Δαπάνες και αποτελεσματικότητα

Πριν από λίγα 24ωρα ο υποψήφιος πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ ανακοίνωσε μια πρόθεσή του εξαιρετικά σημαντική για όλο το φάσμα των οικονομικών δραστηριοτήτων των δημοκρατιών – και όχι μόνο της αμερικανικής. Ένα αίτημα των ανοιχτών σε μεταρρυθμίσεις οπαδών της ελεύθερης οικονομίας της αγοράς φαίνεται πως βρίσκεται στα πρόθυρα εφαρμογής του στην πράξη. Αυτό αφορά την αξιολόγηση όλων των κρατικών δαπανών και τη μελέτη της αποτελεσματικότητάς τους.

Στην ουσία αυτό σημαίνει πως όλες οι δημόσιες δαπάνες του κράτους θα μπουν κάτω από εξονυχιστικό έλεγχο και αξιολόγηση. Κάθε δημόσια δαπάνη θα μελετηθεί σε ποιον βαθμό εκπληρώνει το σκεπτικό της θεσμοθέτησής της. Πώς λύνει δηλαδή κοινωνικά προβλήματα και δεν αποτελεί απλά μηχανισμό αφαίμαξης της περιουσίας του λαού. Ωστε να δικαιολογείται η κρατική γραφειοκρατία που συντηρείται από τα χρήματα αυτά. Εξυπηρετώντας έτσι τα δικά της συμφέροντα επιβίωσης και διαιώνισης της παρουσίας της.

Συνήθως το κράτος δαπανά δίχως να εξετάζει αν αυτά για τα οποία ξοδεύει, δισ. συνήθως, ανταποκρίνονται στις προθέσεις για τις οποίες αρχικά εγκρίθηκαν. Το Δημόσιο παίρνει αποφάσεις που παραμένουν εσαεί σε ισχύ, δίχως ποτέ κανείς να εξετάζει τη σχέση σκοπού και αποτελέσματος. Ετσι, οι δυσλειτουργίες διαιωνίζονται και τα χρέη και τα ελλείμματα μεγαλώνουν. Δίχως, σχεδόν ποτέ να εκπληρώνονται οι στόχοι για τους οποίους οι δαπάνες αυτές έχουν θεσμοθετηθεί.

Σύμφωνα με τον μακαρίτη νομπελίστα οικονομολόγο Μίλτον Φρίντμαν, συνήθως το Δημόσιο, ό,τι στηρίζει οικονομικά, τελικά εισπράττει περισσότερο από αυτό που στηρίζει. Αν ξοδεύει δηλαδή χρήματα για την καταπολέμηση της φτώχειας, εισπράττει τελικά περισσότερη φτώχεια. Το ίδιο ισχύει για δεκάδες άλλους τομείς της δημόσιας δραστηριότητας. Η επιδότηση σιτηρών οδηγεί σε καλλιέργεια περισσότερων σιτηρών. Οπως το ίδιο συνέβαινε παλαιότερα στην Ελλάδα με την επιδότηση του καπνού. Το σίγουρο εισόδημα οδηγούσε σε στροφή της απασχόλησης στα καπνά. Αύξαναν τα στρέμματα που καλλιεργούσαν καπνό. Ενώ θεωρητικά ο στόχος ήταν να στραφεί ο κόσμος αλλού, λόγω κάμψης της σχετικής ζήτησης προς το προϊόν αυτό. Τελικά οι μεγάλες δαπάνες αντί να προωθούν κοινωνικούς στόχους μεγάλωναν το πρόβλημα και διατηρούσαν τους σχετικούς, τους ενασχολούμενους με το ζήτημα δηλαδή, μηχανισμούς εν ζωή.

Η πρόθεση του Τραμπ να επανελέγξει όλες αυτές τις πρωτοβουλίες του αμερικανικού Δημοσίου συνιστά ουσιαστικά ανατρεπτική κίνηση. Διότι ξεβολεύει τη δημόσια γραφειοκρατία και οδηγεί σε μείωση δαπανών δίχως αρνητικό ουσιαστικά κοινωνικό αντίκτυπο. Είχα παλαιότερα εισηγηθεί κάτι τέτοιο όταν βρισκόμουνα στην κυβέρνηση.

Η σχετική μου όμως εισήγηση πνίγηκε τότε στις αντιδράσεις του κυρίαρχου κρατισμού της εποχής. Σήμερα αυτή η κίνηση, και επειδή θα προέρχεται απο τις ΗΠΑ που κινούν συνήθως παγκόσμια τις εξελίξεις, είναι δυνατόν να κινητοποιήσει πάνω σε μια παρόμοια γραμμή πολιτικής τις περισσότερες χώρες του κόσμου. Με άλλα λόγια, αυτή η πολιτική, εφόσον τελικά υιοθετηθεί, θα ανατρέψει συνήθειες πολλών δεκαετιών και είναι δυνατόν να ανατρέψει τα δημοσιονομικά δεδομένα σε ολόκληρο τον κόσμο. Το γεγονός πως ο Τραμπ προτίθεται να χρησιμοποιήσει τον Μασκ σε νευραλγικό ρόλο αυτής της προσπάθειας αποτελεί, εφόσον βέβαια ο Τραμπ εκλεγεί, ένα είδος εγγύησης για την αποτελεσματικότητά της.