Αγροδιατροφή: Τα λόμπι που παίζουν μπάλα στο χωράφι – Οι μπίζνες της Big Agriculture

Τον προηγούμενο Μάρτιο την Ευρώπη συντάραξαν με τη μαζικότητά τους πολυήμερες αγροτικές κινητοποιήσεις. Οι αγρότες πήραν τα τρακτέρ και κατέβηκαν συντεταγμένα στις μητροπόλεις και στα κέντρα λήψης αποφάσεων της ΕΕ για να διαμαρτυρηθούν.

Οι επιδοτήσεις και το εισόδημα που τους απομένει δεν είναι αρκετά ώστε να υιοθετήσουν τις αλλαγές στις γεωργικές πρακτικές, που προϋποθέτει η πράσινη μετάβαση, φωνάζουν.

ΗΠΑ: Οικονομική βοήθεια σε 43.000 αγρότες και κτηνοτρόφους

Στον αντίποδα, οι επικριτές τους υποστηρίζουν ότι οι αγρότες λαμβάνουν σημαντικές επιδοτήσεις τόσο στις ΗΠΑ και όσο και στην ΕΕ, και ταυτόχρονα ότι η επιτυχής άσκηση πίεσης έχει δώσει στον κλάδο «ελευθέρας» σε αμφιλεγόμενα ζητήματα όπως η ρύπανση από τις εκπομπές αερίων από την κτηνοτροφία.

Και αυτή η πίεση έχει από πίσω της παρασκήνια. Και τεράστια κεφάλαια. Πίσω από την κεντρική σκηνή δραστηριοποιείται ένα από τα πιο επιτυχημένα και δυναμικά λόμπι στην Ευρώπη όσον αφορά τη διεκδίκηση των συμφερόντων τους: το αγροτικό λόμπι. Μια εκτεταμένη, πολύπλοκη μηχανή με τεράστιους οικονομικούς πόρους, βαθιές πολιτικές διασυνδέσεις και ένα εξελιγμένο δίκτυο νομικών και στοχευμένων δημοσίων σχέσεων, όπως γράφουν οι FT.

Η πολιτική τους είναι οι νόμοι μας

Μεγαθήρια της βιομηχανίας αγροτοκτηνοτροφικών προϊόντων και τροφίμων διαθέτουν μεταξύ 9,35 και 11,54 εκατ. ευρώ τον χρόνο για να ασκήσουν πιέσεις μόνο στις Βρυξέλλες, σύμφωνα με πρόσφατη έκθεση της ΜΚΟ Changing Markets Foundation.

Στις ΗΠΑ, οι αγροτικές ενώσεις ασκούν τέτοια επιρροή ώστε ο Ben Lilliston, διευθυντής αγροτικών στρατηγικών και κλιματικής αλλαγής στο Institute for Agriculture and Trade Policy, να λέει χαρακτηριστικά: «Η αγροτική μας πολιτική είναι σε μεγάλο βαθμό η δική τους πολιτική».

Οι δαπάνες του κλάδου για λόμπι στις ΗΠΑ αυξήθηκαν από 145 εκατομμύρια δολάρια το 2019 σε 177 εκατομμύρια δολάρια πέρυσι, περισσότερο από το σύνολο των μεγάλων δαπανών πετρελαίου και φυσικού αερίου, σύμφωνα με ανάλυση της Ένωσης Προβληματιζόμενων Επιστημόνων (UCS).

Στη Βραζιλία, όπου οι αγροτικές επιχειρήσεις αντιπροσωπεύουν το 1/4 του ΑΕΠ, το Instituto Pensar Agropecuária είναι «η ομάδα με τη μεγαλύτερη επιρροή λόμπι», σύμφωνα με τον Caio Pompeia, ανθρωπολόγο και ερευνητή στο Πανεπιστήμιο του Σάο Πάολο. Και εξηγεί: «Συνδυάζει την οικονομική δύναμη με σαφώς καθορισμένους στόχους, μια καλά εκτελεσμένη στρατηγική και πολιτική ευφυΐα».

Ως αποτέλεσμα αυτής της εμβέλειας, οι μεγάλες αγροτικές επιχειρήσεις και οι αγρότες έχουν εξασφαλίσει με επιτυχία εξαιρέσεις από αυστηρούς περιβαλλοντικούς κανονισμούς, κέρδισαν σημαντικές επιδοτήσεις και διατήρησαν ευνοϊκές φορολογικές ελαφρύνσεις.

Ο γερμανικός κολοσσός της φαρμακοβιομηχανίας Bayer, με τον πανίσχυρο βραχίονα αγροχημικών, που κατέχει τη Monsanto στις ΗΠΑ υποστηρίζει ότι τα λόμπι είναι ένα κρίσιμο κομμάτι της δημοκρατικής διαδικασίας και πως οι αυξανόμενοι περιορισμοί υπονομεύουν τις προσπάθειες των αγροτών να παράγουν περισσότερα τρόφιμα με λιγότερους φυσικούς πόρους και χαμηλότερες εκπομπές.

Εξαιρέσεις για τη γεωργία

Ο αντίλογος υποστηρίζει ότι η δύναμη των βιομηχανιών που αποκομίζουν υπερκέρδη από τη γεωργία και την κτηνοτροφία τις προστατεύει από τον απαραίτητο εκσυγχρονισμό που θα συνέβαλε στη μάχη απέναντι στην κλιματική αλλαγή, ενώ  ταυτόχρονα τα συμφέροντά τους βρίσκονται στον αντίποδα εκείνων άλλων ιδιοκτητών και χρηστών γης. Και όλα αυτά καμία σχέση δεν έχουν με τη δημόσια εικόνα των υγιών βουκολικών βοσκοτόπων και τις οικείες φιγούρες ανδρών και γυναικών που ασχολούνται με την κτηνοτροφία, όπως παρουσιάζονται στις διαφημίσεις τους.

Τα συστήματα τροφίμων είναι υπεύθυνα για το 21% – 37% των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, σύμφωνα με τη Διακυβερνητική Επιτροπή για την Κλιματική Αλλαγή. Πάνω από τις μισές από αυτές τις εκπομπές προέρχονται μόνο από την κτηνοτροφία.

Όμως, επισημαίνουν οι FT, η γεωργία παραμένει ένας από τους τελευταίους τομείς στις ανεπτυγμένες χώρες που δεν αντιμετωπίζει ακόμη δεσμευτικά όρια στις εκπομπές άνθρακα και ένας από τους λίγους κλάδους που δεν καλύπτονται από το σύστημα εμπορίας εκπομπών της ΕΕ.

Στις ΗΠΑ, εξαιρείται από ένα πρόγραμμα μείωσης των εκπομπών μεθανίου, ενώ στη Βραζιλία το Κοινοβουλευτικό Μέτωπο για τη Γεωργία (FPA), μια μεγάλη κοινοβουλευτική ομάδα του Κογκρέσου, η επιρροή της οποίας έχει επεκταθεί σημαντικά την τελευταία δεκαετία, εξασφάλισε πέρυσι μια διάσπαση για τον πρωτογενή τομέα από νομοσχέδιο για τη δημιουργία μιας ρυθμιζόμενης αγοράς άνθρακα.

Συνέβαλε, επίσης, στην ψήφιση ενός νόμου που περιορίζει τις διεκδικήσεις γης από τους ιθαγενείς.

Η Nusa Urbancic, διευθύνουσα σύμβουλος του Changing Markets Foundation, λέει ότι όσο η συμβολή της κτηνοτροφίας στις εκπομπές ρύπων γίνεται πιο ξεκάθαρη οι βιομηχανίες κρέατος και γαλακτοκομικών έχουν καταφέρει να πείσουν τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής για εξαιρέσεις του κλάδου.

Η παραγωγή τροφίμων λαμβάνει επίσης σημαντική κρατική στήριξη. Οι κυβερνήσεις σε όλο τον κόσμο ξοδεύουν περίπου 520 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως σε γεωργικές επιδοτήσεις, σύμφωνα με ανάλυση των Business for Nature and Earth Track. Στην ΕΕ, οι γεωργικές επιδοτήσεις αποτελούν το 1/3 του συνολικού προϋπολογισμού της ένωσης.

Τα 3 εργαλεία

Για να προστατεύσουν τα συμφέροντά τους, οι κολοσσοί τροφίμων «δανείζονται» από το… εγχειρίδιο που χρησιμοποιείται από τους τομείς του καπνού και των ορυκτών καυσίμων, σύμφωνα με την έκθεση του Changing Market Foundations. Για αρχή εφαρμόζουν το «πράσινο ξέπλυμα» ώστε να επηρεάσουν τη λήψη αποφάσεων και την πίεση που ασκείται για πράσινες ρυθμίσεις που διέπουν τον κλάδο.

Το δεύτερο είναι να παροτρύνουμε τις κυβερνήσεις να καθυστερήσουν τους περιβαλλοντικούς κανονισμούς εν αναμονή των εθελοντικών δράσεων του κλάδου.

Και τρίτο και καλύτερο, επιδιώκουν να εκτροχιάσουν τη ρύθμιση μέσω τεράστιων πολιτικών δωρεών και λόμπι.

Για παράδειγμα, το Meat Institute, ένα αμερικανικό λόμπι που εκπροσωπεί κολοσσούς όπως η JBS και η Cargill, δήλωσε ότι επιδιώκει φιλόδοξους στόχους που ευθυγραμμίζονται με τους παγκόσμιους κλιματικούς στόχους, «επειδή τα στοιχεία δείχνουν ότι το κρέας όχι μόνο μπορεί να είναι βιώσιμο αλλά ότι είναι, στην πραγματικότητα, απαραίτητο για επισιτιστική ασφάλεια και λύσεις για το κλίμα».

Οι αγροτικοί φορείς και επιχειρήσεις έχουν χρηματοδοτήσει εκστρατείες που αμφισβητούν τα επιστημονικά ευρήματα που θα μπορούσαν να επηρεάσουν τη χάραξη πολιτικής. Διοχετεύουν μεγάλα ποσά για εναλλακτική έρευνα που συχνά παρουσιάζει ευρήματα πιο ευνοϊκά για τον κλάδο, σύμφωνα με ΜΚΟ και ακαδημαϊκούς.

Οι «σωστοί» άνθρωποι στα «κατάλληλα» πόστα

Ο Χένινγκ Στάινφελντ, πρώην επικεφαλής της μονάδας ανάλυσης ζωικού κεφαλαίου του Οργανισμού Τροφίμων και Γεωργίας του ΟΗΕ (FAO), καταγγέλλει ότι οι ίδιοι οι αξιωματούχοι ΟΗΕ «υποτίμησαν» και «δυσφήμισαν» την ομάδα του FAO για περισσότερο από μια δεκαετία αφότου δημοσίευσε τις πρώτες εκτιμήσεις για τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου από τον κτηνοτροφικό τομέα το 2006.

Φέτος, δύο ακαδημαϊκοί κατηγόρησαν ανοιχτά τον FAO ότι παρερμήνευσε την έρευνά τους σε μια έκθεση που συνέταξε, με την οποία υποστήριζε μεν την αύξηση της παραγωγής κρέατος για τη βελτίωση της διατροφής στις αναπτυσσόμενες χώρες – ελάχιστη αναφορά έκανε, δε, στη μείωση της κατανάλωσης σε πλουσιότερες χώρες προκειμένου να μειωθούν οι εκπομπές.

Η χαμηλότερη χρήση κρέατος σε χώρες υψηλού εισοδήματος «αναφέρεται μηδενικές φορές [στην έκθεση] όταν υπάρχει επιστημονική συναίνεση τώρα ότι χρειαζόμαστε μεγάλες μειώσεις», λέει χωρίς περιστροφές ο Paul Behrens, αναπληρωτής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Leiden, ο οποίος έστειλε επιστολή καταγγελίας στον FAO.

Τόσο ο ίδιος όσο και ο Steinfeld υποστηρίζουν ότι διπλωμάτες διορισμένοι στον FAO ασκούν έμμεσα λόμπι για λογαριασμό της βιομηχανίας αγροδιατροφής. Οι ίδιες οι κυβερνήσεις επηρεάζονται από επιχειρηματικά συμφέροντα, λέει «έξω από τα δόντια» ο Steinfeld.

Ο Máximo Torero, επικεφαλής οικονομολόγος στον FAO, το αρνείται. «Ο FAO είναι ένας από τους λίγους οργανισμούς στον κόσμο όπου το τεχνικό έργο δεν εγκρίνεται από τα μέλη», ισχυρίζεται, προσθέτοντας πως ο οργανισμός υφίσταται πιέσεις από τις εθνικές κυβερνήσεις, αλλά «στο τέλος της ημέρας, δεν μπορούν να με αναγκάσουν να αλλάξω τίποτα».

Θεσμός τα λόμπι

Οι αγροτικές οργανώσεις και επιχειρήσεις υποστηρίζουν ότι οι δραστηριότητες λόμπι είναι απαραίτητες για την προστασία των αγροτών και τη διασφάλιση της επισιτιστικής ασφάλειας.

Εξάλλου, οι τακτικές συναντήσεις μεταξύ της Copa-Cogeca, του φορέα-ομπρέλα των αγροτικών οργανώσεων και των συνεταιριστικών φορέων της ΕΕ, και αξιωματούχων των Βρυξελλών δείχνουν ότι η εμβέλεια του λόμπι των αγροτικών επιχειρήσεων έχει εξελιχθεί σε θεσμό, λέει ο Brunner του BirdLife.

Η FPA της Βραζιλίας διακήρυξε ότι «η γεωργία και το περιβάλλον πάνε χέρι-χέρι» και υπερασπίστηκε την υποστήριξή της σε έναν αμφιλεγόμενο νόμο που ψηφίστηκε πέρσι, με τις διατάξεις του οποίου χαλαρώνουν οι κανόνες σχετικά με τα φυτοφάρμακα. Η μείωση των απωλειών των καλλιεργειών και η αύξηση της παραγωγικότητας θα «συμβάλει στην επισιτιστική ασφάλεια, με ασφαλέστερα τρόφιμα στα τραπέζια των Βραζιλιάνων», ισχυρίστηκε.

Αντίσταση σε πράσινες πολιτικές

Η ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία για το κλίμα, που εκπονήθηκε το 2019, καθόρισε προτάσεις για τη μείωση της χρήσης φυτοφαρμάκων και τη βελτίωση των συστημάτων τροφίμων, καθώς και τη μείωση των εκπομπών από τις εκμεταλλεύσεις βιομηχανικής κλίμακας.

Στις ΗΠΑ, η κυβέρνηση Μπάιντεν έχει αναπτύξει σχέδια για μείωση των εκπομπών και μια πρωτοβουλία «30×30» που στοχεύει στη διατήρηση τουλάχιστον του 30% των εδαφών και των υδάτων των ΗΠΑ έως το 2030.

Και οι δύο προτάσεις απειλούν τη γεωργία, δεδομένης της ανάγκης της για εντατική χρήση ενέργειας και φυσικών πόρων, και υπολείπονται σε νέα κίνητρα για έξυπνες γεωργικές πρακτικές, υποστηρίζουν τα αμερικανικά λόμπι.

Την ίδια στιγμή, η ανάγκη επένδυσης μεγάλων ποσών για την απαλλαγή από τις ανθρακούχες εκπομπές έχει προκαλέσει μια ακόμη μεγαλύτερη επίθεση από τη βιομηχανία που βάζει πλάτη για την προστασία των προγραμμάτων επιδοτήσεων και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού.

Tο πιο πρόσφατο νομοσχέδιο για τα τρόφιμα και τα αγροκτήματα στις ΗΠΑ επρόκειτο να ψηφιστεί μέχρι τον Σεπτέμβριο του 2023, αλλά έχει καθυστερήσει. Συμπτωματική, άραγε, η αποκάλυψη ανάλυσης της Ενωσης Προβληματιζόμενων Επιστημόνων, ότι χρηματοδότες πολιτικών με δεσμούς με μεγάλες αγροτικές επιχειρήσεις συνεισέφεραν με 3,4 εκατομμυρίων δολάρια εκστρατείας στους κύριους αρχιτέκτονες του νομοσχεδίου, συμπεριλαμβανομένου του Γκλεν Τόμπσον, του ρεπουμπλικανού προέδρου της επιτροπής γεωργίας της Βουλής των Αντιπροσώπων…;

Στην ΕΕ, ομάδες λόμπι έχουν ήδη διατυπώσει τις θέσεις τους ενόψει της επόμενης μεγάλης αναθεώρησης της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής, η οποία θα τεθεί σε ισχύ το 2028. Οι αγρότες καταγγέλλουν προσπάθειες σύνδεσης των πληρωμών με τις επιδόσεις των εγκαταστάσεων ή καλλιεργειών τους σε θέματα προστασίας περιβάλλοντος και στη μείωση τη χρήσης φυτοφαρμάκων.

Μετά από πολυήμερες έντονες δαμαρτυρίες η επικεφαλής της Κομισιόν δεσμεύτηκε ότι η επόμενη ΚΓΠ θα είναι «στοχευμένη» και θα βρει «τη σωστή ισορροπία μεταξύ κινήτρων, επενδύσεων και ρύθμισης».

Ωστόσο, ένας αξιωματούχος της ΕΕ λέει ότι ενώ οι περισσότερες άλλες μεγάλες βιομηχανίες έχουν έναν πρωταρχικό στόχο μείωσης των εκπομπών, «η γεωργία εξακολουθεί να έχει εμμονή με το πώς τροποποιούμε την Κοινή Αγροτική Πολιτική».

Ο Brunner της Birdlife λέει ότι οι δεσμοί με την πολιτική είναι εν μέρει αυτό που έδωσε στα αγροτικά συνδικάτα τέτοια δύναμη. «Στην Ιταλία, για παράδειγμα, ένας αγρότης πρέπει να περάσει από το κυρίαρχο αγροτικό σωματείο αν θέλει να λάβει τις επιδοτήσεις του», προσθέτει. «Έτσι, αν θέλετε να έχετε την εισοδηματική σας υποστήριξη, καλύτερα να μην τα βάζετε με τους ανθρώπους που συντάσσουν τα δικαιολογητικά σας», λέει χαρακτηριστικά.

Τελικά ποιοι απολαμβάνουν το μεγαλύτερο όφελος;

Η έρευνα δείχνει ότι τα μεγάλα αγροκτήματα και οι ιδιοκτήτες γης αποκομίζουν πολύ μεγαλύτερα οφέλη από τα πακέτα επιδοτήσεων από τους μικροκαλλιεργητές, παρόλο που οι τελευταίοι είναι εκείνοι στο όνομα των οποίων ασκούνται οι πιέσεις ή αυτοί που βγαίνουν μπροστά. «Σχεδόν πάντα θα είναι ένας αγρότης που θα καταθέσει ενώπιον του Κογκρέσου ή θα μιλήσει στον Τύπο, αντί για τον Διευθύνοντα Σύμβουλο της JBS», λέει ο Lilliston.

Μεταξύ 1995 και 2023, περίπου το 27% των επιδοτήσεων προς τους αγρότες στις ΗΠΑ πήγαινε στο πλουσιότερο 1% των αποδεκτών, σύμφωνα με τη ΜΚΟ the Environmental Working Group.

Στην ΕΕ, το 80% των χρηματοδοτήσεων στο πλαίσιο της ΚΑΠ απολαμβάνεται από μόλις το 20% των εκμεταλλεύσεων.