Στεγαστική κρίση: Το σχέδιο της Κομισιόν για φθηνή στέγη

Η στεγαστική κρίση αναδεικνύεται  σε μείζον πρόβλημα σε ολόκληρη την Ευρώπη: μεταξύ του 2010 και του τέλους του 2023, τα μέσα ενοίκια στην ΕΕ αυξήθηκαν σχεδόν κατά 23% και οι τιμές των κατοικιών κατά σχεδόν 48%, οδηγώντας σε διαμαρτυρίες σε πολλές πόλεις.

Η έλλειψη οικονομικά προσιτών κατοικιών και το αυξανόμενο κόστος διαβίωσης πρωταγωνίστησαν τελευταία στις εθνικές και ευρωπαϊκές προεκλογικές εκστρατείες. Δεν είναι τυχαίο ότι η επικεφαλής της Κομισιόν, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, όταν επιδίωκε την επανεκλογή της τον περασμένο μήνα, έκανε ιδιαίτερες  αναφορές στην ομιλία της στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.

«Οι άνθρωποι αγωνίζονται να βρουν οικονομικά προσιτά σπίτια», είπε ο πρόεδρος της εκτελεστικής εξουσίας της ΕΕ στην Ολομέλεια στα μέσα Ιουλίου στο Στρασβούργο. «Θέλω αυτή η Επιτροπή να υποστηρίξει τους ανθρώπους εκεί που έχει μεγαλύτερη σημασία, και αν έχει σημασία για τους Ευρωπαίους, έχει σημασία για την Ευρώπη».

Στεγαστική κρίση στην Ευρώπη: Ελληνική πρωτιά – Πάνω από 40% του διαθέσιμου εισοδήματος το κόστος στέγασης

Στις κατευθυντήριες γραμμές πολιτικής της για την επόμενη Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η φον ντερ Λάιεν τόνισε την επείγουσα ανάγκη αντιμετώπισης της στεγαστικής κρίσης, προτείνοντας το πρώτο ευρωπαϊκό σχέδιο για οικονομικά προσιτή στέγαση και έναν επίτροπο υπεύθυνο για τον συγκεκριμένο τομέα πολιτικής, όπως είχαν ζητήσει οι Σοσιαλιστές ως προϋπόθεση για την υποστήριξη της δεύτερης θητεία της.

Μέχρι στιγμής υπάρχει ένα σημαντικό επενδυτικό κενό στην κοινωνική και οικονομικά προσιτή στέγαση

«Η Ένωση θα πρέπει να προσφέρει ένα σχέδιο στέγασης που όχι μόνο στοχεύει τους πραγματικά άπορους, αλλά ανταποκρίνεται στην κρίση που επηρεάζει όλους, ξέρετε: φοιτητές, μονογονεϊκές οικογένειες, νέους εργαζόμενους…» τονίζει χαρακτηριστικά στο Euronews, ο David Rinaldi, διευθυντής πολιτικής στο Ίδρυμα Ευρωπαϊκών Προοδευτικών Μελετών (FEPS).

Υπενθυμίζεται ότι η φον ντερ Λάιεν έχει δώσει προθεσμία στα κράτη μέλη έως τις 30 Αυγούστου για να ορίσουν δύο υποψηφίους για το κολέγιο των Επιτρόπων για την επόμενη πενταετή θητεία. Μόνο τότε θα αποφασίσει ποιος θα είναι επικεφαλής ποιου χαρτοφυλακίου – και ποιες εξουσίες θα έχουν.

Το σημαντικό επενδυτικό κενό για τη στεγαστική κρίση

Ωστόσο, μέχρι στιγμής υπάρχει ένα σημαντικό επενδυτικό κενό στην κοινωνική και οικονομικά προσιτή στέγαση και τα κράτη μέλη μπορούν να χρησιμοποιήσουν δημόσιους πόρους μόνο για να στοχεύσουν τις πιο ευάλωτες ομάδες.

«Όσον αφορά την κρατική βοήθεια, θα θέλαμε να δούμε την αναγνώριση της κοινωνικής και οικονομικά προσιτής στέγασης για όλους – πέρα ​​από τις μειονεκτούσες ομάδες ή κοινωνικές ομάδες με λιγότερες ευκαιρίες – ως υπηρεσία γενικού οικονομικού συμφέροντος», αναφέρει από την πλευρά του ο Christophe Rouillon, πρόεδρος της ομάδας PES, στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή των Περιφερειών (ΕτΠ).

Το στεγαστικό πρόβλημα μέχρι στιγμής δεν αποτελούσε προτεραιότητα στις συζητήσεις σε επίπεδο ΕΕ, παρά τις πιέσεις.

«Η ΕΕ μπορεί να επηρεάσει τη στέγαση μέσω της χρηματοοικονομικής ρύθμισης, της νομοθεσίας περί ανταγωνισμού, της ενεργειακής απόδοσης, των κανονιστικών και σχεδιαστικών προτύπων, της πολιτικής συνοχής, της δράσης για το κλίμα, των αστικών/αγροτικών και κοινωνικών πολιτικών», πρόσθεσε ο Rouillon.

Το «σχέδιο Μάρσαλ» της Ούρσουλα

Όπως γράφει το euronews, για να αντιμετωπιστεί το αυξανόμενο επενδυτικό χάσμα, τα σχέδια πολιτικής της φον ντερ Λάιεν περιλαμβάνουν επίσης αναθεώρηση των κανόνων για τις κρατικές ενισχύσεις, ώστε να δοθεί στα κράτη μέλη μεγαλύτερη ευελιξία για τη στήριξη της στέγασης, καθώς και πρόταση να επιτραπεί στα κράτη μέλη να διπλασιάσουν τις προγραμματισμένες επενδύσεις της πολιτικής συνοχής σε οικονομικά προσιτή στέγη.

«Θα συνεργαστούμε με την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων σε μια πανευρωπαϊκή επενδυτική πλατφόρμα για οικονομικά προσιτή και βιώσιμη στέγη για να προσελκύσουμε περισσότερες ιδιωτικές και δημόσιες επενδύσεις», αναφέρει το πρόγραμμα πολιτικής της.

Περισσότερα χρήματα θα προέλθουν από το Ταμείο Κοινωνικού Κλίματος, το οποίο θα κινητοποιήσει τουλάχιστον 86,7 δισ. ευρώ μεταξύ 2026 και 2032 για δράσεις και επενδύσεις για τη στήριξη των πιο ευάλωτων ομάδων, ανέφερε χαρακτηριστικά η πρόεδρος της Κομισιόν.

Το πρόβλημα με το Airbnb

Ορισμένες από τις βασικές προτάσεις των Σοσιαλδημοκρατών για τη στέγαση, συμπεριλαμβανομένων των δεσμευτικών στόχων για σταδιακή εξάλειψη των αστέγων έως το 2029 και μιας νομοθετικής πρωτοβουλίας για τη ρύθμιση των βραχυχρόνιων μισθώσεων, δεν συμπεριλήφθηκαν στο πρόγραμμα πολιτικής του προέδρου.

«Για μερικούς ανθρώπους, το Airbnb και άλλες πλατφόρμες είναι μια πηγή εισοδήματος, αλλά δεν πρέπει να απειλεί με κάποιο τρόπο την ποιότητα ζωής σε μια πόλη», είπε ο Rinaldi, καθώς η αύξηση των τιμών των κατοικιών και των ενοικίων οδηγεί ορισμένους πολίτες να εγκαταλείψουν τα αστικά κέντρα.

Κατά μέσο όρο στην ΕΕ, το 19,6% του διαθέσιμου εισοδήματος των ανθρώπων δαπανήθηκε για στέγαση το 2022 – αλλά για όσους θεωρούνται σε κίνδυνο φτώχειας (με διαθέσιμο εισόδημα κάτω του 60% του εθνικού μέσου εισοδήματος), το κόστος στέγασης αντιπροσώπευε σχεδόν το 38% του διαθέσιμου εισοδήματός τους.

Ο διευθυντής πολιτικής της FEPS τόνισε ότι το μπλοκ θα μπορούσε να παράσχει κατευθυντήριες γραμμές και ένα πλαίσιο για τα αστικά κέντρα ώστε να αξιοποιήσουν την επιτυχία ορισμένων τοπικών πρωτοβουλιών, όπως τα περιοριστικά μέτρα που εισήχθησαν στη Βαρκελώνη ώστε να αντιμετωπίσουν τη στεγαστική κρίση.

Έλλειψη στέγης

Όσον αφορά την αντιμετώπιση της έλλειψης στέγης, η οποία επηρεάζει περίπου 890.000 άτομα σε ολόκληρη την ΕΕ, σύμφωνα με έκθεση του 2023 που δημοσιεύτηκε από τη FEANTSA, δεν υπάρχει ακόμη συγκεκριμένη πρόταση για το πολιτικό πρόγραμμα.

Η στεγαστική κρίση είναι επίσης ένα θέμα όπου είναι σημαντικό να μοιραζόμαστε καλές πρακτικές, υποστήριξε ο ευρωβουλευτής Li Andersson (Φινλανδία/Η Αριστερά), πρόεδρος της Επιτροπής Απασχόλησης και Κοινωνικών Υποθέσεων, σε συνέντευξή του στο Euronews.

«Υπάρχουν χώρες, για παράδειγμα η Φινλανδία, που έχουν εργαστεί πολύ για την έλλειψη στέγης και έχουν αρκετά καλά αποτελέσματα για μεγάλο χρονικό διάστημα, επομένως δείχνει ότι αυτού του είδους τα κοινωνικά προβλήματα μπορούν να λυθούν», είπε.

Ράλι στις τιμές ακινήτων και στεγαστική κρίση

Η ευρωπαϊκή στεγαστική κρίση, η οποία έχει ξεκινήσει εδώ και δεκαετίες, γίνεται αισθητή από την Ολλανδία έως την Πορτογαλία, την Ελλάδα έως τη Γερμανία και τη Βρετανία. Οι τιμές και τα ενοίκια έχουν εκτοξευθεί, η διαθεσιμότητα έχει καταρρεύσει και η στέγαση έχει γίνει πλέον πολιτικό ζήτημα.

Μεταξύ του 2010 και του 2022, οι τιμές των ακινήτων σε όλο το μπλοκ των 27 κρατών μελών της ΕΕ εκτινάχθηκαν κατά 47%, σύμφωνα με έκθεση της Eurostat για το 2023. Σε ορισμένες χώρες, μάλιστα, σχεδόν τριπλασιάστηκαν: Η Εσθονία κατέγραψε αύξηση 192%. Μόνο σε δύο κράτη μέλη, την Ιταλία και την Κύπρο, μειώθηκαν οι τιμές.

Τα ενοίκια, εν τω μεταξύ, αυξήθηκαν κατά μέσο όρο 18% κατά την ίδια περίοδο, σημειώνοντας αύξηση σε όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ εκτός από την Ελλάδα (όπου αυξήθηκαν κατά 37% από το 2018). Ορισμένες από τις μεγαλύτερες αυξήσεις σημειώθηκαν στη Λιθουανία, κατά 144%, και την Ιρλανδία, κατά 84%.

Διαθέσιμο εισόδημα

Εν μέρει, αυτό είχε ως αποτέλεσμα να αυξάνεται σταθερά το ποσοστό των νοικοκυριών, που πληρώνουν για στέγαση πάνω από το 40% του διαθέσιμου εισοδήματός τους.

Στη Γερμανία, όπου λίγο πάνω από το ήμισυ του πληθυσμού ζει σε ενοικιαζόμενες κατοικίες – ένα από τα υψηλότερα ποσοστά στην ΕΕ – η ομοσπονδιακή στατιστική υπηρεσία υπολόγισε πέρυσι ότι ένα στα πέντε νοικοκυριά δαπανούσε τουλάχιστον τα δύο πέμπτα του καθαρού εισοδήματός του για ενοίκιο. Όσο για την Ελλάδα κατέχει τη θλιβερή πρωτιά στην Ευρώπη, όπου το κόστος στέγασης για τα νοικοκυριά υπερβαίνει το 40% του διαθέσιμου εισοδήματος.

Οι τιμές που καίνε επιτείνουν τη στεγαστική κρίση

Στην Ελλάδα συνεχίζεται επίσης το ράλι στα ακίνητα καλύπτοντας τις απώλειες της δεκαετούς οικονομικής κρίσης. Οι τιμές των διαμερισμάτων, σύμφωνα με τα στοιχεία της Τράπεζας της Ελλάδος (ΤτΕ) αυξήθηκαν περαιτέρω το πρώτο τρίμηνο του 2024 κατά 10,4% σε ετήσια βάση, ύστερα από συνεχή αύξηση επτά συναπτά έτη, σημειώνοντας σωρευτική αύξηση 66,4% από το τρίτο τρίμηνο 2017 (χαμηλότερο επίπεδο).

Οι περιοχές όπου πέρσι είχαν τις μεγαλύτερες αυξήσεις στον αριθμό αγοραπωλησιών, το 2023 παρουσίασαν μείωση, όπως τα Νησιά Αργοσαρωνικού και οι Κυκλάδες. Εξαίρεση αποτελεί ο Δήμος Αθηναίων, που η αύξηση των αγοραπωλησιών συνεχίζει με την ίδια ένταση.

Στην έρευνα υπολογίζονται και οι αλλαγές στην αξία των ακριβότερων και φθηνότερων μέσων κατοικιών σε σχέση με το βασικό μισθό (830 ευρώ) και το μέσο μισθό σύμφωνα με τα στοιχεία της ετήσιας έκθεσης της ΕΡΓΑΝΗ για το 2023 (1.250 ευρώ).

Στις περιοχές με την ακριβότερη μέση κατοικία προκύπτει ότι η αξία τους αυξήθηκε το 2023, κατά μέσο όρο των 20 πιο ακριβών, κατά 2,8 έτη δουλειάς για κάποιον που λαμβάνει το βασικό μισθό και κατά 1,9 έτη για κάποιον που λαμβάνει το μέσο μισθό σύμφωνα με την ΕΡΓΑΝΗ. 

Αντίστοιχα για τις φθηνότερες περιοχές, 8 μήνες δουλειάς για κάποιον που εργάζεται με το βασικό μισθό και 5,5 μήνες με το μέσο μισθό.