Η συστηματική καταπίεση των γυναικών στην αφγανική κοινωνία δικαιολογεί προσφυγική προστασία

Με την απόφασή του που δημοσιεύθηκε στις 4 Οκτωβρίου 2024, το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΔΕΕ) έκρινε ότι τα μέτρα του καθεστώτος των Ταλιμπάν, τα οποία εισάγουν διακρίσεις εις βάρος των γυναικών, αποτελούν πράξεις δίωξης και μπορούν να δικαιολογήσουν τη χορήγηση καθεστώτος πρόσφυγα σε γυναίκες αφγανικής ιθαγένειας. Το ΔΕΕ προχώρησε ακόμη περισσότερο, αναγνωρίζοντας ότι κατά την εξατομικευμένη αξιολόγηση μιας αίτησης ασύλου, το κράτος μέλος μπορεί να λάβει υπόψη αποκλειστικά και μόνο το φύλο και την ιθαγένεια της αιτούσας, χωρίς να απαιτείται περαιτέρω απόδειξη ότι διατρέχει προσωπικό και συγκεκριμένο κίνδυνο.

Η απόφαση αυτή αφορούσε δύο γυναίκες αφγανικής ιθαγένειας που προσέφυγαν ενώπιον του Ανωτάτου Διοικητικού Δικαστηρίου της Αυστρίας, μετά την άρνηση των αυστριακών αρχών να τους χορηγήσουν καθεστώς πρόσφυγα. Υποστήριξαν ότι οι γυναίκες στο Αφγανιστάν, υπό το καθεστώς των Ταλιμπάν, βρίσκονται σε κατάσταση που δικαιολογεί τη χορήγηση ασύλου. Το αυστριακό δικαστήριο εκτίμησε ότι η επιστροφή των Ταλιμπάν στην εξουσία το 2021 προκάλεσε σημαντική επιδείνωση των δικαιωμάτων των γυναικών, αναγνωρίζοντάς τες ως «ιδιαίτερη κοινωνική ομάδα» βάσει της ευρωπαϊκής οδηγίας 2011/95/ΕΕ, η οποία αφορά τις προϋποθέσεις για την αναγνώριση προσφύγων.

Συγκεκριμένα, στο Αφγανιστάν έχουν επιβληθεί μέτρα που πλήττουν σοβαρά τα θεμελιώδη δικαιώματα των γυναικών, όπως η απαγόρευση συμμετοχής στην εκπαίδευση, η περιορισμένη πρόσβαση στην εργασία, η υποχρεωτική κάλυψη του σώματος και του προσώπου, και ο αποκλεισμός τους από την πολιτική ζωή. Επίσης, οι γυναίκες δεν απολαμβάνουν νομική προστασία έναντι έμφυλης και ενδοοικογενειακής βίας και από τον καταναγκαστικό γάμο.

Το ΔΕΕ, απαντώντας σε ερώτημα του αυστριακού δικαστηρίου, έκρινε ότι τα μέτρα που επιβάλλονται στις γυναίκες από τους Ταλιμπάν μπορούν να

θεωρηθούν «πράξεις δίωξης» κατά την έννοια της οδηγίας 2011/95/ΕΕ. Σύμφωνα με την απόφαση, τα μέτρα αυτά δεν είναι απλώς διακρίσεις, αλλά αποτελούν σοβαρές παραβιάσεις θεμελιωδών δικαιωμάτων, όπως η προστασία από την έμφυλη βία και την εξευτελιστική μεταχείριση. Ο καταναγκαστικός γάμος, για παράδειγμα, μπορεί να θεωρηθεί ως μορφή δουλείας, ενώ η έλλειψη προστασίας από τη βία ισοδυναμεί με απάνθρωπη και εξευτελιστική μεταχείριση.

Ακόμα και αν τα μέτρα αυτά δεν θεωρηθούν μεμονωμένα ως πράξεις δίωξης, το ΔΕΕ αποφάσισε ότι, λόγω της σωρευτικής επίδρασής τους και της συστηματικής εφαρμογής τους, αποτελούν συλλογικά τέτοιες πράξεις. Ειδικότερα, το Δικαστήριο υπογράμμισε ότι η συνεχιζόμενη καταπάτηση των δικαιωμάτων των γυναικών στο Αφγανιστάν καταδεικνύει την κατάφωρη παραβίαση της ανθρώπινης αξιοπρέπειας.

Ένα σημαντικό σημείο της απόφασης αφορά τον τρόπο με τον οποίο τα κράτη μέλη της ΕΕ οφείλουν να εξετάζουν τις αιτήσεις ασύλου από γυναίκες αφγανικής καταγωγής. Το ΔΕΕ αναγνώρισε ότι, υπό το παρόν καθεστώς των Ταλιμπάν, δεν απαιτείται να αποδειχθεί ότι η κάθε αιτούσα διατρέχει άμεσο και συγκεκριμένο κίνδυνο. Αρκεί να ληφθεί υπόψη η ιθαγένεια και το φύλο της, διότι η συστηματική καταπίεση των γυναικών στην αφγανική κοινωνία υπό τους Ταλιμπάν καθιστά σχεδόν αναπόφευκτο τον κίνδυνο δίωξης για όλες τις γυναίκες.

Η απόφαση του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης παρέχει σαφείς κατευθύνσεις για τον τρόπο με τον οποίο τα κράτη μέλη πρέπει να εξετάζουν τις αιτήσεις ασύλου από γυναίκες που προέρχονται από το Αφγανιστάν. Τα μέτρα των Ταλιμπάν κατά των γυναικών αναγνωρίζονται ως πράξεις δίωξης, καθιστώντας περιττή την απόδειξη προσωπικού κινδύνου για κάθε αιτούσα. Η απόφαση αυτή ενισχύει την προστασία των γυναικών και προάγει τα ανθρώπινα δικαιώματα σε χώρες οι οποίες ταλανίζονται από ανελεύθερα καθεστώτα.

Της Σουζάνας Κλημεντίδη