Μέση Ανατολή: Οι οικονομικές δυσκολίες του Ισραήλ και η διέξοδος της ειρήνευσης

Σχεδόν 11 μήνες μετά την έναρξη του πολέμου με τη Χαμάς, η οικονομία του Ισραήλ αντιμετωπίζει δυσκολίες καθώς οι μάχες στη Γάζα συνεχίζονται ενώ δεν φαίνονται σημάδια στον ορίζοντα που να δείχνουν τον τερματισμό των συγκρούσεων. Αντίθετα, σημαντική είναι η πιθανότητα να κλιμακωθεί σε μια ευρύτερη σύγκρουση στη Μέση Ανατολή.

Ο πόλεμος στη Μέση Ανατολή ξεκίνησε στις 7 Οκτωβρίου, όταν μαχητές της Χαμάς σκότωσαν περίπου 1.200 ανθρώπους και πήραν 250 άτομα ως ομήρους.

Οι ανανεωμένες προσπάθειες κατάπαυσης του πυρός υπό την ηγεσία των ΗΠΑ φαίνεται να αποτυγχάνουν και το Ιράν και η Χεζμπολάχ έχουν απειλήσει να εκδικηθούν τις πρόσφατες δολοφονίες κορυφαίων ηγετών τους, αυξάνοντας την απειλή ενός ευρύτερου περιφερειακού πολέμου στη Μέση Ανατολή.

Αυτοί οι φόβοι ώθησαν μεγάλες αεροπορικές εταιρείες, όπως η Delta, η United και η Lufthansa, να αναστείλουν τις πτήσεις από και προς το Ισραήλ.

Όπως περιγράφει γλαφυρά το Associated Press, στην Παλαιά Πόλη της Ιερουσαλήμ, σχεδόν όλα τα καταστήματα με αναμνηστικά είναι κλειστά. Στην υπαίθρια αγορά της Χάιφα, έμποροι γυαλίζουν τα εμπορεύματά τους σε άδειους δρόμους. Οι αεροπορικές εταιρείες ακυρώνουν πτήσεις, οι επιχειρήσεις καταρρέουν και τα πολυτελή ξενοδοχεία είναι μισοάδεια.

Ο πρωθυπουργός Μπενιαμίν Νετανιάχου προσπάθησε να διασκεδάσει τις ανησυχίες λέγοντας ότι η οικονομική ζημία είναι μόνο προσωρινή. Όμως ο πιο αιματηρός και καταστροφικός πόλεμος που έγινε ποτέ μεταξύ του Ισραήλ και της Χαμάς έπληξε χιλιάδες μικρές επιχειρήσεις και έθεσε σε κίνδυνο τη διεθνή εμπιστοσύνη σε μια οικονομία που κάποτε θεωρούνταν εξαιρετικά δυναμική.

Κορυφαίοι οικονομολόγοι υποστηρίζουν ότι η κατάπαυση του πυρός είναι ο καλύτερος τρόπος για να σταματήσει η ζημιά.

«Η οικονομία αυτή τη στιγμή τελεί υπό τεράστια αβεβαιότητα, και αυτό σχετίζεται με την κατάσταση της ασφάλειας – πόσο καιρό θα συνεχιστεί ο πόλεμος, ποια θα είναι η ένταση και το ερώτημα αν θα υπάρξει περαιτέρω κλιμάκωση», δήλωσε ο Καρνίτ Φλουγκ, πρώην επικεφαλής της κεντρικής τράπεζας του Ισραήλ, ο οποίος τώρα είναι αντιπρόεδρος έρευνας στο Ινστιτούτο Δημοκρατίας του Ισραήλ, μια δεξαμενή σκέψης στην Ιερουσαλήμ.

Το συνολικό κόστος του πολέμου θα μπορούσε να ανέλθει σε 120 δισεκατομμύρια δολάρια

Πολυδάπανη ανοικοδόμηση

Ο πόλεμος έχει επιφέρει πολύ βαρύτερο φόρο αίματος στην ήδη διαλυμένη οικονομία της Γάζας, εκτοπίζοντας το 90% του πληθυσμού και αφήνοντας τη συντριπτική πλειονότητα του εργατικού δυναμικού άνεργο. Όλες οι τράπεζες στην περιοχή έχουν κλείσει. Οι μάχες έχουν σκοτώσει περισσότερους από 40.000 ανθρώπους, σύμφωνα με Παλαιστίνιους αξιωματούχους στον τομέα της υγείας στην περιοχή που διοικείται από τη Χαμάς. Η καταμέτρησή τους δεν κάνει διάκριση μεταξύ αμάχων και μαχητών.

Οι μάχες στη Γάζα και οι καθημερινές επιθέσεις των μαχητών της Χεζμπολάχ στο Λίβανο έχουν επίσης εκδιώξει δεκάδες χιλιάδες ανθρώπους από τα σπίτια τους κατά μήκος των βόρειων και νότιων συνόρων του Ισραήλ και έχουν προκαλέσει μεγάλης κλίμακας υλικές ζημιές.

Η ισραηλινή οικονομία έχει ανακάμψει από προηγούμενα σοκ, συμπεριλαμβανομένων των μικρότερων πολέμων με τη Χαμάς. Αλλά αυτή η μεγαλύτερης διάρκειας σύγκρουση έχει δημιουργήσει μεγαλύτερη πίεση, συμπεριλαμβανομένου του κόστους ανοικοδόμησης, της αποζημίωσης των οικογενειών των θυμάτων και των εφέδρων στρατιωτών και φυσικά των τεράστιων στρατιωτικών δαπανών.

Ο παρατεταμένος χαρακτήρας των μαχών και η απειλή περαιτέρω κλιμάκωσης με το Ιράν και τον λιβανέζικο «αντιπρόσωπό» του, τη Χεζμπολάχ, έχουν ιδιαίτερα σκληρό αντίκτυπο στον τουρισμό. Αν και ο τουρισμός δεν αποτελεί σημαντικό μοχλό της οικονομίας, οι ζημιές έχουν πλήξει χιλιάδες εργαζόμενους και μικρές επιχειρήσεις.

Το λιμάνι της Χάιφα

Η «έρημη» Χάιφα

Μια πρόσφατη καθημερινή ημέρα, το άλλοτε πολύβουο λιμάνι της Χάιφα, σημαντικός κόμβος των ισραηλινών εισαγωγών-εξαγωγών, όπου συχνά σταματούσαν τεράστια πλοία μεταφοράς εμπορευματοκιβωτίων, ήταν ακίνητο.

Με την τους αντάρτες Χούτι της Υεμένης να θέτει σε κίνδυνο τα πλοία που διέρχονται από τη διώρυγα του Σουέζ της Αιγύπτου, πολλά πλοία μεγάλων αποστάσεων έχουν σταματήσει να χρησιμοποιούν τα ισραηλινά λιμάνια ως κόμβους, δήλωσε αξιωματούχος του λιμανιού που μίλησε στο Associated Press υπό τον όρο της ανωνυμίας.

Είπε επίσης ότι τα ισραηλινά λιμάνια είδαν μείωση 16% στη ναυσιπλοΐα το πρώτο εξάμηνο του έτους, σε σύγκριση με την ίδια περίοδο του 2023.

Το 2023, το έλλειμμα του προϋπολογισμού του Ισραήλ ήταν περίπου 4% του ΑΕΠ

Η ζημία με αριθμούς…

Ο Τζέικομπ Σεϊνίν, ισραηλινός οικονομολόγος με εμπειρία δεκαετιών ως σύμβουλος ισραηλινών πρωθυπουργών και υπουργείων, δήλωσε ότι το συνολικό κόστος του πολέμου θα μπορούσε να ανέλθει σε 120 δισεκατομμύρια δολάρια, ή το 20% του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος της χώρας, περιλαμβάνοντας μεγάλο εύρος της οικονομικής δραστηριότητας.

Από τις 38 χώρες μέλη του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης, η οικονομία του Ισραήλ υπέστη τη μεγαλύτερη επιβράδυνση από τον Απρίλιο έως τον Ιούνιο, ανέφερε ο οργανισμός την Πέμπτη. Το ισραηλινό ΑΕΠ προβλεπόταν να αυξηθεί κατά 3% το 2024. Η Τράπεζα του Ισραήλ προβλέπει τώρα ρυθμό ανάπτυξης 1,5% – και αυτό αν ο πόλεμος τελειώσει φέτος.

Ο Fitch υποβάθμισε την αξιολόγηση του Ισραήλ από Α+ σε Α νωρίτερα αυτό το μήνα, μετά από παρόμοιες υποβαθμίσεις από τους οίκους S&P και Moody’s. Η υποβάθμιση θα μπορούσε να αυξήσει το κόστος δανεισμού της κυβέρνησης.

«Κατά την άποψή μας, η σύγκρουση στη Γάζα θα μπορούσε να διαρκέσει μέχρι το 2025», προειδοποίησε η Fitch στο σημείωμα αξιολόγησης, το οποίο αναφερόταν στην πιθανότητα «σημαντικών πρόσθετων στρατιωτικών δαπανών, καταστροφής των υποδομών και πιο συνεχών ζημιών στην οικονομική δραστηριότητα και τις επενδύσεις».

Σε ένα άλλο ανησυχητικό σημάδι, το υπουργείο Οικονομικών δήλωσε αυτό το μήνα ότι το έλλειμμα της χώρας τους τελευταίους 12 μήνες αυξήθηκε σε πάνω από 8% του ΑΕΠ, ξεπερνώντας κατά πολύ το ποσοστό του ελλείμματος προς το ΑΕΠ 6,6% που προέβλεπε το υπουργείο για το 2024. Το 2023, το έλλειμμα του προϋπολογισμού του Ισραήλ ήταν περίπου 4% του ΑΕΠ του.

Η ισραηλινή εταιρεία επιχειρηματικών πληροφοριών CofaceBDI αναφέρει ότι περίπου 46.000 επιχειρήσεις έχουν κλείσει από την έναρξη του πολέμου

… και τα αδιέξοδα

Η υποβάθμιση και το έλλειμμα έχουν αυξήσει την πίεση στην ισραηλινή κυβέρνηση να τερματίσει τον πόλεμο και να μειώσει το έλλειμμα – κάτι που θα απαιτούσε αντιδημοφιλείς αποφάσεις όπως αύξηση των φόρων ή περικοπή των δαπανών.

Αλλά ο Νετανιάχου πρέπει να κρατήσει τον συνασπισμό του όρθιο, και ο σκληροπυρηνικός υπουργός Οικονομικών του, Μπεζαλέλ Σμότριτς, θέλει ο πόλεμος να συνεχιστεί μέχρι να αποδεκατιστεί η Χαμάς.

Ο Φλουγκ, ο πρώην επικεφαλής της κεντρικής τράπεζας, δήλωσε ότι η κατάσταση δεν είναι βιώσιμη και ότι ο συνασπισμός θα πρέπει να περικόψει δαπάνες, όπως οι αντιδημοφιλείς επιδοτήσεις προς τα υπερορθόδοξα σχολεία που θεωρούνται από το ευρύτερο κοινό ως σπατάλες.

«Το κοινό θα δυσκολευτεί να το αποδεχτεί, αν η κυβέρνηση δεν δείξει ότι η σοβαρότητα της κατάστασης την αναγκάζει να εγκαταλείψει κάποια από τα πράγματα που είναι αγαπητά σε αυτό», δήλωσε ο Φλουγκ στο Associated Press.

Ο Ισραηλινός πρωθυπουργός Μπενιαμίν Νετανιάχου, REUTERS/Ronen Zvulun

Ο Σμότριτς δήλωσε ότι η οικονομία του Ισραήλ «είναι ισχυρή» και υποσχέθηκε να περάσει έναν «υπεύθυνο προϋπολογισμό που θα συνεχίσει να υποστηρίζει όλες τις ανάγκες του πολέμου, διατηρώντας παράλληλα τα δημοσιονομικά πλαίσια και προωθώντας τους κινητήριους μοχλούς της ανάπτυξης».

Το ποσοστό ανεργίας έχει υποχωρήσει κάτω από τα προπολεμικά επίπεδα, δήλωσε ο Σεϊνίν, στο 3,4% τον Ιούλιο σε σύγκριση με 3,6% τον Ιούλιο του περασμένου έτους. Αλλά αν ληφθούν υπόψη οι Ισραηλινοί που αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν την αγορά εργασίας, το ποσοστό ανεβαίνει στο 4,8%, ποσοστό που θα εξακολουθούσε να θεωρείται χαμηλό στις περισσότερες χώρες.

Εν τω μεταξύ, πολλές μικρές επιχειρήσεις έκλεισαν επειδή οι ιδιοκτήτες και οι υπάλληλοί τους κλήθηκαν για εφεδρική στρατιωτική θητεία. Άλλες αγωνίζονται εν μέσω της ευρύτερης επιβράδυνσης της οικονομίας.

Η ισραηλινή εταιρεία επιχειρηματικών πληροφοριών CofaceBDI αναφέρει ότι περίπου 46.000 επιχειρήσεις έχουν κλείσει από την έναρξη του πολέμου – το 75% αυτών είναι μικρές επιχειρήσεις.

Ακόμα και το εμβληματικό ξενοδοχείο American Colony της Ιερουσαλήμ, δημοφιλές σημείο συνάντησης για πολιτικούς, διπλωμάτες και αστέρες του κινηματογράφου, έχει απολύσει εργαζόμενους και σκέφτεται περικοπές μισθών, δήλωσε ο Τζέρεμι Μπέρκοβιτς, ο οποίος εκπροσωπεί τους ιδιοκτήτες.

«Σκεφτήκαμε κάποια στιγμή να κλείσουμε για μερικούς μήνες», είπε ο Μπέρκοβιτς »αλλά φυσικά αυτό θα σήμαινε ότι θα απολύαμε όλο το προσωπικό. Θα σήμαινε ότι θα αφήναμε τους κήπους, τους οποίους αναπτύξαμε επί 120 χρόνια, να αχρηστευτούν».

Ο Σεϊνίν δήλωσε ότι ο καλύτερος τρόπος για να βοηθηθεί η οικονομία να ανακάμψει θα ήταν να τερματιστεί ο πόλεμος. «Αλλά», προειδοποίησε, «αν είμαστε πεισματάρηδες και συνεχίσουμε αυτόν τον πόλεμο, δεν θα ανακάμψουμε».