Γήρανση και φτωχοποίηση: Ενα δίδυμο αδιέξοδο

Η γήρανση του πληθυσμού δεν αποτελεί ένα φαινόμενο το οποίο έχει μόνο δημογραφικές, πληθυσμιακές επιπτώσεις. Έχει επίσης κοινωνικο-οικονομικές, γεωπολιτικές, γεωοικονομικές, κ.λ.π. επιπτώσεις. Ειδικότερα, οι κοινωνικο-οικονομικές επιπτώσεις δεν αφορούν, όπως λανθασμένα υποστηρίζεται, μόνο την χρηματοδότηση των συστημάτων κοινωνικής ασφάλισης. Κι΄ αυτό επειδή το φαινόμενο της γήρανσης του πληθυσμού μακροπρόθεσμα προκαλεί, μεταξύ άλλων, την μείωση του πληθυσμού, την μείωση του εργατικού δυναμικού, των επιδόσεων της οικονομικής δραστηριότητας, του κατά κεφαλήν εισοδήματος, της φτωχοποίησης, κ.λ.π.

Στις συνθήκες αυτές είναι ενδιαφέρον να σημειωθεί ότι κατά την δεκαετία του 1940 τα παιδιά κάτω των 15 ετών ήταν επτά φορές περισσότερα από τον πληθυσμό άνω των 65 ετών του πλανήτη. Το 2050 εκτιμάται (P. Artus- M.P.Virard, Paris 2024) ότι αυτές οι δύο ομάδες του πληθυσμού θα βρίσκονται στο ίδιο επίπεδο. Στη προοπτική αυτή, για παράδειγμα στην Ευρώπη, ο συνολικός πληθυσμός μειώνεται κατά 0.1% το έτος, ενώ το εργατικό δυναμικό μειώνεται κατά 0.3% το έτος.

Έτσι μετά το 2030 το εργατικό δυναμικό σε παγκόσμιο και σε ευρωπαϊκό επίπεδο θα αντιπροσωπεύει σταδιακά ένα συρρικνούμενο τμήμα του συνολικού πληθυσμού, γεγονός που θα επηρεάσει πτωτικά το επίπεδο της παγκόσμιας δυνητικής ανάπτυξης. Στο διεθνές αυτό περιβάλλον το εργατικό δυναμικό στην Αφρική, την Ινδία, την Λατινική Αμερική, την Ασία (εκτός της Κίνας) εκτιμάται ότι θα σημειώσει μία αύξηση του μεριδίου τους στο παγκόσμιο δημογραφικό μέρισμα και το κατά κεφαλήν εισόδημα τους θα αυξάνεται ταχύτερα από το ΑΕΠ (P.Artus – M.P.Virard,Paris, 2024).

Με άλλα λόγια προσδοκάται ότι οι εξελίξεις αυτές θα επιφέρουν ελαφρύνσεις στο επίπεδο των κοινωνικών δαπανών στις συγκεκριμένες χώρες, γεγονός που θα περιορίσει την φορολογική αφαίμαξη του πληθυσμού και θα ενισχύσει τον προσανατολισμό των δημόσιων δαπανών σε παραγωγικές επενδύσεις οι οποίες θα συμβάλλουν στην βελτίωση των αναπτυξιακών και οικονομικών επιδόσεων των συγκεκριμένων χωρών. Η προσέγγιση αυτή προσδίδει στην οικονομικο-δημοσιονομική λειτουργία τον ρόλο του αναπτυξιακού μοχλού αντί του δημοσιονομικού εργαλείου της αναπτυξιακής διαδικασίας, με την έννοια ότι τα δημόσια έσοδα εξαρτώνται, κατά βάση, από το εργατικό δυναμικό και οι δημόσιες δαπάνες αναφέρονται στον συνολικό πληθυσμό.

Επομένως, η αποφυγή ενός διαρθρωτικού και αυξανόμενου δημόσιου ελλείμματος με τάσεις φτωχοποίησης του οικονομικού σχηματισμού και του πληθυσμού, προϋποθέτει την αύξηση του εργατικού δυναμικού με ρυθμό ταχύτερο απ΄αυτόν του συνολικού πληθυσμού. Αντίθετα, σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης και ιδιαίτερα στην Ιταλία, την Ελλάδα, την Ισπανία, την Πορτογαλία, την Πολωνία, κ.λπ., παρατηρείται ότι το εργατικό δυναμικό θα μειωθεί κατά την περίοδο 2023-2100 με μέσο ετήσιο ρυθμό της τάξης του 0,26%, ο συνολικός πληθυσμός θα μειωθεί με μέσο ετήσιο ρυθμό της τάξης του 0,34% και ο πληθυσμός άνω των 65 ετών θα αυξηθεί με μέσο ετήσιο ρυθμό της τάξης του 1,54% (P.Artus-M.P.Virard, Paris, 2024) (Διάγραμμα 1), με προφανείς συνέπειες στο επίπεδο της δυνητικής ανάπτυξης, της διαγεννεακής σύγκρουσης και του αδιεξόδου στην κατανομή του εισοδήματος και στο βιοτικό επίπεδο του πληθυσμού των συγκεκριμένων κρατών-μελών.

Σ΄αυτό το δυσμενές παγκόσμιο και ευρωπαϊκό περιβάλλον του φαινομένου της δημογραφικής γήρανσης και της ενίσχυσης των τάσεων φτωχοποίησης, ο πληθυσμός της χώρας μας, σύμφωνα με τις προβολές της Εurostat (Europop 2023), θα μειωθεί σε 7,8 εκατ. κατοίκους μέχρι το 2070 και σε 7,3 εκατ. κατοίκους μέχρι το 2100, ακόμα κι αν ο δείκτης γονιμότητας αυξηθεί από 1,43 παιδιά ανά γυναίκα σε αναπαραγωγική ηλικία το 2023 σε 1,55 παιδιά μέχρι το 2070.

Διάγραμμα 2: Πληθυσμός & Εργατικό Δυναμικό Ελλάδα 2023 – 2070 στην Ελλάδα

Διάγραμμα 3: Δείκτης Εξάρτησης Ηλικιωμένων Ελλάδα 2023 – 2070

Στις δυσμενείς αυτές εξελίξεις της αλληλεπίδρασης της γήρανσης και της φτωχοποίησης του πληθυσμού μέσω της μείωσης, μεταξύ άλλων, του επιπέδου της δυνητικής ανάπτυξης, της παραγωγικότητας και του βιοτικού επιπέδου του πληθυσμού, επιβάλλεται, για την άρση αυτού του δίδυμου αδιεξόδου σε διεθνές, ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο, να κατανοηθεί σε βάθος από τους φορείς σχεδιασμού και άσκησης των δημόσιων πολιτικών η μακροχρόνια, πολυπαραγοντική και σύνθετη κοινωνικο-οικονομική διάσταση των δημογραφικών προκλήσεων.

Των Σάββα Γ. Ρομπόλη Ομότ. Καθηγητή Παντείου Πανεπιστημίου, Βασίλειου Γ. Μπέτση Δρ. Παντείου Πανεπιστημίου