Ο «σαμανισμός» του πληθωρισμού

Project Syndicate

Αν googlάρετε τη λέξη «σαμανισμός» θα διαπιστώσετε ότι είναι «μια παράδοση θρησκευτικών ειδικών μερικής απασχόλησης που δημιουργούν και διατηρούν προσωπικές σχέσεις με πνευματικά όντα μέσω της χρήσης ελεγχόμενων, και πολιτιστικά καθορισμένων διαφορετικών καταστάσεων συνειδητότητας». Κάθε στοιχείο αυτού του ορισμού ισχύει για τη χάραξη νομισματικής πολιτικής σήμερα, όπως φαίνεται από την αντίδραση στην απόφαση της Ομοσπονδιακής Τράπεζας των ΗΠΑ στις 18 Σεπτεμβρίου να μειώσει το βραχυπρόθεσμο επιτόκιο κατά 50 μονάδες βάσης.

Οι «ειδικοί θρησκευτικοί μερικής απασχόλησης» είναι εκείνοι οι οικονομολόγοι που σχολιάζουν τις ενέργειες της Fed. Το «συγκεκριμένο πνευματικό ον» είναι ο πρόεδρος της Fed, Τζερόμ Πάουελ. Και οι «ελεγχόμενες και πολιτισμικά καθορισμένες διαφορετικές καταστάσεις συνειδητότητας» περιγράφουν τα οικονομικά των σχολικών βιβλίων και τις δηλώσεις ανθρώπων που γράφουν βιβλία οικονομικών.

Σκεφτείτε τον Πολ Κρούγκμαν, έναν διάσημο «ειδικό μερικής απασχόλησης» που αυξάνει τη δόξα του κρατώντας ένα «βραβείο Νόμπελ» (στην πραγματικότητα, το βραβείο απονέμεται «στη μνήμη του Άλφρεντ Νόμπελ» και χρηματοδοτείται από – έκπληξη – μια κεντρική τράπεζα, αλλά αφήστε το να περάσει). Σχολιάζοντας στους New York Times την ημέρα της μεγάλης κίνησης της Fed, δηλώνει , «πρώτον και κύριον… κερδίσαμε τον πόλεμο κατά του πληθωρισμού. Και το κάναμε χωρίς ύφεση ή μεγάλη αύξηση της ανεργίας».

Σημειώστε την προσωπική σχέση που συνεπάγεται αυτή η δήλωση. Ποιος ακριβώς είναι το «εμείς»; Ο Κρούγκμαν δεν λέει, αλλά σαφώς εννοεί, ότι συμπεριλαμβάνει τον εαυτό του (αυτό σημαίνει «εμείς» στα αγγλικά). Ωστόσο, ο βασικός παίκτης δεν είναι ο Κρούγκμαν. Είναι το πνεύμα που βρίσκεται στη Fed. Όπως εξηγεί ο Κρούγκμαν: «η Fed είναι ένας εξαιρετικά ισχυρός οικονομικός παράγοντας και μπορεί να δράσει γρήγορα… Άρα η Fed είναι βασικά ο βραχυπρόθεσμος διαχειριστής της οικονομίας».

Πώς ακριβώς προχωρά η Fed για τη διαχείριση της οικονομίας όταν απειλείται ο πληθωρισμός; «Αυξάνοντας τα επιτόκια», εξηγεί ο Κρούγκμαν, «και ο λόγος που το κάνει αυτό είναι να προσπαθήσει να ψύξει την οικονομία, να μειώσει τις δαπάνες και να μειώσει τη ζήτηση για αγαθά. Είναι καθιερωμένη πρακτική». Συνεχίζει σημειώνοντας, σωστά, ότι οι αυξήσεις των επιτοκίων της Fed μετά τον Μάρτιο του 2022 ήταν οι μεγαλύτερες από τις αρχές της δεκαετίας του 1980.

Στη συνέχεια, ο Κρούγκμαν προσφέρει την άποψή του για το συγκεκριμένο πνευματικό ον. Αν ο Πάουελ λέει ένα πράγμα, σημαίνει Χ, αν πει κάτι άλλο, σημαίνει Y.

Σύμφωνα με τον Κρούγκμαν, «είναι οι λέξεις και η ιδιαιτερότητα» που έχουν σημασία. Ή, για να το θέσω αλλιώς: είναι η «σεναριακή, πολιτισμικά συγκεκριμένη κατάσταση συνειδητότητας». Αυτό, μας λέει ο Κρούγκμαν, θα καθορίσει την επίδραση στα μακροπρόθεσμα επιτόκια και συνεπώς στην οικονομική απόδοση.

Πίσω το 1981, όταν ο πρόεδρος της Fed, Πολ Βόλκερ, ώθησε το βραχυπρόθεσμο επιτόκιο στο 20%, τέσσερις φορές υψηλότερο από τώρα, το δολάριο εκτινάχθηκε στα ύψη, η οικονομία κατέρρευσε, τα συνδικάτα και η βιομηχανία καταστράφηκαν και η ανεργία έφτασε στο 10% πριν υποχωρήσει. Αυτό, και μια παγκόσμια κρίση χρέους και ένα κραχ των τιμών των εμπορευμάτων, μείωσαν τον πληθωρισμό.

Τίποτα από αυτά δεν συνέβη αυτή τη φορά. Η ανάπτυξη δεν επιβραδύνθηκε, τα εμπορεύματα δεν κατέρρευσαν και η ανεργία ανέβηκε ελάχιστα,  σε επίπεδα που θα θεωρούνταν υπερπλήρης απασχόληση στη δεκαετία του 1980. Λοιπόν, πώς κατάφερε η Fed να κερδίσει τον πόλεμο κατά του πληθωρισμού;

Η σαφής απάντηση είναι ότι η Fed στην πραγματικότητα δεν κέρδισε τίποτα. Οι αυξήσεις των τιμών κορυφώθηκαν τον Ιούνιο του 2022 όταν το πνευματικό ον φορούσε ακόμη τις μπότες του. Μετά την έναρξη του κύκλου σύσφιγξης τρεις μήνες νωρίτερα, τα επιτόκια είχαν αυξηθεί μόνο κατά 75 μονάδες βάσης. Και ο ρυθμός πληθωρισμού μειώνεται έκτοτε, καθώς οι κραδασμοί που σχετίζονται με την πανδημία, οι διαταραχές του εφοδιασμού και οι χειρισμοί στην τιμή του πετρελαίου πέρασαν μέσα και έξω από την οικονομία των ΗΠΑ. (Ο πόλεμος Ρωσίας-Ουκρανίας ήταν ένας μεγάλος παράγοντας στην Ευρώπη, αλλά όχι τόσο στις Ηνωμένες Πολιτείες.)

Το αναμφισβήτητο συμπέρασμα –εκτός αν είστε σαμάνος– είναι ότι η Fed δεν διαχειρίστηκε την οικονομία κατευνάζοντας αριστοτεχνικά τα πνεύματα και τους δαίμονες της ανάπτυξης, της απασχόλησης και του πληθωρισμού. Αντίθετα, συρρικνώθηκε με τους μοχλούς των επιτοκίων και –μέχρι στιγμής– δεν έγινε τίποτα. Όπως έγραψα τον Μάιο του 2022, ο Πάουελ απλώς «κούνησε το ραβδί του » – επιτρέποντας στους σαμάνους του να του δώσουν τα εύσημα για τις εξελίξεις που ήταν ήδη σε εξέλιξη.

Το ερώτημα τώρα είναι εάν τα επιτόκια, που παραμένουν υψηλά, θα προκαλέσουν ύφεση αργότερα φέτος ή του χρόνου. Είναι δυνατό. Το να προκαλέσει επιβράδυνση και να αμβλύνει την αγορά εργασίας, ήταν ακριβώς ο στόχος της Fed. Τα υψηλά επιτόκια είναι κακά για τις επιχειρήσεις και τα υψηλά επιτόκια στεγαστικών δανείων είναι κακό για τη στέγαση. Οι κακές επιχειρήσεις και οι κακές κατοικίες είναι κακές για τις θέσεις εργασίας. Μια επιβράδυνση μπορεί να ξεκινά τώρα. Αλλά δεν έχει πάει πολύ μακριά – ακόμα.

Τα αίτια πρέπει να προηγούνται των αποτελεσμάτων. Μια αιτία που δεν έχει συμβεί δεν μπορεί να πιστωθεί με ένα αποτέλεσμα που έχει ήδη. Αυτό είναι ένα πολύ απλό σημείο, αλλά ο Κρούγκμαν και οι πολλοί συνάδελφοί του σαμάνοι το παραβλέπουν. Θα ήλπιζε κανείς, όσο μάταια κι αν είναι, ότι ο αποδέκτης ενός μεγάλου βραβείου στις «οικονομικές επιστήμες» θα έβλεπε το πρόβλημα.

Ο James K. Galbraith, καθηγητής στη Σχολή Δημοσίων Υποθέσεων Lyndon B. Johnson στο Πανεπιστήμιο του Τέξας στο Ώστιν, είναι πρώην εκτελεστικός διευθυντής της Μικτής Οικονομικής Επιτροπής του Κογκρέσου των ΗΠΑ και ο συν-συγγραφέας (με τον Jing Chen) του επερχόμενου Entropy Economics: The Living Basis of Value and Production (University of Chicago Press).