Φυσικό αέριο: Στο Καζάν τα «αποκαλυπτήρια» για τουρκικό κόμβο με τις ευλογίες της Μόσχας

Στο τέλος του έτους λήγει η 5ετής σύμβαση μεταξύ Κιέβου και Μόσχας για τη διαμετακόμιση ρωσικού φυσικού αερίου μέσω της Ουκρανίας, με σημαντικές επιπτώσεις για τις υπόλοιπες εξαγωγές ρωσικού φυσικού αερίου σε ορισμένες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Παρά τον πόλεμο στην Ουκρανία, το φυσικό αέριο συνέχισε να ρέει μέσω του αγωγού και μέχρι στιγμής δεν έχει σημειωθεί κάποια σημαντική διακοπή.

Και μάλιστα σε χώρες όπως η Ελλάδα, το ρωσικό φυσικό αέριο εξακολουθεί να παίζει πρωταγωνιστικό ρόλο στο ενεργειακό μείγμα, αν και στη χώρα μας δεν εισέρχεται μέσω του ουκρανικού αγωγού, αλλά μέσω του Turkstream. Αξίζει να σημειωθεί ότι από το σύνολο του ορυκτού καυσίμου που εισάγουμε (φυσικό αέριο και LNG) το περίπου 60% είναι ρωσικής προέλευσης.

Το τέλος της σύμβασης διαμετακόμισης θα σηματοδοτήσει μια σημαντική αλλαγή, επειδή το αέριο που διέπεται από τη συγκεκριμένη συμφωνία αντιπροσωπεύει επί του παρόντος το ήμισυ των υπόλοιπων εξαγωγών φυσικού αερίου της Ρωσίας προς την ΕΕ και το ένα τρίτο των συνολικών εξαγωγών ρωσικού φυσικού αερίου, συμπεριλαμβανομένου του LNG.

Το τέλος του ρωσικού αερίου στην Ευρώπη – Το στοίχημα και οι προκλήσεις για την Ελλάδα

Μέσα στο πλαίσιο αυτό και με δεδομένη την διάθεση εναλλακτικών διαδρομών η Τουρκία επιθυμεί να διαδραματίσει κεντρικό ρόλο, και σύμφωνα με αναλυτές δεν αποκλείεται να παρέχει στη Μόσχα την «κερκόπορτα» που χρειάζεται για να διαθέσει το αέριό της στην Ευρώπη.

Ήδη από το 2023 ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν και ο πρόεδρος της Τουρκίας Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν έχουν εκφράσει ανοικτά τη διάθεσή τους για συνεργασία, προαναγγέλλοντας τη δημιουργία ενός ενεργειακού κέντρου φυσικού αερίου στη γείτονα χώρα.

Το θέμα αυτό επανέρχεται στο προσκήνιο με αφορμή την 16η σύνοδο της ομάδας χωρών BRICS, που ξεκινά σήμερα στη ρωσική πόλη Καζάν. Δεκάδες χώρες από τέσσερις ηπείρους υπέβαλαν τις αιτήσεις τους για ένταξη στην ετήσια σύνοδο κορυφής, μεταξύ των οποίων, για πρώτη φορά, κι ένα κράτος μέλος του ΝΑΤΟ, η Τουρκία.

Τα σχέδια για το φυσικό αέριο περνούν από το Καζάν

Όπως ανακοίνωσε η υπηρεσία Τύπου του Ρώσου προέδρου, οι δύο ηγέτες αναμένεται να συζητήσουν ιδιαίτερα το ενδεχόμενο δημιουργίας κόμβου φυσικού αερίου.

«Δημιουργήθηκε αποτελεσματική αλληλεπίδραση με Τούρκους εταίρους στον τομέα του φυσικού αερίου. Οι αγωγοί Blue Stream και TurkStream στον πυθμένα της Μαύρης Θάλασσας λειτουργούν με σταθερό τρόπο. Οι αρχηγοί κρατών θα εξετάσουν επίσης το έργο δημιουργίας του διεθνούς κόμβου φυσικού αερίου στην επικράτεια της Τουρκίας στο πλαίσιο της συνάντησης στο Καζάν», αναφέρει χαρακτηριστικά η ανακοίνωση.

Αναλυτές εκτιμούν ότι η παραμονή του Ερντογάν στην εξουσία για τρίτη δεκαετία, θα μπορούσε να φέρει την Τουρκία ακόμα πιο κοντά στη σφαίρα επιρροής της Ρωσίας

Και όπως γράφει το ρωσικό πρακτορείο ειδήσεων Tass η συνάντηση θα πραγματοποιηθεί στις 23 Οκτωβρίου στο περιθώριο της Συνόδου Κορυφής των BRICS. Η πολυεπίπεδη συνεργασία μεταξύ Ρωσίας και Τουρκίας αναπτύσσεται δυναμικά σε όλους τους βασικούς τομείς και έχει εταιρική και αμοιβαία επωφελή φύση, ανέφερε το Κρεμλίνο.

«Οι προοπτικές ανάπτυξης εμπορικών και οικονομικών δεσμών θα συζητηθούν κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων, οι όγκοι των οποίων ανήλθαν σε 55,4 δισ. δολάρια το 2023», σημείωσε η υπηρεσία Τύπου.

Πιο κοντά στο άρμα του Πούτιν

Αναλυτές εκτιμούν ότι η παραμονή του Ερντογάν στην εξουσία για τρίτη δεκαετία, θα μπορούσε να φέρει την Τουρκία ακόμα πιο κοντά στη σφαίρα επιρροής της Ρωσίας. Πριν από τις κάλπες, η Μόσχα προμήθευε στην Τουρκία φυσικό αέριο με πίστωση και με έκπτωση αργό πετρέλαιο και προϊόντα πετρελαίου.

Η Ρωσία παρείχε το 39,5% των 54,66 Bcm εισαγωγών φυσικού αερίου της Τουρκίας πέρυσι. Οι περισσότερες από αυτές τις εισαγωγές πραγματοποιούνται στο πλαίσιο μακροπρόθεσμων συμβάσεων παλαιού τύπου με δείκτη αργού. Τα δύο μεγαλύτερα συμβόλαιά της — για 16 Bcm από τη Ρωσία και 9,6 Bcm από το Ιράν, λήγουν στα τέλη του 2025 και τον Ιούλιο του 2026 αντίστοιχα.

Το σχέδιο του Πούτιν

Τονίζουν μάλιστα ότι πίσω από την υπόσχεση του Ερντογάν να καταστήσει την Τουρκία ενεργειακό κόμβο για όλη την Ευρώπη, κρύβεται μια «κερκόπορτα» που θα μπορούσε να ανοίξει τον δρόμο  για τις εξαγωγές της Μόσχας. Μετά την καταστροφή των αγωγών Nord Stream από τη Ρωσία στη Γερμανία κάτω από τη Βόρεια Θάλασσα πέρυσι, ο Πούτιν και ο Ερντογάν προσπάθησαν γρήγορα να στρέψουν την προσοχή στην ιδέα ενός κόμβου.

Η  Ρωσία έχει σφυρηλατήσει στενότερους ενεργειακούς, πολιτικούς και οικονομικούς δεσμούς με την Τουρκία

«Η κατανόησή τους για έναν κόμβο σίγουρα δεν είναι η δική μας κατανόηση ενός κόμβου», δήλωσε η Aura Săbăduș, ανώτερη συνεργάτης του Κέντρου Ανάλυσης Ευρωπαϊκής Πολιτικής που καλύπτει την ενέργεια για την εταιρεία πληροφοριών αγοράς ICIS.

«Αυτή η ιδέα είναι στη μόδα γιατί η Ρωσία ενδιαφέρεται να πουλήσει περισσότερο φυσικό αέριο στην Τουρκία. Η Τουρκία θα συσσωρεύσει αέριο από διάφορους παραγωγούς — Ρωσία, Ιράν και Αζερμπαϊτζάν, [υγροποιημένο φυσικό αέριο] και το δικό της φυσικό αέριο από τη Μαύρη Θάλασσα — και στη συνέχεια θα το ξεπλύνει και θα το ονομάσει εκ νέου ως τουρκικό. Οι Ευρωπαίοι αγοραστές δεν θα γνώριζαν την προέλευση του φυσικού αερίου», επεσήμανε.

Στενότεροι δεσμοί

Η  Ρωσία έχει σφυρηλατήσει στενότερους ενεργειακούς, πολιτικούς και οικονομικούς δεσμούς με την Τουρκία μετά την απότομη επιδείνωση των σχέσεων με την Ευρωπαϊκή Ένωση μετά τον πόλεμο στην Ουκρανία. Ήδη από το 2022, ο Πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν παρουσίασε σχέδια για τη δημιουργία ενός κόμβου εμπορίου φυσικού αερίου στην Τουρκία, συμπεριλαμβανομένης της δυνατότητας τοποθέτησης περισσότερων υποθαλάσσιων αγωγών φυσικού αερίου κατά μήκος της Μαύρης Θάλασσας. Οι νέοι αγωγοί θα μπορούσαν να γίνουν η κύρια οδός εξαγωγής φυσικού αερίου της Ρωσίας για την Ευρώπη, δήλωσε τότε ο Πούτιν.

Νέοι παίκτες στο φυσικό αέριο

Τότε το ρωσικό ειδησεογραφικό πρακτορείο TASS, επικαλούμενο πηγή στον τομέα του στρατηγικού σχεδιασμού στον ενεργειακό τομέα της Τουρκίας, είχε αποκαλύψει ότι η Άγκυρα σχεδιάζει να εμπλέξει πολλούς άλλους παίκτες στο εμπόριο μέσω του κόμβου στο μέλλον, προσθέτοντας ότι μεγάλοι όγκοι φυσικού αερίου που ρέουν εκεί, με τη Ρωσία να μπορεί να παρέχει το μεγαλύτερο μέρος του, «θα εξασφαλίσει σταθερή αρχική ανάπτυξη του έργου η οποία θα επιτρέψει και τη διαμόρφωση μιας ελκυστικής τιμής».

Στο Σότσι

Μάλιστα, κατά τη συνάντηση που είχε με τον Ρώσο ηγέτη Βλαντιμίρ Πούτιν στο Σότσι στις 4 Σεπτεμβρίου του 2023.  ο τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν επανέλαβε τις φιλοδοξίες της Τουρκίας να γίνει ένας από τους σημαντικότερους ενεργειακούς κόμβους στον κόσμο, συνδέοντας τη χώρα με τις ενεργειακές αγορές στην Ευρώπη για τη μεταφορά ρωσικού φυσικού αερίου.

«Θεωρούμε τη [συνεργασία στον] ενεργειακό τομέα σε διαφορετικά κεφάλαια. Θα πραγματοποιήσουμε διάφορα έργα για την προμήθεια ενεργειακών προϊόντων στην Ευρώπη και τον κόσμο μέσω της χώρας μας. Με την ίδρυση του κέντρου φυσικού αερίου στην Τουρκία, θα σημειωθεί πρόοδος τόσο στον εφοδιασμό ενέργειας όσο και στην τιμολόγηση», είπε ο Ερντογάν στους δημοσιογράφους κατά την επιστροφή του από το Σότσι στην Τουρκία.

Ο Ερντογάν χαρακτήρισε στρατηγική τη συνεργασία της Τουρκίας με τη Ρωσία στον ενεργειακό τομέα.

«Έχουμε ήδη πει ότι θα κάνουμε τη χώρα  ενεργειακό κόμβο. […] Θα μετατρέψουμε τη χώρα σε σημαντικό κέντρο φυσικού αερίου χάρη στις επενδύσεις μας τα τελευταία χρόνια», είπε.

Ο ρόλος της Gazprom στο φυσικό αέριο

Μάλιστα τότε ο Πούτιν είχε δηλώσει ότι η ρωσική Gazprom και οι τουρκικές εταιρείες BOTAŞ εργάζονται σε έναν οδικό χάρτη για την υλοποίηση του ενεργειακού κόμβου στο έδαφος της Τουρκίας.

Ο Ερντογάν είπε ότι οι φιλοδοξίες της Τουρκίας περιλαμβάνουν να είναι ένας παγκόσμιος κόμβος φυσικού αερίου και όχι περιφερειακός, τονίζοντας τη δέσμευσή τους να συνεχίσουν την ενεργειακή συνεργασία με τη Ρωσία για τον σκοπό αυτό με βάση την αρχή του win-win.

Τα… αποκαλυπτήρια των προθέσεων

Μία πρόγευση των προθέσεων της Τουρκίας δόθηκε στις 21 του περασμένου Αυγούστου όταν η Άγκυρα αποκάλυψε τα σχέδιά της για αυτό που θα μπορούσε να ονομαστεί TurkStream 2.

Σύμφωνα με τον υπουργό Ενέργειας της χώρας, Αλπαρσλάν Μπαϊρακτάρ, το κρατικό μονοπώλιο φυσικού αερίου BOTAŞ θα μπορεί πλέον να εξάγει περίπου 7 έως 8 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα (bcm) φυσικού αερίου μέσω της Βουλγαρίας στην Κεντρική Ευρώπη με ένα νέο εμπορικό σήμα που ονομάζεται «Turkish Blend», δηλαδή ανάμιξη αερίου από διάφορες πηγές.

Και όπως εκτιμούν αναλυτές, ενώ η Ρωσία πρόκειται να έχει μερίδιο 40% σε αυτό το μείγμα, το πραγματικό ποσό μπορεί να είναι υψηλότερο, καθώς η Gazprom και η BOTAŞ επεξεργάζονται τις λεπτομέρειες ενός ρωσικού κόμβου φυσικού αερίου στην Τουρκία από τις αρχές του 2023.

Με αυτό θα αξιοποιηθεί η υπάρχουσα ευρωπαϊκή επέκταση του TurkStream, καθώς και μια συμφωνία του 2023 μεταξύ του βουλγαρικού δημόσιου προμηθευτή φυσικού αερίου Bulgargaz, του βουλγαρικού διαχειριστή συστήματος Bulgartransgaz και της BOTAŞ, που επιτρέπει στην τουρκική εταιρεία να εξάγει περίπου 3,6 bcm ετησίως στην ΕΕ. Και όπως είχε γράψει τότε το Politico, η μεγιστοποίηση του δικτύου αγωγών TurkStream με αυτόν τον τρόπο θα προσθέσει άλλα 4 bcm καμουφλαρισμένων ρωσικών εξαγωγών φυσικού αερίου στην Ευρώπη.

Παρά τις προσπάθειες των μεγάλων ευρωπαίων καταναλωτών φυσικού αερίου να μειώσουν την εξάρτηση, το ρωσικό αέριο εξακολουθεί να αντιπροσωπεύει το 15% των συνολικών εισαγωγών φυσικού αερίου της ΕΕ , ξεπερνώντας ακόμη και την παροχή LNG των ΗΠΑ στην Ευρώπη φέτος .

Σύμφωνα πάντα με το Politico, «εκτός από τις ρωσικές εξαγωγές LNG στην Ευρώπη, οι ροές φυσικού αερίου μέσω της Ουκρανίας και της TurkStream παραδίδουν επίσης ρωσικό αέριο στην Αυστρία, την Ιταλία, τη Σλοβακία, την Ουγγαρία, τη Σλοβενία, την Κροατία, την Ελλάδα, τη Βουλγαρία και τα Δυτικά Βαλκάνια».