Η ανατροφοδότηση πολιτικών και οικονομικών θεσμών

Στο έργο τους Γιατί αποτυγχάνουν τα έθνη (κυκλοφόρησε το 2013 στην ελληνική γλώσσα από τις εκδόσεις Λιβάνη), οι Daron Acemoglu και James Robinson — δύο από τους τρεις βραβευθέντες φέτος με το «Βραβείο της Κεντρικής Τράπεζας της Σουηδίας, στις Οικονομικές Επιστήμες, στη μνήμη του Άλφρεντ Νομπέλ», για την έρευνά τους σχετικά με τον τρόπο που οι θεσμοί διαμορφώνουν και επηρεάζουν την ευημερία — ορίζουν τους «ανοιχτούς» και «κλειστούς» πολιτικούς θεσμούς ως εξής:

Ανοιχτοί πολιτικοί θεσμοί είναι οι πολιτικοί θεσμοί που είναι επαρκώς συγκεντρωτικοί και πλουραλιστικοί, ενώ όταν οι θεσμοί δεν πληρούν μία από τις δύο αυτές προϋποθέσεις, ονομάζονται κλειστοί πολιτικοί θεσμοί.

Οι δύο νομπελίστες επισημαίνουν την έντονη συνέργεια που υπάρχει ανάμεσα στους οικονομικούς και τους πολιτικούς θεσμούς, και επομένως τη σημασία της διατήρησης ανοιχτών πολιτικών θεσμών οι οποίοι «επιμερίζουν την ισχύ σε ένα ευρύ φάσμα της κοινωνίας, έχουν την τάση να ξεριζώνουν τους οικονομικούς θεσμούς που κατάσχουν τους πόρους από την πλειονότητα, θέτουν εμπόδια στην έναρξη επιχειρηματικών δραστηριοτήτων και καταπνίγουν τη λειτουργία των αγορών προκειμένου να επωφελούνται οι λίγοι».

Αντίστοιχα, οι ανοιχτοί οικονομικοί θεσμοί δημιουργούν μια δυναμική που προετοιμάζει το έδαφος για την ανάδυση ανοιχτών πολιτικών θεσμών, καθώς επιτρέπουν τον ανταγωνισμό των αγορών, επιβάλλουν την τήρηση των συμβάσεων και σέβονται τα δικαιώματα ιδιοκτησίας της υπόλοιπης κοινωνίας.

Μελετώντας την συγκυριακή εξέλιξη της Ιστορίας, οι Acemoglu και Robinson ανατρέχουν στην Ένδοξη Επανάσταση του 1688 — «με τον θρίαμβο του κοινοβουλίου, αυτό που θα κυριαρχούσε στην Αγγλία από εκεί και πέρα δεν θα ήταν το εκάστοτε κοινοβούλιο, αλλά οι νόμοι που θα προέρχονταν από τον θεσμό του κοινοβουλίου», παρατηρεί ο Αριστείδης Χατζής στο Θεσμοί (εκδ. Παπαδόπουλος) —, η οποία ήταν ο θεμέλιος λίθος για τη δημιουργία μιας πλουραλιστικής κοινωνίας, δημιούργησε για πρώτη φορά στην παγκόσμια ιστορία ένα σύνολο ανοιχτών πολιτικών θεσμών και, ως εκ τούτου, άρχισαν και οι οικονομικοί θεσμοί να γίνονται περισσότερο ανοιχτοί:

«Η Ένδοξη Επανάσταση άνοιξε το πολιτικό σύστημα και το έκανε να ανταποκρίνεται στις οικονομικές ανάγκες και τις προσδοκίες της κοινωνίας. Οι ανοιχτοί οικονομικοί θεσμοί έδωσαν σε ανθρώπους με ταλέντο και όραμα την ευκαιρία και τα κίνητρα για να αναπτύξουν τις δεξιότητές τους και τις ιδέες τους και να επηρεάσουν το σύστημα με τρόπους που ωφέλησαν τόσο τους ίδιους, όσο και το έθνος».

Υποστηρίζοντας τη διεπιστημονική θεώρηση της οικονομικής επιστήμης και ιδίως υπό το πρίσμα της διεθνούς πολιτικής οικονομίας, η μεγάλη συμβολή των Acemoglu και Robinson είναι ότι συσχετίζουν την επίτευξη της ευημερίας και τη μείωση των ανισοτήτων, με την επίλυση βασικών πολιτικών προβλημάτων· και ότι φέρνουν την οικονομική επιστήμη να δίνει σημασία στην πολιτική.

Με τα λόγια τους, «είναι αναγκαίο η οικονομική επιστήμη να κατανοήσει πώς διαφορετικά είδη πολιτικών και κοινωνικών διευθετήσεων επηρεάζουν τα οικονομικά κίνητρα και την οικονομική συμπεριφορά», λαμβάνοντας υπόψη και τις πολιτικές παραμέτρους.

*Ο Κωνσταντίνος Γκράβας είναι διδάκτωρ του Τμήματος Ιστορίας και Φιλοσοφίας της Επιστήμης του ΕΚΠΑ, συγγραφέας του βιβλίου «Οικονομικός Πόλεμος και Νομισματική Ειρήνη» (εκδόσεις Ι. Σιδέρης, πρόλογος: Γιάννης Στουρνάρας) και συν-συγγραφέας του βιβλίου «Κεντρικές Τράπεζες» (εκδόσεις Παπαδόπουλος).