Δολάριο: Τα συστήματα πληρωμών που ροκανίζουν την κυριαρχία του

Οι αυστηρότερες κυρώσεις της Δύσης στριμώχνουν την Ρωσία με το Κρεμλίνο να αναζητά τρόπους να συνεχίσει να λειτουργεί η οικονομία της χώρας.

Την ίδια στιγμή, οι εμπορικοί εταίροι της συνεχίζουν τις συναλλαγές μέσω εναλλακτικών συστημάτων πληρωμών που ανταγωνίζονται τη Δύση και το δολάριο, που κυριαρχεί εδώ και δεκαετίες στο παγκόσμιο εμπόριο.

Δολάριο: Η πρωτοκαθεδρία και οι μάντεις κακών νέων – Πόσο βάσιμα είναι τα σενάρια

Η συζήτηση για την αποδολιαριοποίηση πηγαίνει δύο δεκαετίες πίσω αλλά το τελευταίο διάστημα γίνεται ολοένα και πιο ζωηρή.

Οι κυρώσεις που επέβαλαν οι ΗΠΑ  στη Ρωσία για την εισβολή στην Ουκρανία  με το πάγωμα των αποθεμάτων της σε δολάρια που βρίσκονται στο εξωτερικό σημαίνει ότι πολλές χώρες αναζητούν άλλο ασφαλές καταφύγιο σ΄άλλα νομίσματα για  τα κεφάλαια τους. Επιπλέον η σημαντική αύξηση των κυρώσεων ως τιμωρητικό εργαλείο της εξωτερικής πολιτικής πλήττει την αξιοπιστία των ΗΠΑ ως ασφαλές καταφύγιο και έχει χαρακτηριστεί ως ένα «αυτογκόλ αλαζονείας».

Στον τοίχο οι κινεζικές τράπεζες

Μέχρι πρόσφατα οι εμπορικές συναλλαγές της Ρωσίας με την Κίνα και την Ινδία είχαν βρει ένα τρόπο να λειτουργούν. Τώρα, ακόμη και οι κινεζικές τράπεζες λυγίζουν υπό την πίεση των αυστηρότερων αμερικανικών κυρώσεων.

Οι καινοτομίες στην τεχνολογία πληρωμών θα μπορούσαν να μειώσουν το ρόλο του δολαρίου στην παγκόσμια οικονομία

Ήδη ρωσικές εταιρείες αντιμετωπίζουν ολοένα και μεγαλύτερες καθυστερήσεις και αυξανόμενο κόστος στις πληρωμές με εμπορικούς εταίρους στην Κίνα, αφήνοντας συναλλαγές αξίας δεκάδων δισ. γουάν σε εκκρεμότητα, δήλωσαν στο Reuters ρωσικές πηγές που επιθυμούν να διατηρήσουν την ανωνυμία τους. Οι πηγές δήλωσαν ότι το πρόβλημα έχει ενταθεί τον Αύγουστο.

Στο πλαίσιο αυτό η Μόσχα και οι εμπορικοί εταίροι της αναζητούν άλλους τρόπους για να κάνουν επιχειρήσεις εκτός της δυτικοκρατούμενης τάξης, εν μέρει επειδή η τεχνολογία διευκολύνει τη διεκπεραίωση πληρωμών και την παράκαμψη της παγκόσμιας οικονομικής τάξης που κυριαρχείται από το δολάριο των ΗΠΑ, σύμφωνα με έρευνα του Business Insider.

Οι ερευνητές του Brookings Sam Boocker και David Wessel σε ανάρτησή τους τον Αύγουστο εκτιμούν ότι «οι καινοτομίες στην τεχνολογία πληρωμών θα μπορούσαν να μειώσουν το ρόλο του δολαρίου στην παγκόσμια οικονομία».

Ωστόσο η βασιλεία του αμερικανικού νομίσματος είναι εδραιωμένη στο παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα και είναι απίθανο να εκθρονιστεί, υποστηρίζουν οι περισσότεροι ειδικοί.  Ωστόσο, εμφανίζονται νέες πλατφόρμες που θα μπορούσαν να ροκανίσουν την κυριαρχία του.

Μερικά από τα εναλλακτικά συστήματα συναλλαγών και πληρωμών που προσπαθούν να σπάσουν την υπό την ηγεσία των ΗΠΑ τάξη εμπορίου και πληρωμών είναι τα ακόλουθα:

Η Ρωσία δημιούργησε τα SPFS και Mir

Μετά την προσάρτηση της Κριμαίας το 2014 η Ρωσία προετοιμάστηκε για ακόμη περισσότερες κυρώσεις καθώς της επιβλήθηκαν εμπορικοί περιορισμοί.

«Υπάρχουν κίνδυνοι στη χρήση των παγκόσμιων χρηματοπιστωτικών δικτύων» είχε πει η Elvira Nabiullina, διοικητής της κεντρικής τράπεζας της Ρωσίας, στο CNBC το 2018. «Ως εκ τούτου, από το 2014, αναπτύσσουμε τα δικά μας συστήματα».

Ορισμένες ρωσικές τράπεζες αποκλείστηκαν από το σύστημα ανταλλαγής μηνυμάτων SWIFT για τραπεζικές συναλλαγές μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία σε πλήρη κλίμακα. Η Μόσχα διαφημίζει το εγχώριο σύστημα πληρωμών με βάση το ρούβλι  το Σύστημα Μεταφοράς Χρηματοοικονομικών Μηνυμάτων ή SPFS που δημιουργήθηκε το 2014.

Στο τέλος του 2023, οι χρήστες του SPFS περιλάμβαναν 556 οργανισμούς από 20 χώρες. Από αυτούς, οι 159 – περίπου το ένα τέταρτο του συνόλου των συμμετεχόντων – ήταν ξένοι και η χρήση του συστήματος ανταλλαγής μηνυμάτων από αυτούς υπερδιπλασιάστηκε από το 2022, σύμφωνα με την κεντρική τράπεζα της Ρωσίας.

Τον Ιούλιο, η Ρωσία και το Ιράν – χώρα που επίσης υπόκειται σε αυστηρές κυρώσεις- οριστικοποίησαν τις λεπτομέρειες για τη σύνδεση των τραπεζικών συστημάτων των δύο χωρών, ανέφερε το ιρανικό πρακτορείο ειδήσεων Mehr.

Αυτό σημαίνει ότι το σύστημα πληρωμών Mir της Ρωσίας θα λειτουργεί με το τραπεζικό σύστημα Shetab του Ιράν, επιτρέποντας στις δύο χώρες να συναλλάσσονται πιο ομαλά.

Το CIPS της Κίνας αναπτύσσεται γρήγορα

Το Διασυνοριακό Διατραπεζικό Σύστημα Πληρωμών της Κίνας, ή CIPS, είναι ένα εναλλακτικό σύστημα που επεξεργάζεται πληρωμές σε κινεζικά γουάν.

Το CIPS ξεκίνησε το 2015 και έχει περίπου 2.000 συμμετέχοντες από τον Ιούλιο, σε σύγκριση με 11.000 για το SWIFT.

Το CIPS «αναπτύσσεται με ταχείς ρυθμούς τα τελευταία χρόνια», έγραψαν οι ερευνητές του Brookings.

Το 2023, το CIPS διεκπεραίωσε πάνω από 6,6 εκατομμύρια συναλλαγές, συνολικής αξίας 123 τρισ. κινεζικών γιουάν ή 17,3 τρισ. δολαρίων, ποσό αυξημένο  κατά σχεδόν 30% σε αξία σε σχέση με ένα χρόνο πριν, σύμφωνα με την κεντρική τράπεζα της Κίνας.

Το UPI της Ινδίας χρησιμοποιείται ήδη εκτενώς

Η Ινδία, που αποτελεί πλέον βασικό εμπορικό εταίρο της Ρωσίας, διαθέτει επίσης το δικό της σύστημα.

Το Unified Payments Interface, ή UPI, της χώρας αναπτύχθηκε το 2016 και χρησιμοποιείται σήμερα εκτενώς στην Ινδία, ακόμη και από τους καθημερινούς καταναλωτές.

Εάν το αποτύπωμα του UPI επεκταθεί σε περισσότερες χώρες, θα μπορούσε να αποτελέσει έναν τρόπο παράκαμψης του τραπεζικού συστήματος SWIFT

Το σύστημα πληρωμών έχει γίνει τόσο μεγάλο που δεν περιορίζεται μόνο στην Ινδία. Ο Εθνικός Οργανισμός Πληρωμών της Ινδίας, ο οποίος διαχειρίζεται την πλατφόρμα, έχει συνεργαστεί με χρηματοπιστωτικά ιδρύματα σε άλλες χώρες, όπως η Γαλλία, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και η Σιγκαπούρη.

Εάν το αποτύπωμα του UPI επεκταθεί σε περισσότερες χώρες, θα μπορούσε να αποτελέσει έναν τρόπο παράκαμψης του τραπεζικού συστήματος SWIFT, έγραψε ο Evan Freidin, αναλυτής διεθνών σχέσεων, για το Lowy Institute, μια αυστραλιανή δεξαμενή σκέψης.

«Είναι σημαντικό ότι το UPI μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί για την παράκαμψη του τραπεζικού συστήματος SWIFT, επιτρέποντας πληρωμές με χώρες στις οποίες έχουν επιβληθεί κυρώσεις, όπως η Ρωσία, αποδυναμώνοντας έτσι την οικονομική ηγεμονία των ΗΠΑ», έγραψε.

Οι κεντρικές τράπεζες εξετάζουν τα ψηφιακά νομίσματα

Οι χώρες αναζητούν επίσης όλο και περισσότερο τη δημιουργία ψηφιακών νομισμάτων κεντρικών τραπεζών, ή CBDCs. Αυτά τα νομίσματα είναι παρόμοια με τα κρυπτονομίσματα, αλλά εκδίδονται και υποστηρίζονται από κεντρικές τράπεζες.

Η Τράπεζα Διεθνών Διακανονισμών, η κεντρική τράπεζα των κεντρικών τραπεζών, επιβλέπει τη δοκιμή μιας πλατφόρμας CBDC για χονδρικές διασυνοριακές πληρωμές.

Οι συμμετέχοντες στο έργο, που ονομάζεται mBridge, περιλαμβάνουν την Κίνα, το Χονγκ Κονγκ, την Ταϊλάνδη, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και τη Σαουδική Αραβία. Σε αυτό κυριαρχεί το Πεκίνο, το οποίο έχει ήδη αναπτύξει το ψηφιακό κινεζικό γουάν.

Οι ερευνητές του Brookings σημειώνουν ότι τα CBDCs θα μπορούσαν «να ανατρέψουν το ρόλο του δολαρίου ως «μεσάζοντα» νομισμάτων, μειώνοντας τους χρόνους διακανονισμού, καθιστώντας φθηνότερη και ευκολότερη την ανταλλαγή νομισμάτων εκτός δολαρίου».

Τα CBDC ενσωματώνουν την ανταλλαγή μηνυμάτων και τις πληρωμές, σε αντίθεση με τα σημερινά συστήματα όπως το SWIFT και το σημαντικότερο σύστημα εκκαθάρισης δολαρίων ΗΠΑ CHIPS.

Η Ρωσία σπεύδει στην κρυπτογράφηση

Καθώς κλείνουν οι πόρτες για συναλλαγές σε fiat money (τα εθνικά νομίσματα που εκδίδουν οι κεντρικές τράπεζες) η Ρωσία επιδιώκει τώρα να συναλλάσσεται σε κρυπτονομίσματα.

Βιάζεται τόσο πολύ να θέσει σε λειτουργία το σύστημα που σχεδιάζει να ξεκινήσει δοκιμές ανταλλαγής κρυπτονομισμάτων ήδη από την 1η Σεπτεμβρίου, δήλωσαν ανώνυμες πηγές στο Bloomberg στα τέλη Αυγούστου.

 

Η δημιουργία αυτού του τρόπου πληρωμής έχει γίνει πιο πιεστική επειδή ακόμη και οι τράπεζες από την Κίνα απορρίπτουν τις περισσότερες συναλλαγές με ρωσικές οντότητες.

Ο ίδιος ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντίμιρ Πούτιν δήλωσε τον Ιούλιο ότι η Ρωσία πρέπει να «αδράξει τη στιγμή» για να δημιουργήσει ένα νομικό πλαίσιο για τα ψηφιακά περιουσιακά στοιχεία, καθώς αυτά χρησιμοποιούνται όλο και περισσότερο για τον διακανονισμό διεθνών πληρωμών.

Επιστρέφοντας στο ανταλλακτικό εμπόριο

Αν όλα τα άλλα αποτύχουν, υπάρχει και η πανάρχαια μέθοδος του ανταλλακτικού εμπορίου.

Τον Αύγουστο, το Reuters ανέφερε ότι η Ρωσία και η Κίνα σχεδιάζουν να αναβιώσουν την πρακτική του ανταλλακτικού εμπορίου για να παρακάμψουν τις δυτικές κυρώσεις.

Οι συμφωνίες θα μπορούσαν να αφορούν τη γεωργία και θα μπορούσαν να πραγματοποιηθούν ήδη από αυτό το φθινόπωρο, ανέφερε το πρακτορείο ειδήσεων, επικαλούμενο ανώνυμες πηγές εμπορίου και πληρωμών.

Αυτή η μορφή εμπορικής συναλλαγής πραγματοποιήθηκε κατά τη διάρκεια της σοβιετικής εποχής και στα χρόνια που ακολούθησαν την κατάρρευση του μπλοκ. Εκείνη την εποχή, η Κίνα ήταν βασικός εμπορικός εταίρος.

Τον Αύγουστο του 2022, το καθεστώς των Ταλιμπάν στο Αφγανιστάν συζήτησε επίσης το εμπόριο ανταλλαγής με τη Ρωσία που θα μπορούσε να περιλαμβάνει την ανταλλαγή ρωσικών προϊόντων αργού πετρελαίου με αντάλλαγμα σταφίδες, ορυκτά και φαρμακευτικά βότανα, σύμφωνα με το RIA Novosti, ρωσικό κρατικό πρακτορείο ειδήσεων.

Πέρυσι, το Πακιστάν που αντιμετωπίζει προβλήματα ρευστότητας ενέκρινε το ανταλλακτικό εμπόριο συγκεκριμένων αγαθών με τη Ρωσία.

Το 2019, η Κίνα αντάλλαξε φοινικέλαιο από τη Μαλαισία αξίας 150 εκατ. δολαρίων με μια σειρά προϊόντων και υπηρεσιών, συμπεριλαμβανομένων φυσικών πόρων και αμυντικού εξοπλισμού.