισοδήματος την περίοδο 2010-2018), αλλά θα εστιάζονταν στην αντιμετώπιση των διαχρονικών στρεβλώσεων, στην βελτίωση της οργανωτικο-λειτουργικής διάρθρωσης του ΣΚΑ για την έγκαιρη εξυπηρέτηση των πολιτών και στην αποτελεσματική είσπραξη των εσόδων του και γενικότερα των χρηματοδοτικών του πόρων. Παράλληλα, σε μακρο-οικονομικό επίπεδο οι συντελούμενες σημαντικές παρεμβάσεις στο εισόδημα των συνταξιούχων και η εσωτερική υποτίμηση που οδήγησε σε αύξηση της ανεργίας σε 27,5%, σε μείωση των εισοδημάτων των εργαζομένων κατά 35% και σε μετανάστευση από την χώρα μας 600.000 νέων είχε ως αποτέλεσμα την μεγάλη απώλεια εσόδων από το σύστημα κοινωνικής ασφάλισης.

Ειδικότερα, οι ασφαλιστικές εισφορές το 2009 προσέγγιζαν τα 20,5 δις ευρώ και οι δαπάνες των συνταξιοδοτικών παροχών ήταν 27 δις ευρώ, δηλαδή η χρηματοδότηση του κράτους ήταν περίπου 6,5 δις ευρώ. Μετά την υλοποίηση των πολιτικών της εσωτερικής υποτίμησης των τριών μνημονίων στην ελληνική οικονομία και των μειώσεων των συντάξεων οι ασφαλιστικές εισφορές το 2023 ήταν 16 δις ευρώ και οι δαπάνες συντάξεων ήταν 32 δις ευρώ, με τον αριθμό των συνταξιούχων το 2023 να είναι 2,450 άτομα όταν στην μελέτη του 2009 εκτιμώταν ότι οι συνταξιούχοι το 2023 θα ήταν 2,990 άτομα. Έτσι, οι απώλειες από ασφαλιστικές εισφορές στο σύστημα κοινωνικής ασφάλισης (ΣΚΑ) λόγω της εσωτερικής υποτίμησης υπολογίζονται σε 120 δις ευρώ την περίοδο 2010 – 2023 όταν η αντίστοιχη «εξοικονόμηση» από τις μειώσεις των συντάξεων υπολογίζεται σε 90 δις ευρώ την ίδια περίοδο.

Δηλαδή, ουσιαστικά οι μνημονιακές πολιτικές στο σύστημα κοινωνικής ασφάλισης την περίοδο 2010 – 2023 δεν προκάλεσαν καμία βελτίωση στο κοινωνικο-ασφαλιστικό σύστημα αφού στην μελέτη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής του 2009 η συνταξιοδοτική δαπάνη εκτιμώταν για το 2023 σε 14,3% του ΑΕΠ και από τα πραγματικά στοιχεία του 2023 παρατηρούμε ότι η συνταξιοδοτική δαπάνη ήταν 14,5% του ΑΕΠ και ο κρατικός προϋπολογισμός να χρηματοδοτεί το 50% της συνταξιοδοτικής δαπάνης, όταν το 2009 ο κρατικός προϋπολογισμός χρηματοδοτούσε το 26% της συνταξιοδοτικής δαπάνης και εκτιμώνταν ότι το 2023 θα χρηματοδοτούσε το 32% της συνταξιοδοτικής δαπάνης.

Συμπερασματικά, όπως προκύπτει από την μελέτη μας, το επιχείρημα της δημοσιονομικής εξυγίανσης των ασκούμενων μνημονιακών πολιτικών στην χώρα μας δεν επαληθεύτηκε, δεδομένου ότι εκτός της εισοδηματικής κατάρρευσης, μεταξύ άλλων, των συνταξιούχων επιβάρυναν την ελληνική οικονομία σε 14 χρόνια με 30 δις ευρώ (120 δις ευρώ απώλεια ασφαλιστικών εισφορών μείον 90 δις ευρώ περικοπές συντάξεων) και η συνταξιοδοτική δαπάνη είναι ακριβώς στο σημείο που εκτιμώταν και πριν τις σημαντικές περικοπές των συντάξεων.

Με άλλα λόγια, εάν το ΔΝΤ και οι δανειστές της χώρας μας υπολόγιζαν ορθά , εκ των προτέρων, το μέγεθος των σοβαρών απωλειών που θα προκαλούσε η εσωτερική υποτίμηση στην ελληνική οικονομία και το σύστημα κοινωνικής ασφάλισης θα διαπίστωναν ότι το κοινωνικο-ασφαλιστικό σύστημα θα ήταν στο ίδιο σημείο που θα βρίσκονταν χωρίς τις επιβαλλόμενες μνημονιακές πολιτικές. Παράλληλα, είναι ενδιαφέρον να σημειωθεί ότι η μελλοντική(2060) μείωση της συνταξιοδοτικής δαπάνης σε 12,7% του ΑΕΠ (μέσος όρος της Ε.Ε.-27 11,8% του ΑΕΠ) οφείλεται κατά 60% στην μείωση του πληθυσμού, αφού οι συνταξιούχοι λόγω της δημογραφικής γήρανσης το 2060 θα είναι 2,7 εκατ. άτομα από 4,2 εκατ. άτομα που είχαν εκτιμηθεί το 2009. Από το 1,5 εκατ. λιγότεροι συνταξιούχοι, οι 900.000 προέρχεται από την μείωση του πληθυσμού και οι 600.000 από την σταδιακή αύξηση του ορίου ηλικίας συνταξιοδότησης στα 72 έτη μέχρι το 2070.

Ο Σάββας Γ. Ρομπόλης είναι Ομ. Καθηγητή Παντείου Πανεπιστημίου

Ο Βασίλειος Γ. Μπέτσης είναι Δρ. Παντείου Πανεπιστημίου