Κληρονομιές: Ορισμένα νομικά θέματα και όχι μόνο

Στα προηγούμενα σημειώματα μας είδαμε τις οδηγίες που έδωσε η ΑΑΔΕ με την Ε.2059/4.9.2024 που αφορούν την αποποίηση της κληρονομιάς.

Με την ευκαιρία ας δούμε ορισμένα θέματα που αφορούν τις κληρονομιές.

Κληρονομική διαδοχή

Κληρονομική διαδοχή είναι η υπεισέλευση του κληρονόμου στο σύνολο των δικαιωμάτων (της κινητής και ακίνητης περιουσίας) και των υποχρεώσεων (χρέη) του αποβιώσαντος (κληρονομούμενου).

Η κληρονομική διαδοχή λαμβάνει χώρα είτε από το νόμο (εξ αδιαθέτου) είτε με διαθήκη.

Προϋπόθεση αναγκαία, για να λάβει χώρα κληρονομική διαδοχή, είναι να υπάρξει θάνατος φυσικού προσώπου. Τούτο σημαίνει ότι μόνο τα φυσικά πρόσωπα κληρονομούνται, όχι όμως και τα νομικά, αφού αυτά δεν αποθνήσκουν αλλά διαλύονται.

Με το θάνατο του προσώπου η περιουσία αποχωρίζεται από το πρόσωπο του θανόντος και ταυτόχρονα μεταβιβάζεται στον από το νόμο ή από διαθήκη καλούμενο κληρονόμο, ο οποίος έχει δικαίωμα να αποποιηθεί.

 Εξ αδιαθέτου διαδοχή

Διαδοχή εξ αδιαθέτου είναι η διαδοχή που λαμβάνει χώρα όταν δεν υπάρχει διαθήκη.

Στην εξ αδιαθέτου διαδοχή ο Αστικός Κώδικας (Α.Κ.) κατατάσσει τους συγγενείς του κληρονομούμενου σε τέσσερις τάξεις:

Πρώτη τάξη: Σ’ αυτήν την κληρονομούν ο επιζών σύζυγος και οι κατιόντες του κληρονομούμενου (τα τέκνα). Αν κάποιο τέκνο δεν ζει, στη θέση του έρχονται οι δικοί του κατιόντες (τα τέκνα του). Ο σύζυγος κληρονομεί το 1/4 και οι κατιόντες (τα τέκνα) τα 3/4. Σε όλες τις τάξεις ο επιζών σύζυγος κληρονομεί κατ’ εξαίρεση τα έπιπλα και σκεύη και τα λοιπά οικιακά αντικείμενα που χρησιμοποιούν από κοινού οι σύζυγοι, στα οποία συμπεριλαμβάνεται και το αυτοκίνητο.

Δεύτερη τάξη: Σ’ αυτήν κληρονομούν ο επιζών σύζυγος το 1/2 και το άλλο 1/2 κληρονομούν οι γονείς και τα αδέλφια του κληρονομούμενου. Αν κάποιος από τους αδελφούς δε ζει, τότε κληρονομούν τα τέκνα ή τα εγγόνια του (του κληρονομούμενου). Αν υπάρχουν ετεροθαλείς αδελφοί, κληρονομούν το μισό της μερίδας που κληρονομεί ο αμφιθαλής αδελφός.

Τρίτη τάξη: Σ’ αυτήν κληρονομούν ο επιζών σύζυγος κατά το 1/2 μαζί με τα έπιπλα και σκεύη και οι παππούδες και οι γιαγιάδες του κληρονομούμενου, αν δε κάποιος από αυτούς έχει πεθάνει, στη θέση του κληρονομούν τα τέκνα και τα εγγόνια αυτού (δηλαδή οι θείοι και τα πρώτα ξαδέλφια του κληρονομούμενου) επίσης κατά 1/2.

Τέταρτη τάξη: Σ’ αυτήν κληρονομούν οι προπαππούδες και οι προγιαγιάδες του κληρονομούμενου κατά το 1/2 καθώς και ο επιζών σύζυγος επίσης κατά το υπόλοιπο 1/2 μαζί με τα έπιπλα και σκεύη.

Πέμπτη τάξη: Κληρονομεί μόνο ο επιζών σύζυγος.

Έκτη τάξη: Κληρονομεί το Δημόσιο.

Πίνακας εξ αδιαθέτου κληρονόμων κατά τον Α.Κ.

Νόμιμη μοίρα

Νόμιμη μοίρα είναι το κληρονομικό μερίδιο που αναγνωρίζεται από το νόμο και παρά τη θέληση ενδεχομένως του διαθέτη, σε ορισμένα πρόσωπα, που καλούνται αναγκαίοι κληρονόμοι και είναι οι γονείς, τα τέκνα του κληρονομούμενου, καθώς και ο επιζών σύζυγος αυτού. Η νόμιμη μοίρα είναι ίση με το μισό της εξ αδιαθέτου μερίδας και κατά το ποσοστό αυτό ο μεριδούχος συντρέχει ως κληρονόμος.

Έλληνες υπήκοοι κάτοικοι εξωτερικού επί εικοσιπέντε τουλάχιστον συνεχόμενα χρόνια πριν από το θάνατό τους, δεν υπόκεινται στους περιορισμούς των διατάξεων του ελληνικού νόμου, όσον αφορά τη διάθεση της περιουσίας τους που βρίσκεται στο εξωτερικό.

Εφόσον συντρέχει η παραπάνω προϋπόθεση, η μη συμμόρφωση με τις περί νομίμου μοίρας και μεριδιούχων διατάξεις δεν επηρεάζει το κύρος της διαθήκης ως προς την περιουσία που βρίσκεται στο εξωτερικό.

Κληροδοσία

Κληροδοσία είναι η -με βάση διαθήκη- ωφέλεια που προσπορίζεται κάποιο πρόσωπο, χωρίς να ορίζεται στη διαθήκη κληρονόμος το πρόσωπο αυτό.

Κατά το νόμο, ο ωφελούμενος δεν είναι κληρονόμος, δηλαδή δεν αποκτά μερίδα από την κληρονομία (ποσοστό), αλλά αποκτά ειδικά αντικείμενα της κληρονομίας, είναι δηλαδή ειδικός και όχι καθολικός διάδοχος του κληρονομούμενου και συνεπώς δεν βαρύνεται με τυχόν χρέη της κληρονομίας.

Προϋποθέσεις της κληροδοσίας είναι:

• Παροχή περιουσιακής ωφέλειας σε κάποιον, χωρίς να είναι κληρονόμος.
• Η παροχή να γίνει με διάταξη τελευταίας βούλησης, για το μετά το θάνατο χρόνο.
• Η παροχή να γίνει μέσω άλλου προσώπου που καλείται έτσι «βεβαρημένος».

Αφάνεια

Αφάνεια του φυσικού προσώπου είναι η νομική κατάσταση στην οποία περιέρχεται ένα πρόσωπο, είτε γιατί ο θάνατός του θεωρείται πολύ πιθανός γιατί εξαφανίστηκε ενώ βρισκόταν σε κίνδυνο ζωής, είτε γιατί απουσιάζει για μεγάλο χρονικό διάστημα χωρίς ειδήσεις. Η αφάνεια κηρύσσεται πάντοτε με δικαστική απόφαση και ισχύει απέναντι σε όλους από το χρόνο δημοσίευσης της απόφασης αυτής. Από το χρόνο αυτό (δημοσίευσης) μπορούν να ασκηθούν (εφόσον στην απόφαση δεν ορίζεται διαφορετικά) όλα τα δικαιώματα που εξαρτώνται από το θάνατο του αφάντου.

Η κήρυξη της αφάνειας δεν μπορεί να ζητηθεί πριν από την πάροδο ενός έτους από τη στιγμή του κινδύνου ή πέντε ετών από την τελευταία είδηση.

Σχολάζουσα κληρονομία

Για τις περιπτώσεις που υπάρχει αβεβαιότητα ως προς το πρόσωπο του κληρονόμου ή όταν αυτός είναι άγνωστος ή είναι αβέβαιο αν ο κληρονόμος αποδέχθηκε την κληρονομία, ο νόμος χαρακτηρίζει την κληρονομία «σχολάζουσα».

Σκοπός του θεσμού αυτού είναι να αποτραπεί η παράταση της αβεβαιότητας για το ποιος είναι κληρονόμος.

Όταν η κληρονομία είναι σχολάζουσα το δικαστήριο της κληρονομίας μετά από αίτηση όποιου έχει έννομο συμφέρον αλλά και αυτεπάγγελτα, διορίζει κηδεμόνα, ο οποίος αντιπροσωπεύει τον κληρονόμο και διαχειρίζεται την κληρονομία. Σε κατεπείγουσες περιστάσεις διορίζεται από τον εισαγγελέα πρωτοδικών προσωρινός κηδεμόνας. Αυτός που διορίζεται ως κηδεμόνας δεν είναι υποχρεωμένος να δεχθεί το διορισμό του. Μπορεί όμως, αφού δηλώσει στο δικαστήριο, χωρίς καθυστέρηση, τη μη αποδοχή του διορισμού του, να ζητήσει την αντικατάστασή του.

Η αίτηση για διορισμό κηδεμόνα (οριστικού ή προσωρινού) σχολάζουσας κληρονομίας πρέπει να κοινοποιείται και στον προϊστάμενο της αρμόδιας Δ.Ο.Υ..

Η κηδεμονία παύει αυτοδικαίως, όταν το δικαστήριο με απόφασή του βεβαιώσει ότι δεν υπάρχει άλλος κληρονόμος πλην του Δημοσίου.

Στη σχολάζουσα κληρονομία ο φόρος υπολογίζεται με βάση τη Γ’ κλίμακα και υπόχρεος είναι ο κηδεμόνας. Στο τέλος γίνεται νέα εκκαθάριση και εφόσον κληρονόμος είναι το Δημόσιο, τότε διαγράφεται ή επιστρέφεται ο αρχικός φόρος που έπρεπε να καταβάλει ο κηδεμόνας.

Ευεργετήματα απογραφής

Όταν η κληρονομία είναι κατάχρεη και υπάρχει κίνδυνος ο κληρονόμος για να ικανοποιήσει τους δανειστές αυτής να απωλέσει και τη δική του περιουσία, ο νόμος θέσπισε το θεσμό του ευεργετήματος της απογραφής, με τον οποίο ο κληρονόμος έχει το δικαίωμα αντί να αποποιηθεί, συνεπεία του ενδεχομένου κινδύνου να χάσει και τη δική του περιουσία, την κληρονομία, να δηλώσει ότι την αποδέχεται «επ’ ωφελεία απογραφής».

Αποτέλεσμα της δήλωσης αυτής είναι ότι η κληρονομία αποτελεί χωριστή ομάδα, διάφορη και ανεξάρτητα της ατομικής περιουσίας του κληρονόμου, του οποίου πλέον η ευθύνη για τα χρέη της κληρονομίας φθάνει μόνο μέχρι του ενεργητικού της κληρονομίας και δεν ευθύνεται γι’ αυτά και με τη δική του ατομική περιουσία.

Ο εξ απογραφής κληρονόμος υποχρεούται να ολοκληρώσει την απογραφή της κληρονομιαίας περιουσίας εντός την προθεσμίας των τεσσάρων μηνών που ορίζει ο νόμος.

Απογραφή σημαίνει την πιστή και επακριβή περιγραφή όλων των επί μέρους στοιχείων της κληρονομίας, η οποία γίνεται από συμβολαιογράφο.

Κληρονομητήριο

Κληρονομητήριο, είναι πιστοποιητικό, που παρέχεται από το δικαστήριο της κληρονομίας, με το οποίο βεβαιώνεται η κληρονομική ιδιότητα ορισμένου προσώπου (ότι δηλαδή είναι πράγματι κληρονόμος) και η ανήκουσα σ’ αυτό κληρονομική μερίδα (περιουσία).

Το κληρονομητήριο εκδίδεται μετά από αίτηση του ενδιαφερόμενου (κληρονόμου, εκτελεστή διαθήκης κ.λπ.) προς το δικαστήριο κληρονομίας.

Αλωνιάτης Απόστολος

Οικονομολόγος – φοροτεχνικός, Α’ Αντιπρόεδρος του Ινστιτούτου Οικονομικών & Φορολογικών Μελετών (Ι.Ο.ΦΟ.Μ), Σύμβουλος Διοίκησης της PROSVASIS AEBE και συγγραφέας.