Νόμπελ Οικονομίας: Βραβείο «Στο σπίτι της Δημοκρατίας» – Η Αθήνα και οι επιλογές της Βασιλικής Σουηδικής Ακαδημίας

Σε τρεις ακαδημαϊκούς απονεμήθηκε το Νόμπελ Οικονομικών 2024 για το έργο τους σχετικά με τον αντίκτυπο που έχουν οι θεσμοί και το κράτος δικαίου στην ευημερία των χωρών δίνοντας νέα προσέγγιση, θεωρητική και εμπειρική για την κατανόηση των ανισοτήτων πλούτου μεταξύ των εθνών.

Οι Ντάρον Ατζέμογλου , Σάιμον Τζόνσον και Τζέιμς Α. Ρόμπινσον θα λάβουν το βραβείο, που επισήμως ονομάζεται «Βραβείο της Sveriges Riksbank στις Οικονομικές Επιστήμες στη μνήμη του Άλφρεντ Νόμπελ» και θα μοιραστούν ισομερώς 11 εκατ. σουηδικές κορώνες (1,058 εκατομμύρια δολάρια) από την κεντρική τράπεζα της Σουηδίας.

Νόμπελ Οικονομίας: Στους Ντάρον Ατζέμογλου, Σάιμον Τζόνσον και Τζέιμς Α. Ρόμπινσον το 2024

«Οι φετινοί βραβευθέντες έχουν πρωτοπορήσει σε νέες προσεγγίσεις, τόσο εμπειρικές όσο και θεωρητικές, που έχουν προωθήσει σημαντικά την κατανόηση της παγκόσμιας ανισότητας» εξηγεί το μέλος της επιτροπής Νόμπελ, Jakob Svensson. «Η μείωση των τεράστιων εισοδηματικών διαφορών μεταξύ των χωρών είναι μια από τις μεγαλύτερες προκλήσεις της εποχής μας», πρόσθεσε και συνέχισε λέγοντας ότι το έργο  τους «μας βοήθησε να κατανοήσουμε τις διαφορές στην ευημερία μεταξύ των εθνών» ενώ εξήγησαν τον λόγο για τον οποίο «κοινωνίες με φτωχό κράτος δικαίου και θεσμούς που εκμεταλλεύονται τον πληθυσμό δεν δημιουργούν ανάπτυξη ή αλλαγή προς το καλύτερο».

Αν και οι βραβευθέντες δεν πρότειναν «απλές συνταγές ή συγκεκριμένες προτάσεις πολιτικής», το έργο τους είχε «τεράστιο κοινωνικό αντίκτυπο» συμπλήρωσε

Η Βασιλική Σουηδική Ακαδημία Επιστημών πρόσθεσε ότι οι γνώσεις τους έδειξαν ότι οι δημοκρατίες ήταν «κατά μέσο όρο, μακροπρόθεσμα είναι καλύτερες για την προώθηση της ανάπτυξης».

Τα νέα ήλθαν στην Αθήνα

Ο Aτζέμογλου πληροφορήθηκε τα ευχάριστα νέα στην Αθήνα, καθώς συμμετέχει στο συνέδριο του Economist στο Καβούρι Βουλιαγμένης. «Είναι μεγάλη μου τιμή και είναι εκπληκτικό το ότι γίνεται την ώρα που βρίσκομαι στην Αθήνα, στο σπίτι της δημοκρατίας».

«Πριν λάβω το τηλεφώνημα έλαβα ένα email από μέλος της Επιτροπής που με ρωτούσε ποιος είναι ο αριθμός του τηλεφώνου μου. Επομένως εξοικειώθηκα με την προοπτική», ανέφερε χαρακτηριστικά, ερωτηθείς από τον προεδρεύοντα του 8ου συνεδρίου του Economist, Τζον Άντριου, αν γνώριζε από πριν ότι θα κέρδιζε το βραβείο.

Σε μια σύντομη συζήτηση από το βήμα του συνεδρίου κληθείς να δώσει ένα μήνυμα με αφορμή την κορυφαία αυτή επιστημονική διάκριση, ο κ. Ατζέμογλου, αφού ανέφερε πως κάθε φορά που επισκέπτεται την Αθήνα, τη γενέτειρα της Δημοκρατίας, «κάτι ωραίο συμβαίνει», είπε: «το βραβείο ήταν για τη δουλειά μου επί των θεσμών. Νομίζω πως οι θεσμοί μετρούν ακόμα περισσότερο σήμερα», σε μια εποχή δραστικών αλλαγών, που αφορούν την Τεχνητή Νοημοσύνη και την προσαρμογή σε αυτή, την απόκτηση νοήματος στην εργασία, τη μείωση των ανισοτήτων και την αντιμετώπιση της γήρανσης και της κλιματικής αλλαγής. «Νομίζω πως χρειάζεται να επικεντρωθούμε περισσότερο στη θεσμική ισχύ, να καταστήσουμε τη δημοκρατία πιο ισχυρή και (ικανή) να δουλεύει για όλους», σημείωσε, προσθέτοντας ότι συζητήσεις πάνω σε αυτές τις θεματικές είναι πολύ κρίσιμες «για τον κόσμο των παιδιών και των εγγονιών μας».

Το «φυσικό πείραμα» της αποικιοκρατίας

Στη συνέχεια μιλώντας στα διεθνή ΜΜΕ είπε ότι το έργο της τριάδας θα μπορούσε να συνοψιστεί καλύτερα ως η μελέτη του «φυσικού πειράματος» που δημιούργησε η αποικιοκρατία.

Εξήγησε ότι ο κόσμος είχε χωριστεί σε χώρες με πολύ διαφορετικές θεσμικές διαδρομές, οι οποίες ακολούθησαν διαφορετικές πορείες ανάλογα με τους πόρους που έφεραν μαζί τους οι Ευρωπαίοι έποικοι και τις στρατηγικές που υιοθέτησαν.

«Σε γενικές γραμμές, η δουλειά που έχουμε κάνει ευνοεί τη δημοκρατία» σημείωσε ενώ επεσήμανε ότι η πρόσφατη επιτυχία της Κίνας στους τομείς υψηλής τεχνολογίας ήταν «μια μικρή πρόκληση» για τα συμπεράσματά τους και πρόσθεσε ότι «το επιχείρημά μας είναι ότι αυτού του είδους η αυταρχική ανάπτυξη είναι συχνά πιο ασταθής».

Το πλουσιότερο 20% των χωρών είναι σήμερα περίπου 30 φορές πλουσιότερο από το φτωχότερο 20%

Η επιτροπή εστίασε στο κομμάτι της αποικιοκρατίας για να εξηγήσει έναν από τους λόγους που επέλεξε να βραβεύσουν τους τρεις οικονομολόγους.

«Όταν οι Ευρωπαίοι αποίκισαν μεγάλα τμήματα του πλανήτη, οι θεσμοί σε αυτές τις κοινωνίες άλλαξαν. Αυτό ήταν μερικές φορές δραματικό, αλλά δεν συνέβη με τον ίδιο τρόπο παντού.Σε ορισμένα μέρη ο στόχος ήταν η εκμετάλλευση του ντόπιου πληθυσμού και η εξόρυξη πόρων προς όφελος των αποικιοκρατών. Σε άλλα, οι αποικιοκράτες διαμόρφωσαν πολιτικά και οικονομικά συστήματα χωρίς αποκλεισμούς για το μακροπρόθεσμο όφελος των Ευρωπαίων μεταναστών».

«Οι βραβευθέντες έδειξαν ότι μια εξήγηση για τις διαφορές στην ευημερία των χωρών είναι οι κοινωνικοί θεσμοί που εισήχθησαν κατά τη διάρκεια του αποικισμού. Οι περιεκτικοί θεσμοί εισήχθησαν συχνά σε χώρες που ήταν φτωχές όταν αποικίστηκαν, με αποτέλεσμα με την πάροδο του χρόνου να δημιουργηθεί ένας γενικά ευημερών πληθυσμός. Αυτός είναι ένας σημαντικός λόγος για τον οποίο οι πρώην αποικίες που κάποτε ήταν πλούσιες είναι τώρα φτωχές, και το αντίστροφο».

Το πλουσιότερο 20% των χωρών είναι σήμερα περίπου 30 φορές πλουσιότερο από το φτωχότερο 20%, σημείωσε η επιτροπή Νόμπελ στην ανακοίνωσή της, με το πρώτο να διευρύνει τον πλούτο του, ενώ το δεύτερο τμήμα των εθνών αδυνατεί να καλύψει το χάσμα.

Οι βραβευθέντες συνέβαλαν στην εξήγηση ότι τα πολιτικά και οικονομικά συστήματα που εισήγαγαν οι αποικιοκρατούσες χώρες από τον 16ο αιώνα και μετά παίζουν καθοριστικό ρόλο σε αυτή τη διαφορά – και ότι μέρη που ήταν τα πλουσιότερα την εποχή του αποικισμού σε σχετικούς όρους είναι τώρα μεταξύ των φτωχότερων, ανέφερε η επιτροπή.

Ποιοι είναι οι τρεις οικονομολόγοι

Η επιτροπή τόνισε ότι ενώ και οι τρεις εργάστηκαν σε αμερικανικά πανεπιστήμια, κανένας τους δεν ήταν Αμερικανός. Ο Ατζέμογλου γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη, από Αρμένιους γονείς  και οι δύο συνάδελφοί του στη Βρετανία. Ατζέμογλου και Τζόνσον είναι καθηγητές στο Τεχνολογικό Ινστιτούτο της Μασαχουσέτης, ενώ ο Ρόμπινσον είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Σικάγο.

Ο Ατζέμογλου σπούδασε στο Ηνωμένο Βασίλειο, λαμβάνοντας το μεταπτυχιακό και το διδακτορικό του από το London School of Economics μετά από προπτυχιακές σπουδές στο York. Ο Τουρκοαμερικανός οικονομολόγος ξεκίνησε την ακαδημαϊκή του καριέρα στο LSE πριν μετακομίσει στο MIT. Το 2005 κέρδισε το μετάλλιο John Bates Clark, το οποίο απονέμεται στον πιο υποσχόμενο Αμερικανό οικονομολόγο κάτω των 40 ετών από την Αμερικανική Οικονομική Ένωση.

Συνεργάστηκε με τον Ρόμπινσον στο best-seller βιβλίο «Why Nations Fail: The Origins of Power, Prosperity, and Poverty», το οποίο διερευνά τις ρίζες της ανισότητας και γιατί ορισμένες χώρες αποκτούν με επιτυχία πλούτο και επιρροή.

Ο Τζόνσον γεννήθηκε στο Σέφιλντ, αλλά πέρασε την επαγγελματική του ζωή στις ΗΠΑ. Πριν από την ένταξή του στο ΜΙΤ, εργάστηκε στη δεξαμενή σκέψης Peterson Institute με έδρα την Ουάσιγκτον και διετέλεσε επικεφαλής οικονομολόγος του ΔΝΤ από το 2007 έως το 2008.

Η δημοκρατία αποδυναμώνεται διεθνώς

Ο καθηγητής Ατζέμογλου  τόνισε ότι οι θεσμοί σε όλο τον κόσμο συμπεριλαμβανομένων των ΗΠΑ και της Ευρώπης αποδυναμώνονται και η υποστήριξη προς τις δημοκρατίες μειώνεται.

«Αν κοιτάξετε τα στοιχεία από έρευνες που ρωτούν τους ανθρώπους τις απόψεις τους για τον αυταρχισμό, τη δικτατορία, τη δημοκρατία κ.ο.κ., θα δείτε ότι η υποστήριξη της δημοκρατίας από τον πληθυσμό βρίσκεται σε ιστορικά χαμηλό επίπεδο». Συνέχισε εξηγώντας ότι «οι δημοκρατίες υπολειτουργούν ιδιαίτερα όταν ο πληθυσμός πιστεύει ότι υπολειτουργούν, ότι δεν ανταποκρίνονται στις υποσχέσεις τους όσον αφορά την παροχή χρηστής διακυβέρνησης, τον έλεγχο της διαφθοράς, τον περιορισμό της ανισότητας, τη δημιουργία κοινής ευημερίας».

Καμπανάκι για την Τουρκία

Λίγους μήνες πριν το Reuters  του είχε ζητήσει να σχολιάσει την οικονομική δυσπραγία της Τουρκίας.

Είπε ότι δεν ήταν «σούπερ αισιόδοξος» για την κατάσταση, δεδομένου του ιστορικού ανορθόδοξων πολιτικών επιλογών της χώρας.

Παρά την πρόσφατη επιστροφή στις παραδοσιακές τακτικές καταπολέμησης του πληθωρισμού, όπως οι αυξήσεις των επιτοκίων εξήγησε ότι οι αρχές δεν έχουν κάνει αρκετά για να δημιουργήσουν το είδος της επενδυτικής όρεξης που παρατηρήθηκε στις αρχές της δεκαετίας του 2000 μετά από μια σειρά μεταρρυθμίσεων της ελεύθερης αγοράς.

«Νομίζω ότι πρέπει να είσαι τρελός για να πιστεύεις ότι η τουρκική μακροοικονομία έχει εξομαλυνθεί και ότι τα τουρκικά διαρθρωτικά προβλήματα έχουν λυθεί αυτή τη στιγμή», δήλωσε ο Acemoglu, προσθέτοντας ότι η έκταση του κυβερνητικού ελέγχου στις αγορές της Τουρκίας αποθαρρύνει τόσο τις εγχώριες όσο και τις ξένες εταιρείες να επενδύσουν, ιδίως σε νέες τεχνολογίες.