Φυσικό αέριο: Η κρίση στην Ευρώπη δεν έχει τελειώσει

Περίπου ένας χρόνος έχει περάσει από τότε που ευρωπαίοι πολιτικοί δήλωναν μετά βεβαιότητας ότι η κρίση στο φυσικό αέριο από τη σχεδόν πλήρη διακοπή των ρωσικών προμηθειών είχε τελειώσει.

Η ΕΕ είχε στραφεί σε εναλλακτικούς προμηθευτές και διαβεβαίωνε ότι οι προμήθειες θα ήταν αρκετές ώστε αποφευχθούν τόσο οι ελλείψεις όσο και μια νέα απότομη εκτίναξη των τιμών. Οι εξελίξεις ωστόσο, φαίνονται να διαψεύδουν τις συγκεκριμένες προσδοκίες.

Την περασμένη εβδομάδα, οι ευρωπαϊκές τιμές αναφοράς του φυσικού αερίου έφθασαν στο υψηλότερο επίπεδο ενός έτους, μετά την είδηση ​​για διακοπή  της παραγωγής στη Νορβηγία. Την Παρασκευή, το TTF στην ολλανδική αγορά έφτασε τα 43,68 ευρώ ανά MWh, η οποία ήταν η υψηλότερη από τον Δεκέμβριο του 2023. Και όπως όλα δείχνουν το μέλλον μπορεί να επιφυλάσσει νέες αιχμές στις τιμές, παρά τα ποσοστά αποθήκευσης που πλησιάζουν το 100% ενόψει της χειμερινής περιόδου κορύφωσης της ζήτησης.

Φυσικό αέριο: Το τέλος του ρωσικού αερίου στην Ευρώπη – Το στοίχημα και οι προκλήσεις για την Ελλάδα

Το γεγονός ότι η νέα αυτή αύξηση στις τιμές ξεκίνησε κάπως αθόρυβα («αθώα» τη χαρακτήρισαν παράγοντες της αγοράς) καταδεικνύει το πόσο ευάλωτη παραμένει η αγορά φυσικού αερίου στην Ευρώπη: την  Τρίτη, η μεγάλη κρατική εταιρεία της Νορβηγίας Equinor ανέστειλε την παραγωγή σε μία από τις πλατφόρμες της λόγω προειδοποίησης καπνού. Η Νορβηγία είναι ο μεγαλύτερος προμηθευτής φυσικού αερίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης αυτή τη στιγμή. Προμηθεύει περίπου το 30% του φυσικού αερίου της ΕΕ. Όταν ανέφερε το περιστατικό, η Equinor σημείωσε ότι δεν θα παρέμβει στις εξαγωγικές της δεσμεύσεις. Παρά τις διαβεβαιώσεις ωστόσο, οι τιμές του φυσικού αερίου εκτοξεύτηκαν.

Ο μόνος λόγος που η ΕΕ κατάφερε να περάσει τον χειμώνα 2022-23 ήταν η τύχη

Όλα έχουν να κάνουν με την ασφάλεια του εφοδιασμού, φυσικά. Όπως επισημαίνει το oilprice.com, ήταν η ασφάλεια του εφοδιασμού που ώθησε τους ευρωπαίους αγοραστές φυσικού αερίου να βιαστούν να δημιουργήσουν ένα απόθεμα στις αρχές του έτους και να βεβαιωθούν ότι υπήρχε αρκετός χώρος αποθήκευσης πριν από την έναρξη της χειμερινής περιόδου. Αυτήν τη στιγμή, οι ευρωπαϊκές αποθήκες είναι γεμάτες σε ποσοστό ένα του 95% με φυσικό αέριο. Τα αποθέματα αυτά δίνουν μια ανάσα ενόψει του χειμώνα, ωστόσο δεν κρίνονται επαρκή για να σώσουν το μπλοκ από ελλείψεις εάν οι επόμενοι μήνες αποδειχθούν πιο κρύοι από τους δύο τελευταίους.

Το φυσικό αέριο και ο καιρός

Οι πρώτες προβλέψεις δείχνουν ότι αυτό ακριβώς θα μπορούσε να συμβεί, υπογραμμίζοντας για άλλη μια φορά το γεγονός ότι ο μόνος λόγος που η ΕΕ κατάφερε να περάσει τον χειμώνα 2022-23 ήταν η τύχη, η οποία έφερε στην ήπειρο έναν πιο ήπιο από το συνηθισμένο χειμώνα. Η τύχη δεν είναι κάτι στο οποίο πρέπει να στηριχτούμε όταν πρόκειται για την ασφάλεια του ενεργειακού εφοδιασμού — γι’ αυτό η Ρωσία είναι ο δεύτερος μεγαλύτερος προμηθευτής φυσικού αερίου της ΕΕ.

Εξάλλου, αυτό το παραδέχθηκαν και οι ίδιες οι Βρυξέλλες στην Έκθεσή τους για την Κατάσταση της Ενεργειακής Ένωσης, που κυκλοφόρησε τον Σεπτέμβριο. «Το μερίδιο του ρωσικού φυσικού αερίου στις εισαγωγές της ΕΕ μειώθηκε από 45% το 2021 σε 18% έως τον Ιούνιο του 2024, ενώ οι εισαγωγές από έμπιστους εταίρους όπως η Νορβηγία και οι ΗΠΑ έχουν αυξηθεί», έγραψε η ΕΕ, αλλά ανεξάρτητα από το πόσο προσπαθεί να τονίσει το στροφή προς το αέριο της Νορβηγίας και των ΗΠΑ, το γεγονός είναι ότι η Ρωσία προμηθεύει περισσότερο αέριο στην Ευρώπη από τις Ηνωμένες Πολιτείες—ανεξάρτητα από το πόσο οι πολιτικοί της ΕΕ προσπαθούν να καταπνίξουν προμήθειες.

Ανάγκη για φυσικό αέριο

Η Ευρώπη χρειάζεται ακόμα πολύ φυσικό αέριο παρά την οικειοθελή μείωση της ζήτησης από το 2022. Αυτή η μείωση της ζήτησης, σύμφωνα με την Έκθεση της Κατάστασης της Ενεργειακής Ένωσης, ήταν 138 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα μεταξύ Αυγούστου 2022 και Μαΐου 2024.  Και -όπως τονίζει το Oilprice- αυτό δεν είναι κάτι για το οποίο πρέπει να είμαστε περήφανοι—όχι όταν οι επιχειρήσεις κλείνουν λόγω απαγορευτικών τιμών ενέργειας. Ωστόσο, η ΕΕ έχει κάνει ό,τι καλύτερο μπορούσε για να δώσει μια θετική στροφή στην ιστορία του περιορισμού της ζήτησης, παρουσιάζοντάς την ως επιτυχία στη μείωση της εξάρτησης του μπλοκ από το ρωσικό φυσικό αέριο.

Όσοι εστιάζουν σε αυτό φαίνεται επίσης, να αγνοούν ότι οι εναλλακτικές προμήθειες απέχουν πολύ από το να είναι εγγυημένες. Οι πρόσφατες αυξήσεις των τιμών είναι μια πρόχειρη υπενθύμιση αυτού. Η «παύση» του Μπάιντεν για τις εγκρίσεις νέων τερματικών εξαγωγών LNG καταργήθηκε στο δικαστήριο, αλλά θα χρειαστεί ακόμη καιρός μέχρι να κατασκευαστεί όλη η προγραμματισμένη νέα χωρητικότητα. Στην πραγματικότητα, θα περάσουν χρόνια. Και η Ευρώπη χρειάζεται το φυσικό αέριο τώρα – επειδή η Ουκρανία είπε ότι δεν θα ανανεώσει τη συμφωνία μεταφοράς φυσικού αερίου με τη Ρωσία και ο ουκρανικός αγωγός είναι ο μόνος που εξακολουθεί να μεταφέρει ρωσικό αέριο, εκτός από το LNG, στην ΕΕ.

Στο τέλος του έτους λήγει η 5ετής σύμβαση μεταξύ Κιέβου και Μόσχας για τη διαμετακόμιση ρωσικού φυσικού αερίου μέσω της Ουκρανίας, με σημαντικές επιπτώσεις για τις υπόλοιπες εξαγωγές ρωσικού φυσικού αερίου σε ορισμένες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Το Bloomberg ανέφερε αυτή την εβδομάδα ότι η ΕΕ συζητούσε εναλλακτικές προμήθειες με το Αζερμπαϊτζάν που θα αντικαταστήσει το ρωσικό φυσικό αέριο που ρέει κατά μήκος του δικτύου αγωγών της Ουκρανίας προς την Ευρώπη — αλλά μόνο εν μέρει. «Η σύμβαση θα πρέπει να περιλαμβάνει μια λεγόμενη συμφωνία ανταλλαγής μεταξύ του Αζερμπαϊτζάν και της Ρωσίας, επειδή το Αζερμπαϊτζάν δεν έχει αρκετή εξαγωγική ικανότητα για να αντικαταστήσει τις υπάρχουσες προμήθειες», εξήγησε το Bloomberg.

Η είδηση, όταν κυκλοφόρησε, ώθησε τις τιμές TTF προς τα κάτω, κατανοητά. Ωστόσο, η πτώση δεν κράτησε πολύ, και οι τιμές ανέκαμψαν αρκετά σύντομα. Επειδή η ζήτηση για φυσικό αέριο αυξάνεται διεθνώς, έρχεται χειμώνας και η συμφωνία με το Αζερμπαϊτζάν δεν έχει ακόμη οριστικοποιηθεί.

Όλοι αυτοί οι παράγοντες «έχουν αυξήσει τους κινδύνους ότι οι προοπτικές για την προμήθεια φυσικού αερίου για την Ευρώπη μπορεί να μην είναι καλύτερες το 2025 σε σύγκριση με το 2024, αλλά, στην πραγματικότητα, θα μπορούσαν να είναι χειρότερες», δήλωσε στο Bloomberg ο επικεφαλής της ευρωπαϊκής έρευνας πετρελαίου και φυσικού αερίου της HSBC, Kim Fustier.

Η συμφωνία με την Ουκρανία

Στο τέλος του έτους λήγει η 5ετής σύμβαση μεταξύ Κιέβου και Μόσχας για τη διαμετακόμιση ρωσικού φυσικού αερίου μέσω της Ουκρανίας, με σημαντικές επιπτώσεις για τις υπόλοιπες εξαγωγές ρωσικού φυσικού αερίου σε ορισμένες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Παρά τον πόλεμο στην Ουκρανία, το φυσικό αέριο συνέχισε να ρέει μέσω του αγωγού και μέχρι στιγμής δεν έχει σημειωθεί κάποια σημαντική διακοπή.

Και μάλιστα σε χώρες όπως η Ελλάδα, το ρωσικό φυσικό αέριο εξακολουθεί να παίζει πρωταγωνιστικό ρόλο στο ενεργειακό μείγμα, αν και στη χώρα μας δεν εισέρχεται μέσω του ουκρανικού αγωγού, αλλά μέσω του Turkstream. Αξίζει να σημειωθεί ότι από το σύνολο του ορυκτού καυσίμου που εισάγουμε (φυσικό αέριο και LNG) το περίπου 60% είναι ρωσικής προέλευσης.

Το τέλος της σύμβασης διαμετακόμισης θα σηματοδοτήσει μια σημαντική αλλαγή, επειδή το αέριο που διέπεται από τη συγκεκριμένη συμφωνία αντιπροσωπεύει επί του παρόντος το ήμισυ των υπόλοιπων εξαγωγών φυσικού αερίου της Ρωσίας προς την ΕΕ και το ένα τρίτο των συνολικών εξαγωγών ρωσικού φυσικού αερίου, συμπεριλαμβανομένου του LNG.

Ο αντίκτυπος αναμένεται να γίνει αισθητός ιδιαίτερα στην Αυστρία, την Ουγγαρία και τη Σλοβακία, για τις οποίες η ουκρανική οδός διαμετακόμισης κάλυψε το 65% της ζήτησης φυσικού αερίου το 2023. Συνολικά, το μερίδιο της ουκρανικής διαμετακόμισης στις εισαγωγές φυσικού αερίου της ΕΕ έχει μειωθεί από 11% το 2021 σε περίπου 5%.

Όπως επισημαίνει σε ανάλυσή του το think tank Bruegel η ΕΕ έχει έναν μη δεσμευτικό στόχο να σταματήσει όλες τις εισαγωγές ρωσικού φυσικού αερίου έως το 2027. Το τέλος της διαμετακόμισης της Ουκρανίας θα μπορούσε να επιταχύνει αυτήν την αποσύνδεση και θα συνεπαγόταν επίσης απώλεια 6,5 δισεκατομμυρίων δολαρίων ετησίως για τη Ρωσία, εκτός εάν μπορεί να ανακατευθύνει αυτές τις ροές σε άλλους αγωγούς ή τερματικούς σταθμούς LNG .

Τα τρία σενάρια για το φυσικό αέριο

Σύμφωνα με τους αναλυτές του Bruegel, με τη λήξη της συμφωνίας η ΕΕ θα χρειάζεται πρόσθετη εισαγωγή 140 TWh ετησίως από άλλες πηγές. Οι περισσότερες παραδόσεις ρωσικού φυσικού αερίου στην Αυστρία, την Ουγγαρία και τη Σλοβακία πραγματοποιούνται βάσει μακροπρόθεσμων συμβάσεων μεταξύ των μεγάλων εταιρειών φυσικού αερίου τους και της Gazprom.

Ωστόσο, η διακοπή της ουκρανικής διαμετακόμισης δεν θα αποτελούσε άμεσο κίνδυνο για την ασφάλεια του εφοδιασμού στην Αυστρία, την Ουγγαρία ή τη Σλοβακία, για τρεις λόγους.

• Πρώτον, τερματικοί σταθμοί LNG στην Πολωνία, τη Γερμανία, τη Λιθουανία, την Ιταλία, την Κροατία και την Ελλάδα, νέες πλωτές μονάδες αποθήκευσης επαναεριοποίησης στη Γερμανία και την Ιταλία και η πιθανή επέκταση της χωρητικότητας του αγωγού Turkstream που διασχίζει τη Μαύρη Θάλασσα από τη Ρωσία στην Τουρκία θα μπορούσε να αντικαταστήσει τις χαμένες ποσότητες.
• Δεύτερον, υπάρχει αρκετή υποδομή για τους διαχειριστές συστημάτων μεταφοράς για τη μεταφορά αερίου αντικατάστασης στην Αυστρία, την Ουγγαρία και τη Σλοβακία. Για παράδειγμα, η Τσεχία ισχυρίζεται ότι διαθέτει επαρκή χωρητικότητα δικτύου φυσικού αερίου για να υποστηρίξει άλλες χώρες και να μετριάσει πιθανές διακοπές εάν σταματήσουν οι ροές φυσικού αερίου μέσω της Ουκρανίας .
• Τρίτον, η πληρότητα στις αποθήκες της Ευρώπης ξεπερνά το 95%. Η Αυστρία έχει αρκετό αποθηκευμένο φυσικό αέριο για να καλύψει ολόκληρη την εγχώρια ζήτηση φυσικού αερίου . Επιπλέον, η απόφαση της Γερμανίας να μην χρεώσει υψηλό τέλος αποθήκευσης φυσικού αερίου στις διελεύσεις θα βοηθούσε στην αποφυγή σημαντικής αύξησης των περιφερειακών τιμών του φυσικού αερίου σε περίπτωση πλήρους διακοπής του ρωσικού φυσικού αερίου.