Τουρισμός: Κύμα δυσαρέσκειας από τους ντόπιους – Τι συμβαίνει σε Ισπανία, Ιταλία, Ελλάδα

Όταν οι κάτοικοι της Βαρκελώνης επιτέθηκαν με… νεροπίστολα κατά των τουριστών για να δείξουν τη δυσαρέσκεια τους στα κύματα που κατακλύζουν την πόλη, η είδηση προκάλεσε μεγάλες αντιδράσεις. Ο αριθμός ρεκόρ των επισκεπτών σε μεγάλα κέντρα της Ευρώπης προκαλεί μεν σοβαρές διαμαρτυρίες, αλλά οι δαπάνες τους στηρίζουν την οικονομία. Και οι ιθύνοντες προσπαθούν να βρουν μια ισορροπία.

Η αντίδραση κατά του τουρισμού εκτείνεται πολύ πέρα από τη Βαρκελώνη, σύμφωνα με ανάλυση των Financial Times. Η Ευρώπη έχει ονομαστεί το παγκόσμιο μουσείο και η Μεσόγειος έχει αναδειχθεί ως ένα κορυφαίο παραθαλάσσιο θέρετρο. Οι ευρωπαϊκές χώρες φιλοξένησαν 709 εκατομμύρια διεθνείς επισκέπτες πέρυσι, αλλά η συντριπτική πλειοψηφία που ταξιδεύει είναι εντός της Ευρώπης.

Υπερτουρισμός: Ο δήμαρχος της Βαρκελώνης ζητά επιπλέον μέτρα για τον περιορισμό του

Σε ορισμένες χώρες η μάζα των ατόμων που αναζητούν ευχαρίστηση έχει αυξηθεί τόσο πολύ που, από τη Βενετία και το Άμστερνταμ μέχρι τη Λισαβόνα και το ελληνικό νησί της Σαντορίνης, η υπομονή των ντόπιων έχει εξαντληθεί, ειδικά στην Ισπανία. Είναι η δεύτερη χώρα με τις περισσότερες επισκέψεις στον κόσμο, με 85 εκατομμύρια ξένους ταξιδιώτες πέρυσι.

Οι κάτοικοι παραπονιούνται ότι η στέγαση έχει γίνει απρόσιτη, οι δημόσιες συγκοινωνίες «λυγίζουν», τα μεσαιωνικά κέντρα των πόλεων «γίνονται σαν τις Disneylands», τα αποθέματα νερού εξαντλούνται και η αντικοινωνική συμπεριφορά είναι διάχυτη. Γι’ αυτό και τους τελευταίους τρεις μήνες οι διαδηλώσεις κατά του τουρισμού προσέλκυσαν 56.000 ανθρώπους στα Κανάρια Νησιά και 10.000 ανθρώπους στο νησί της Μαγιόρκα, όπου οι ντόπιοι ξεσηκώθηκαν για να «καταλάβουν» μια από τις πιο γνωστές παραλίες του Instagram.

Στην Ισπανία δίνεται ένα ευρωπαϊκό τεστ για το εάν η οργή μπορεί να μετατραπεί σε δύναμη ανανέωσης – και όχι αποσταθεροποίησης. Άλλωστε, το να δυναμιτίσει κανείς ένα τομέα που είναι η οικονομική πηγή ζωής πολλών είναι επικίνδυνό. Κατά τη διάρκεια των τελευταίων έξι δεκαετιών, ο κλάδος έχει μετατραπεί σε μηχανή θέσεων εργασίας και κερδών. Ανέβασε την Ισπανία στις τάξεις των πλούσιων χωρών και αντιπροσωπεύει το 12-13% του εθνικού ΑΕΠ.

Αλλά ένα σύνθημα στα Κανάρια Νησιά συνόψιζε ένα κοινό αίσθημα: «Τουρισμός, ναι. Όχι όμως έτσι».

Ο Jordi Hereu, υπουργός Τουρισμού της Ισπανίας, προσέχει να βρει τη σωστή ισορροπία. Το ρεκόρ επισκεπτών της χώρας πέρυσι ήταν «μια αδιαμφισβήτητη επιτυχία», λέει. Το πρακτορείο τουριστικής προώθησης προβλέπει ότι ο αριθμός των επισκεπτών από τον Ιούνιο έως τον Σεπτέμβριο θα αυξηθεί κατά 13% σε σχέση με ένα χρόνο πριν. Αλλά η Ισπανία πρέπει να θυμάται ότι οι τουριστικοί προορισμοί της είναι επίσης το σπίτι πολλών ανθρώπων της, προσθέτει ο Hereu.

Τα μέτρα

Το ερώτημα είναι πώς μπορεί να διορθωθεί ο τουριστικός τομέας— και με ποιο οικονομικό κόστος. Τα τουριστικά hotspot της Ευρώπης περνούν από τα στάδια αυτού που ο ακαδημαϊκός George Doxey χαρακτήρισε «δείκτη ερεθισμού». Με άλλα λόγια, η αρχική άφιξη των επισκεπτών προκαλεί ευφορία. Αυτό δίνει τη θέση της στην απάθεια καθώς θεωρούνται δεδομένες οι ροές και ακολουθείται από ενόχληση καθώς πλησιάζει ο κορεσμός.

Το τελευταίο στάδιο, ο ανταγωνισμός, χαρακτηρίζεται από ανοιχτές εκφράσεις εχθρότητας που απευθύνονται στους τουρίστες. Ήδη από το 2001, τα Κανάρια Νησιά εισήγαγαν μορατόριουμ για νέες κατασκευές σε τουριστικές περιοχές σε μια προσπάθεια να ελέγξουν τους αριθμούς.

Πριν από δέκα χρόνια, εν μέσω κοινωνικής αναταραχής για τα μέτρα λιτότητας της ευρωζώνης, η Βαρκελώνη είδε τις πρώτες διαδηλώσεις μεγάλης κλίμακας κατά του τουρισμού. Από τότε όμως η φύση του προβλήματος άλλαξε, αλλά μετά χτύπησε ο Covid-19. Οι κάτοικοι κατάλαβαν πως είναι να έχουν ξανά τα σπίτια τους, αλλά με ένα δαπανηρό κόστος: οι κυβερνήσεις συσσώρευσαν τεράστια χρέη για να αντισταθμίσουν την εξαφάνιση του τουριστικού εισοδήματος.

Όταν η πανδημία υποχώρησε, οι ταξιδιώτες επέστρεψαν και οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής ήταν απελπισμένοι να τους καλωσορίσουν πίσω. Αυτή η στιγμή είναι «ποιοτικά διαφορετική» από το μακροχρόνιο ζήτημα του μαζικού τουρισμού, εξήγησε στους FT ο Άγγελος Βαρβαρούσης, ακαδημαϊκός και πολεοδόμος με έδρα τη Βαρκελώνη και την Αθήνα.

«Δεν είναι θέμα αριθμών, είναι ότι πόλεις, περιφέρειες, ακόμη και ολόκληρες χώρες μετατρέπονται σε τουριστικές κοινωνίες. Που σημαίνει ότι τα τοπία τους, οι οικονομίες τους, οι εικόνες τους λειτουργούν για να εξυπηρετήσουν τους τουρίστες. Είναι μια μορφή αποικισμού», ανέφερε.

Γι’ αυτό πολλοί κάτοικοι σε τουριστικές περιοχές απαιτούν νέα μέτρα για να αντιμετωπίσουν το πιο οδυνηρό οικονομικό σημείο: τη στέγαση. Καθώς η προσφορά ακινήτων μειώνεται από διαμερίσματα τύπου Airbnb και εξοχικές κατοικίες αλλοδαπών, τα αυξανόμενα ενοίκια έχουν οδηγήσει το προσωπικό εστιατορίων και ξενοδοχείων να ζει σε τροχόσπιτα, σκηνές ή αυτοκίνητα σε ελληνικά και ισπανικά νησιά.

Το πρόβλημα επιδεινώνεται από το γεγονός ότι οι περισσότερες θέσεις εργασίας στον τουρισμό είναι χαμηλής ειδίκευσης και χαμηλά αμειβόμενες. Σε απάντηση, η Λισαβόνα ανέστειλε την έκδοση νέων αδειών βραχυπρόθεσμης μίσθωσης. Η Βαρκελώνη έχει λάβει τα πιο δραστικά μέτρα, δεσμευόμενη να κλείσει τα 10.000 διαμερίσματά σε στιλ Airbnb – τα οποία αντιπροσωπεύουν το 40% των κλινών επισκεπτών – μέχρι τα τέλη του 2028.

Αλλά δεν μπορεί να παραβλεφθεί μια σειρά από νομικές προκλήσεις από τους ιδιοκτήτες ακινήτων. Η κίνηση θα τιμωρήσει τις πολλές οικογένειες με παιδιά που μένουν σε αυτά επειδή τα ξενοδοχεία είναι πολύ ακριβά. Οπότε οι επιπτώσεις μπορεί να είναι τεράστιες.

Γι’ αυτό και μία λύση για τον υπερτουρισμό, που προωθείται από πολλούς στον ταξιδιωτικό κλάδο, βασίζεται στην ιδέα ότι η ρίζα του προβλήματος δεν είναι ο πολύς κόσμος αλλά η πολύ μικρή χωρητικότητα. Τα μέρη αισθάνονται τα προβλήματα μόνο εάν δεν έχουν προετοιμαστεί να αντεπεξέλθουν, λένε. Αυτό που χρειάζεται είναι συντονισμένες επενδύσεις σε κατοικίες, αστικές μεταφορές και συστήματα ύδρευσης. Και σε αυτό πάσχουν οι περισσότεροι προορισμοί.