Ακατάβλητος καπιταλισμός

Πολλοί αντιπαθούν τον καπιταλισμό. Αλλά και για τους πιο αδυσώπητους εχθρούς του, όπως και για το μέλλον της εποχής μας, φαντάζει ακλόνητος. Σε ένα ξεχωριστά ενδιαφέρον βιβλίο του ο ειδικός στα θέματα ανισότητας καθηγητής Μπράνκο Μιλάνοβιτς περιγράφει την πορεία του καπιταλισμού στις μέρες μας καθώς και τις μελλοντικές του προοπτικές («Capitalism, Alone: The Future of the System That Rules the World» (Ο καπιταλισμός, μόνος: Το μέλλον του συστήματος που κυβερνά τον κόσμο, 2021).

Εκλεγμένο σαν «βιβλίο της χρονιάς» στα τέλη του 2022 από τον «Economist», τους «Financial Tìmes», το «Foreign Affairs» και το «Prospect», το βιβλίο αυτό κέρδισε την υποστήριξη αλλά και την εκτίμηση πολλών ανθρώπων της διανόησης, της πολιτικής και των media. Θέτοντας καίρια ερωτήματα για την πορεία των δυτικών δημοκρατιών αλλά και για τα αδιέξοδα πολλών κυβερνητικών πολιτικών, ο συγγραφέας διεισδυτικά αναλύει ποιες ακριβώς είναι οι επιτυχίες της οικονομίας της αγοράς. Κυρίως, αναφορικά με τις πρακτικές της επιτυχίες στην παραγωγή αποτελεσμάτων. Το ερώτημα όμως που τίθεται είναι αν στη μακροημέρευσή του θα τον ακολουθήσει και η φιλελεύθερη δημοκρατία, που ιστορικά ταυτιζόταν μαζί του. Η οικονομία της αγοράς δείχνει προορισμένη, λόγω κυρίως αποτελεσματικότητας, να θριαμβεύει για καιρό στο μέλλον. Θα την ακολουθήσουν όμως στην πορεία της αυτή και οι κοινωνίες που στηρίζονται στην ελευθερία και στη λαϊκή κυριαρχία; Δηλαδή, η «ελεύθερη» οικονομία της αγοράς;

Στο τελευταίο ερώτημα η απάντηση δεν είναι σαφής ούτε και εύκολη. Ο καπιταλισμός όλοι πλέον ομολογούν πως προκαλεί ευημερία και ικανοποιεί τις ατομικές επιδιώξεις για προσωπική αυτονομία και ανεξαρτησία. Ηθικά όμως προκαλεί ερωτήματα. Οι φιλελεύθερες κοινωνίες που ανθούν κάτω από το σύστημα αυτό αντιμετωπίζουν αμφισβητήσεις και εντάσεις λόγω οικονομικών ανισοτήτων που προκαλούνται και από κοινωνικές διακρίσεις που αναδεικνύονται. Δεν υπάρχουν εγγυήσεις για σταθερότητα και ηρεμία. Ετσι, πολλές δυτικές κοινωνίες αισθάνονται αναταράξεις λόγω πολλών τέτοιων αντιθέσεων. Ενώ άλλες περισσότερο αυταρχικές κοινωνίες και συστήματα ευημερούν κάτω από την καθοδήγηση της καπιταλιστικής ανάπτυξης. Χώρες όπως η Κίνα αποδεικνύουν τις αρετές της καπιταλιστικής οικονομίας, αλλά καταπιέζουν τις πολιτικές ελευθερίες και είναι ευάλωτες σε κοινωνικές αμφισβητήσεις και στην ευρεία διαφθορά.

Είχα και άλλη φορά εξηγήσει πώς οι σημερινοί αυταρχικοί ηγέτες καλύπτουν τον αυταρχισμό τους με προσωπεία ή με κινήσεις που με παράδοξο τρόπο δείχνουν κάπως διαφορετικές πραγματικότητες (βλ. Τεχνικές πολιτικής καταπίεσης).

Ο Ανδρέας Ανδριανόπουλος είναι πρώην υπουργός